Tímarit Máls og menningar - 01.11.1986, Blaðsíða 30

Tímarit Máls og menningar
þessi merki eru tvenns konar: „stundleg merki“ eins og látbragð, talað orð
o. þ. h., og „varanleg merki“ eins og ritað mál, myndir og slíkt, sem einnig
mætti kalla „spor“, þau hverfa ekki um leið og þau eru gefin. Þessi skipting
fellur ekki að öllu leyti saman við þá sem áður var gerð milli merkja sem
hafa bein áhrif og þeirra sem hafa áhrif í fjarlægð, þar sem t. d. kviksaga
verður að teljast til „stundlegra merkja“ en hefur þó áhrif í fjarlægð ef svo
ber undir. Af þessu leiðir að flokkarnir tveir eru nátengdir: „stundleg
merki“ geta auðveldlega látið eftir sig „spor“ í þess orðs fyllstu merkingu,
t. d. í skýrslum um atburði eða myndum af þeim, eða þá einfaldlega þegar
töluð ræða er gefin út skrifuð, og „varanleg merki" geta einnig breyst í
„stundleg merki“, t. d. ef skrifuð saga verður að munnlegri eða prédikari
lýsir píslum helvítis eins og hann hefur séð þær útmálaðar í veggmynd.
Afstaða síðari tíma sagnfræðinga til þessara merkja er ekki alltaf óhag-
stæð. Hafi „stundleg merki" horfið út í veður og vind eins og snjórinn sem
féll í fyrra, getur sagnfræðingurinn hins vegar gengið að „varanlegum
merkjum" eins og menn þess tíma, sem hann er að rannsaka, og er það
nokkur uppbót fyrir hvarf allra „beinna merkja" að gagnvart „sporum“ af
hvaða tagi sem er stendur hann oft betur að vígi en samtímamenn: hann
hefur meiri yfirsýn en þeir og hefur aðgang að „sporum" sem fóru ekki
víða, þegar þau urðu til, svo sem lögregluskýrslum, dagbókum, einka-
bréfum og slíku. Sagnfræðingar sem nú eru t. d. að rannsaka viðhorf manna
fyrr á öldum til dauðans geta þannig kynnt sér fleiri áletranir og myndir á
legsteinum eða kannað fleiri erfðaskrár en nokkur einn maður gat gert á
þessum tímum. Við öll þessi merki getur sagnfræðingurinn haft bein tengsl.
Soren Kierkegaard hefur leitt að því ýmisleg rök, að það að vera uppi á sama
tíma og Kristur og það að vera „samtímamaður“ hans í orðsins fyllstu
merkingu þurfi alls ekki að fara saman: hver trúaður maður sé „samtíma-
maður Krists“. I „heimi merkjanna“ er tíminn nefnilega öðru vísi en í
atburðasögunni, þar sem „sporin“ (í þessu tilviki rit Nýja testamentisins)
virka í fjarlægð bæði í tíma og rúmi. Þess vegna má segja, þótt það hljómi
mótsagnakennt, að hvað afstöðuna gagnvart „sporunum" snertir sé seinni
tíma sagnfræðingur „samtímamaður" gefenda og viðtakenda þeirra merkja
sem hann rannsakar. Sem smávægilegt dæmi um þetta má nefna að hann
getur lært forn tungumál eins og latínu nógu vel til þess að hafa ekki aðeins
beinan aðgang að textum á því, heldur jafnvel til að geta skrifað eða ort á því
sjálfur. Árið 1921 birtist í ensku tímariti „Ljóðabréf frá Ódysseifi til
Penelópu ort inni í Trójuhestinum" á háklassískri latínu í anda Óvíds og var
höfundurinn Ronald nokkur Knox: „Hanc tibi Troiano chartam de litore
mitto . . . “ („Ég sendi þér frá Trójuströndum lítið letters-bréf . . . “).
En geti sagnfræðingurinn þannig verið „samtímamaður“ þeirra sem voru
428