Læknablaðið - 15.11.2002, Blaðsíða 31

FRÆÐIGREINAR / PLÖNTUESTRÓGEN
mynda meinvörp. Nokkrar rannsóknir hafa einnig
bent til þess að neysla plöntuestrógena lengi tíða-
hringinn hjá konum (34-36) sem getur verið þáttur í
því að minnka hættu á brjóstakrabbameini. Getgátur
eru uppi um að þar sem plöntuestrógenar hafa mun
veikari hormónavirkni en estrógen, geti þeir verkað
sem andestrógen hjá konum fyrir tíðahvörf meðan
estrógenstyrkur er hár, en sem estrógen örvar þegar
náttúrulegur estrógenstyrkur hefur minnkað hjá kon-
um eftir tíðahvörf. Þannig geti andestrógenverkunin
fyrir tíðahvörf stuðlað að minni líkum á brjósta-
krabbameini, en estrógenverkunin eftir tíðahvörf
verið verndandi gegn hjarta- og æðasjúkdómum,
beinþynningu og fleiru sem oft hrjáir konur eftir tíða-
hvörf.
Sýnt hefur verið að hætta á bijóstakrabbameini
minnkar með hærri styrk enterolaktóns í blóði (37)
og með auknum útskilnaði á equóli í þvagi (38).
Myndun equóls er mjög einstaklingsbundin og fer
eftir starfsemi þarmaflórunnar. Þessi minnkaða
áhætta samfara útskilnaði á equóli tengdist hagstæð-
ara hlutfalli kynhormóna sem höfundar töldu stafa af
því að þarmaflóran sem stuðlar að myndun equóls
gegndi einnig veigamiklu hlutverki í útskilnaði stera-
hormóna með hægðum. Sýnt hefur verið fram á að
þarmaflóran skiptir verulegu máli í sambandi við
endurupptöku estrógens úr þörmum (enterohepatic
circulation) (39,40) og að grænmetisætur hafi aukinn
útskilnað á estrógeni og lækkaðan estrógenstyrk í
blóði sem tengist trefjamagni í fæði og auknu rúm-
máli hægða (41).
Áhrifá beinþynningu og óþœgindi tengd tíðahvörfum
Rannsóknir benda til að plöntuestrógenar geti dregið
úr óþægindum vegna hitakófa sem oft fýlgja breyt-
ingaskeiði kvenna (42, 43). Þeir eru þó ekki eins
áhrifaríkir og hefðbundin hormónameðferð en gætu
gert gagn fyrir þær konur sem ekki vilja nota horm-
ónalyf eða hafa einhverjar frábendingar. Plöntu-
estrógenar virðast einnig hafa áhrif í þá átt að hægja
á beinþynningu hjá konum eftir tíðahvörf (44), en
skammturinn sem þarf til að ná fram þeim áhrifum
virðist þurfa að vera nokkuð stór. Ipriflavón sem er
tilbúin afleiða af daidzeini hefur gefið góða raun sem
lyf gegn beinþynningu (45-47).
Vernd gegn hjarta- og æðasjúkdómum
Margar rannsóknir hafa sýnt að neysla sojapróteina
hefur góð áhrif á blóðfitu og dregur þannig úr hættu
á hjarta- og æðasjúkdómum. Fjölrannsóknagreining
(metaanalysis) þar sem skoðaðar voru niðurstöður
38 klínískra rannsókna á áhrifum sojaprótína á blóð-
fitu, leiddi í ljós marktæka lækkun á heildar kólester-
óli, lágþéttnifituprótíni (low density lipoprotein,
LDL) og þríglýseríðum, án marktækra áhrifa á há-
þéttnifituprótín (high density lipoprotein, HDL)
(48). Þessi lækkun var mest hjá þeim sem höfðu veru-
lega hækkað kólesteról, en lítil eða engin hjá þeim
sem höfðu kólesteról innan eðlilegra marka. Karlar
sem höfðu háan styrk enterolaktóns í blóði voru
einnig ólíklegri til að fá hjartaáfall en þeir sem höfðu
lágan styrk (49) og sýnt hefur verið fram á að hætta á
alvarlegri æðakölkun minnkar marktækt með
aukinni tedrykkju (50). Ahrifin af teinu voru talin
stafa af flavón innihaldi þess og komu fram bæði hjá
konum og körlum, þó að sambandið hafi verið
sterkara hjá konunum.
Talið er að blóðfitulækkunin stafi meðal annars af
áhrifum á fjölda og/eða virkni LDL viðtaka (51, 52)
sem veldur því að lifrin fjarlægir meira magn LDL úr
blóði. Aðrir þættir sem geta stuðlað að minni hættu á
æðakölkun og kransæðasjúkdómum eru meðal ann-
ars hamlandi áhrif plöntuestrógena á oxun LDL (53)
en talið er að oxað LDL gegni mikilvægu hlutverki
við myndun filuútfellinga í æðum (54).
Eru einhver neikvœð áhrif?
Vegna estrógenvirkni eru plöntuestrógenar oft taldir
með svokölluðum hormónatruflandi efnum (hormone
disruptors) og rannsóknir hafa sýnt að þeir geti í sum-
um tilfellum haft neikvæð áhrif á frjósemi dýra, eins
og dæmið frá Ástralíu sem sagt er frá í inngangnum
sýnir, auk fleiri rannsókna (55-57). Menn hafa sér-
staklega haft áhyggjur af ungabörnum sem fá soja-
mjólk sem sína aðalnæringu fyrstu mánuðina, þar
sem hún inniheldur mun meira magn plöntuestró-
gena en venjulega finnst í fæði fullorðinna. En þrátt
fyrir að sojamjólk hafi verið notuð í mörgum löndum
síðustu áratugi hefur ekkert komið fram sem bendir
til að hún hafi á nokkurn hátt neikvæð áhrif á heilsu
eða þroska barna. Rannsókn sem bar saman frjósemi
ungs fólks sem annars vegar hafði fengið kúamjólk
og hins vegar sojamjólk sem ungabörn, sýndi ekki
marktækan mun milli hópa (58). Ekkert hefur heldur
komið fram sem bendir til að neysla plöntuestrógena
á fullorðinsárum hafi óæskileg áhrif og sýnt hefur
verið fram á að dagleg neysla plöntuestrógena í tvo
mánuði hefur ekki áhrif á sæðiseiginleika manna
(59). Það er því afar ólíklegt að hægt sé að fá svo
mikið af plöntuestrógenum með eðlilegri neyslu mat-
væla að skaði hljótist af. Áhrif plöntuestrógena hafa
þó ekki verið fullrannsökuð og rannsóknir sem kanna
aukaverkanir af ýmsum fæðubótarefnum sem oft inni-
halda mun meira magn plöntuestrógena en mögulegt
er að fá úr venjulegu fæði eru af skornum skammti.
Þess má geta að fæðubótarefni sem innihélt plöntu-
estrógena á töfluformi og ætlað var að stækka brjóst
kvenna var nýlega tekið af markaði hérlendis þar
sem það hafði truflandi áhrif á blæðingar hjá mörgum
þeirra kvenna sem tóku það inn (upplýsingar frá
Lyfjastofnun).
Læknablaðið 2002/88 823