Tímarit Máls og menningar - 01.06.1993, Blaðsíða 44

Vildi hann ekki vatnið smakka
Ég ætla hér að velta fyrir mér merkingu
ljóðanna tveggja, lesa þau saman, ekki til
að gagnrýna ónákvæmnina í þýðingunni4
heldur til að skoða hvað gerist þegar einföld
mynd færist úr einum merkingarheimi í
annan. En áður en kemur að samanburði á
ljóðunum tveimur er kannski fróðlegt að
athuga hvernig Lorca umskrifar þjóðvísuna
í upphafslínum ljóðsins:
A la nana, nana, nana, Nana, nino, nana
a la nanita de aquel del caballo grande
que llevó el caballo al agua que no quiso el agua.
y lo dejó sin beber.
Skáldið hefur vikið frá fyrirmynd sinni
bæði í formi og efni. Vísuorðin eru styttri,
bragarháttur ljóðsins er afbrigði af róm-
önsu, kallað ,,romancilla“. Einsog oft í
rómönsum (en sjaldan í rómönsum Lorca)
er viðlag í kvæðinu, tvö ljóðlínupör, sér um
rím og lengd, sem skipta ljóðinu sjálfkrafa
í erindi. Myndin í þessum fyrstu línum vísar
beint til bamagælunnar en þó hefur orðið
afgerandi breyting á því „einfalda drama“
sem Lorca talaði um í fyrirlestri sínum: sá
óljósi aquel sem leyfði hestinum ekki að
drekka í þjóðvísunni er horfinn, nú er það
hesturinn sjálfur sem vill ekki drekka.
Reiðmaðurinn sést hvergi í ljóði Lorca.
Vegna samhengisins í leikritinu og með
tilvísun í reiðljóð skáldsins má þó segja að
fjarvera hans stingi í augu og því er vel
réttlætanlegt að tala um ,,mannlausan“ hest
einsog Magnús gerir. Höfum þetta bakvið
eyrað og lítum á fyrstu erindi ljóðanna
tveggja:
Nana, niiio, nana
del caballo grande
que no quiso el agua.
E1 agua era negra
dentro de las ramas.
Cuando llega al puente
se detiene y canta.
^Quién dirá, mi nino,
lo que tiene el agua,
con su larga cola
por su verde sala?
Hér skal hjartaljúfur
heyra um Stóra-Faxa,
hestinn úti í ánni.
Áin svöl og skyggð
rennur gegnum gljúfur
grænrökkvaðra skóga,
byltist undan brúnni
barmafull af hryggð.
Aldrei drenginn dreymir
dul, sem áin geymir,
hálf í undirheimum,
hálf í mannabyggð.
(Hér er) vísa, bam(ið mitt), / um stóra hestinn / sem
vildi ekki vatnið. / Vatnið var svart / inni á milli
greinanna. / Þegar það kemur að brúnni, / nemur
það staðar og sy ngur. / Hver getur sagt, barnið mi tt,
/ hvað vatnið kann að gey ma/ með sinn langa slóða
/ í sínum græna sal.
Hestur Magnúsar heitir Faxi og sker sig
þannig strax frá nafnlausum hesti Lorca.
Og meðan hestur Lorca „vill ekki vatnið"
stendur íslenski hesturinn úti í ánni. Þessi
atriði eiga eftir að endurtaka sig hvað eftir
annað í viðlaginu: ljóð Lorca er um hestinn
sem vill ekki drekka vatnið, ljóð Magnúsar
er um hestinn sem stendur úti í ánni.
„Svöl og skyggð“ á Magnúsar er „svart
vatn inni á milli greina" hjá Lorca, og þó er
nákvæmari þýðing „innan í greinunum“.
Það orðalag tæpir kannski á hliðstæðu sem
dregin er síðar í ljóðinu milli vatns og
blóðs.? Hér þarf þó ekki að vera neinn
óhugnaður á ferðinni því blóð í verkum
Lorca er oftar en ekki tákn lífskraftsins og
tengist ekki endilega dauða. En, áfram með
lesturinn.
Hjá Lorca kemur vatnið að brúnni og
„nemur staðar og syngur“. Maður sér fyrir
sér bugðu, streng og lygnu. En vatnið er líka
dularfullt, enginn veit hverju það býr yfir
og áin dregur langan slóða um grænan sal,
myndlíkingin er við konu, jafnvel brúður.
A Magnúsar er gjörólík vatni Lorca. Hún
42
TMM 1993:2
J