RM: Ritlist og myndlist - 01.03.1948, Blaðsíða 78

RM
KRISTJÁN KARLSSON
eftirtektarvert, að Sinclair mun
aldrei hafa verið lögsóttur, þrátt
fyrir storkanir við meiðyrðalögin,
atvinnuskemmdir og persónulegan
sakburð í gagnrýni hans á meinum
þjóðfélagsins.
Sinclair hefur að líkindum
verið meira lesinn erlendis en
nokkur annar amerískur ritliöf-
undur á þessari öld, heima fyrir a.
m. k. hafa verk hans fallið ótrúlega
fljótt í gleymsku, um leið og deilu-
málin fyrntust. Af öllum meiri
háttar rithöfundum sinnar tíðar er
hann ef til vill ólíklegastur til að
verða klassískur. Frá vissu bók-
menntalegu sjónarmiði er það
hefnd listarinnar á merkilegum
höfundi, sem fórnaði sumum ein-
földustu lögmálum hennar í þágu
mannfélagsmála líðandi stundar.
Af skáldsögum Sinclairs mætti
benda á King Midas (Mídas kon-
ungur, 1901), King Coal (Koli
konungur, 1917), Boston (1928, um
Sacco-Vanzetti málin) og einkum
The Jungle (Á refilstigum, 1906,
ísl. þýð. 1913).
Skáldsögur Edithar Wharton
(1862—1937), samtíðarmanns Drei-
sers og Sinclairs, voru í rauninni
jafnfjarlægar aðferðum þessara
höfunda og hefð 19. aldarinnar.
Wharton var af höfðingjum koin-
in og skrifaði um stétt sína, gaml-
an nýlenduaðal af enskum og liol-
lenzkum stofni, sem hafði slitnað
úr tengslum við framgang lands-
ins og orðið — innan þjóðarimiar
— eins konar þjóðfélag út af fyrir
sig, reisti þjóðréttindi sín á þaul-
ræktuðum mannasiðum, fornfræg-
um ættarnöfnum, ósveigjanlegum
lífsvenjum.
Þessari stétt kunni Edith Whar-
ton að lýsa, það var heimur henn-
ar, henni virðist aldrei liafa dottið
í liug, að annars staðar væri líf-
vænlegt. En hún á þá tvöfeldni
listamannsins, að geta stígið út úr
þessum heimi, meðan hún lýsir
honum — í kurteisu en vægðar-
lausu liáði. Hún hefur gagnrýnt
stétt sína með jafnaðargeði þess
rnanns, sem kann að gera gys að
sjálfum sér og glata þó ekki virð-
ingu sinni. Ég nefni til dæmis sög-
una The House of Mirth (Glaum-
bær, 1905, saga fátækrar yfirstétt-
arstúlku, sem er í þeirri sjálfheldu
að verða að fyrirlíta peninga og
einkum peningaöflun, samkvæmt
stéttarboðorðunum, en þurfa þó
of fjár til að lifa). Slík tvíeggjan
hefði verið nálega óhugsandi á 19.
öldinni, liefði livorki þrifizt né
þolazt.
Að vísu er ýmislegt fyrnt í sög-
um Editliar Wliarton, en ver-
aldleg skarpskyggni fyrnist ekki,
að hverju sem hún beinist, og fvrir
litlending, sem hefur ópersónu-
legri afstöðu til sögu þjóðarinnar
en lieimamaðurinn, þarf ekki af
sjálfsvarnarástæðum að taka upp
hanzkann fyrir kynslóð sína og
tízku liennar, eru sögur Whartons
óhlandin nautn. Frli.
72