RM: Ritlist og myndlist - 01.03.1948, Blaðsíða 23

VITEZSLAV NEZVAL
RM
nnnar. Hann freistaðist oft til að
upphefja mörkin milli mannsins
og umhverfis hans, svipað og milli
ljóðs og lífs. Draumur hans var
einkennandi fyrir surrealismann:
ljóðið skyldi ekki framar vera sér-
eign fárra útvaldra og ekki ein-
ungis verða raunverulegt í bókum.
Streymandi fram úr myrkri undir-
vitundarinnar 8kyldi það flæða um
heiminn og 6Ökkva honum í ljóð-
rænt ástand, í allt-umbreytandi
töframóðu.
Einkennandi fyrir Nezval er ótti
hans við takmarkanir veruleikans.
Hann leitaðist við að gera allt að
táknum óendanleikans, hann tví-
elfdi hina draumkynjuðu heims-
sýn sína og dýpkaði hana með því
að bræða saman fortíð, nútíð og
framtíð. Raunveruleikinn var hon-
rnn ævarandi umsköpun, þar sem
hvert einstakt form fæðir af sér
annað og allt er framvinda, órofa
straumur. Óttinn við takmörkin
birtist einnig í andúð Nezvals á
einstaklingshyggjunni. Hann var
sannfærður um, að skáld mætti
ekki vera „persónuleiki“, eins og
það orð er venjulega skilið, — per-
sónuleiki, sem steypir hæfileikum
sínum hringabrynju í eitt skipti
fyrir öll. Að ofurselja hið óendan-
lega í manneðlinu slíkum algild-
um takmörkunum, verður ef til
vill að teljast nauðsynlegt á viss-
um sviðum (siðferðislega, þjóðfé-
lagslega), en mergsýgur skáldið.
Á þann hátt, sagði Nezval, glatar
það hinum upprunalegustu og
mikilvægustu eiginleikum sínum,
hinu órökrétta og ábyrgðarlausa
sjálfræði lífsins, hinrnn þjóðsagna-
kynjaða ævintýraþorsta, sem er
uppspretta skáldskaparins.
Af ásettu ráði gaf Nezval hin-
um frumstæðu lífshvötum sínum
lausan tauminn og tókst þannig að
varðveita með sér hið næma hug-
arástand barnsins með óvenjuleg-
um árangri: Hann náði öllum
heiminum á skynvald sitt og um-
breytti lionum með hinni skap-
andi elfu ljóðsins. Honum tókst að
umbreyta öllum hlutum og atburð-
um í nýjan, ljóðrænan veruleika,
sem Ijómaði í skærum litum og
meistaralegum frmnleika. Hann
afhjúpaði fegurð hinna hversdags-
legustu fyrirbæra, og morgunverð-
ur í grænkunni varð að sjálfu
lífsundrinu.
1 Ijóðum Nezvals er náttúran og
sál mannsins í órofa tengslum:
Hann sá sjálfan sig, sérkenni sín
og innsta eðli í náttúru heimbyggð-
ar sinnar; allt var honrnn fyrst
og fremst speglun hins dylsta í
manneðlinu, þeirra leyndardóma
mannssálarinnar, sem heilluðu
liann meira en allt annað.
Girnd og angist, ótti og þrá háðu
sífelld hjaðningavíg hið innra með
honum og fylltu hann sjúklegu
eirðarleysi. Hann krufði draum-
inn og ófreskið til mergjar, hann
reyndi að seiða fram örlög sín og
breyta þeim í þjóðsögn. Hann var
21