Tímarit Máls og menningar - 01.11.1986, Blaðsíða 122

Tímarit Máls og menningar
Orðið, málið, staðfestir vanmátt okkar
en það felur líka í sér lausn þversagnar-
innar. Við getum ummyndað sársauka
okkar, unnið úr sársaukanum og tak-
mörkununum og göfgað þannig mál
okkar. Við getum gert orðið að gjöf,
tákni um ást — tákni sem við getum
aðeins gefið öðrum, ekki krafist af þeim.
Guðmundur Andri í Sögunni allri vill
ekki sætta sig við endurtekningarnar,
gráma hversdagsleikans, hið forgengi-
lega, hrörnunina og dauðann. Hann vill
ekki að tíminn sé til og hann vill ekki
horfast í augu við sín tilvistarlegu tak-
mörk. Hann trúir ekki lengur sínum
eigin skáldskap, því að hægt sé að
„smíða veröld sem virkar, innan í veröld
sem virkar ekki ...“. Saga hans af sér og
foreldrunum sýnir líka, að það er í hinu
ósagða, í því sem aldrei var sagt, eða því
sem þagað var yfir sem „sannleikurinn"
er fólginn. Og um leið og þessi sann-
leikur er orðinn að orðum er hann orð-
inn skáldskapur.
Vantrú á orðunum, málinu, leiðir til
þess að Guðmundur Andri vill ekki
skrifa/vélrita. Hann vill ekki lifa „til ein-
hvers sérstaks", hann vill bara lifa til að
lifa. Hann þráir líf sem líkist hinni
fullnægðu tilvist frumbernskunnar, þar
sem enginn gerir kröfur af því enginn
annar er orðinn til Dg þar af leiðandi er
enginn aðskilnaður orðinn og engin orð
sem tákna þann aðskilnað. En sögumað-
ur getur ekki sagt sögu án orðanna, hann
getur ekki einu sinni sagt frá andúð sinni
á orðunum án þeirra. Jafnvel ást hans til
barnsins, blíðan sem flæðir upp í honum
yfir uppátækjum drengsins, er gleymd,
horfin, á morgun ef hann skráir ekki
tilfinningar sínar með orðunum. Og
orðin staðfesta ekki aðeins þann að-
skilnað sem orðinn er, þau geta komið í
veg fyrir nýja aðskilnaði - eða skapað
þá, í því liggur siðferðileg ábyrgð
mannsins.
Sögu Guðmundar Andra lýkur á
minningunni um það þegar Hringur
varð til. Þessi texti hefst á upphafsorð-
um fagnaðarerindisins: En það bar til
um þessar mundir ... Þrisvar ávarpar
sögumaður „þig“; fyrst er það konan
Bylgja sem við er átt, svo barnið Hring-
ur. Sögumaður líkir líkömum þeirra
Bylgju við tómt musteri og lokasetning-
in er þessi: „Þú fylltir þennan kalda
geim af lífi.“
Hver eða hvað er þetta þriðja „þú“?
Hver eða hvað gerir lífið svo dýrmætt?
Barnið? Barnið sem tákn? Tákn ástar-
innar? Tákn hringsins, hring-rásarinnar,
takmarkananna, sem sögumaður afneit-
ar allan tímann — en höfundurinn vinn-
ur úr af svo miklum þroska að saga hans
verður „gjöf“.
Post-modernismi?
Danski gagnrýnandinn Torben Bro-
ström segir að á níunda áratugnum sé
skáldskapurinn aftur kominn til vegs og
virðingar og hafi leyst „sannleikann" um
þjóðfélagið af hólmi — í bili. Játninga-
bækurnar séu orðnar að sjálfsævisögu-
legum skáldsögum, skýrslubækurnar
noti goðsagnir og aðrar bókmenntir sem
heimildir, bókmenntir séu orðnar jafn
mikilvægur efniviður og lífið sjálft.
Meira að segja „raunsæið" er orðið post-
modernískt, segir hann. Og nútímanum
lýsir hann svo:
Heildaráhrifin af skandinavísku
skáldsögunni í dag eru þau, að hún
hefur misst sakleysi sitt og trúir ekki
á neitt. Minnst af öllu á sjálfa sig.
Þess vegna er hún vettvangur sjálfs-
íhugunar, með margfalda vitund og
meðvituð um sinn eigin texta. Skáld-
520