Tímarit Máls og menningar - 01.06.1993, Blaðsíða 60

sjálfum sér var hann ekki viss um hvort
heldur væri. (133-134)
Önnur rökin fyrir því að Asmundur segi
þessa sögu er misræmi í frásögninni og
hugmyndir Ásmundar um skáldskap sinn.
Hann er skáld og þegar hann fær ekki svar
við spumingu sinni um morðingjann í
dómsmáli föður síns, segir hann við sjálfan
sig: ,,Þá ertu frjáls skáld, segir Ásmundur:
hvemig viltu hafa einn morðingja í sögu?“
(106). Áður hefur hann hugsað um þetta
dómsmál:
Þessi saga hafði leitað oft á huga hans, og
tekið á sig mynd svo hann vissi ekki lengur
mun á því sem væri hans spuni og hinu sem
honum hafði verið sagt. En hann sá fyrir sér
svani þijá synda í tign á vatni, tveir saman
og einn nokkm ljær. (15)
í Grámosanum eru tvær frásagnir af morð-
ingjanum Jóni Jónssyni. Fyrri frásögnin er
skáldleg og í sama stíl og td. ferðalag Ás-
mundar yftr heiðina. Þar ganga Jón og
unnusta hans saman upp að ánni, hann
keyrir hana ofan í hylinn og drekkir henni.
Lýsing þessi endar svo á eftirfarandi
náttúrulýsingu: „Langt úti á vatninu syntu
þrír svanir, tveir saman og einn nokkru
fjær.“ (10) Þetta hlýtur að vera ímyndun
Ásmundar af atburðunum, spuni hans. Ef til
vill er hann þriðji svanurinn sem í fjarlægð
horfir á hina tvo, Jón og unnustuna. Hin
frásögnin af þessu morði er sett upp einsog
játning og er að öllum líkindum tekin beint
uppúr skjölum föðurins sem Ásmundur
hefur með sér á ferðalagi sínu og les. Þessi
lýsing kemur ekki heim og saman við
skáldlegu lýsinguna: Hér hittir Jón unnust-
una við ána, en þau ganga ekki saman þang-
að, hann drekkir henni ekki heldur kæfir
hana í vettlingi sínum, og dregur hana svo
útí hylinn.
Ef þessi réttarfarslega lýsing er úr dóms-
skjölunum þá hlýtur sú skáldlega að vera
spuni Ásmundar. Og þessi spuni er svo
undirstrikaður með hinu flókna tákni, svan-
inum, sem tengist listsköpun og skáldskap.
I frásögninni af hálfsystkinunum er líka
misræmi. I játningu sinni segir Sæmundur
Friðgeir:
Ja það var einhvem dag, það var í vor, ég
var að koma heim frá fénu, það var í sauð-
burðinum man ég vel, þá sagði hún að hún
væri búin að fæða barnið. (242)
Hún sagði að það hefði gerzt í fjósinu hérna
á bænum urn bjartan dag, (193)
Mín veiðigleði felst í því sem mér tekst að
yrkja. í skáldskapnum. Ég þekki líka þá
veiðigleði sem ég ætla fræðimanninum. Að
liggja í gömlum fróðskap, skeyta saman
brot staðreynda, og spá í þarsem sleppir
heimildunum, eða grafa upp nýjar sem
Þegar sögumaðurinn lýsir bamsburði Sól-
veigar nákvæmar seinna í verkinu, gengur
þetta öðruvísi fyrir sig: Sólveig fæðir ut-
andyra, á mel yfír hugsanlegu greni, en ekki
í fjósinu. Þar fyrir utan fæðir hún ekki á
sauðburði heldur um sláttinn: „Sólin yljaði
allt, allir kepptust við í brakandi þerrinum.
Uti á túni. Og hún heyrði karlana brýna
ljáina. (...) Allir voru úti í heyskapnum.“
(232)
Ástæða þessa misræmis getur einungis
verið sú að þegar Ásmundur segir lesand-
anum síðar frá reynslu sinni þessa örlaga-
ríku daga, þá man hann ekki lengur það sem
Sæmundur sagði og skáldar í eyðurnar.
Kannski er það þetta sem hann talar um við
séra Stefán:
58
TMM 1993:2