Ljósmæðrablaðið - 15.05.2006, Blaðsíða 13

Etið af skilningstrénu
- Verkir í fæðingu, upplifun kvenna og viðhorf Ijósmæðra
Inngangur
Isíðustu tölublöðum Ljósmœðrablaðsins
hefur verið leitast við að birta verkefni
unnin af Ijósmœðranemum. I verkefn-
unum er fjallað um það sem tengist
starfsvettvangi Ijósmæðra og hafa þau
þvíýmist tengst meðgöngu, fœðingu eða
sœngurlegu. Hugmynd að vinnu þessara
verkefna kemur frá reynslu nemenda
í klínísku starfi og beinast að því að
skoða á gagnrýninn hátt þau viðfangs-
efni sem Ijómæður þurfa að takast á við
á sinu daglega starfi.
í þessu tölublaði er á ferðinni verk-
efni sem fjallar um verki í fœðingu.
Verkir í fæðingu eru eitt aðalviðfangs-
efni Ijósmœðra sem sinna fœðingarlijálp.
Rannsóknir sýna að hrœðsla konu við
að fœða barn er ekki síst tengd þeirri
óvissu um hvernig henni muni takast að
höndla verkina og hafa þannig stjórn
á eigin fœðingu. Sársaukaupplifun er
flókið jyribœri og jafnframt því að vera
af líkamlegum toga er hún félags- og
menningarbundin. Ljósmœður í klínísku
starfi þurfa að skoða verki og verkja-
meðferð í fæðingu frá víðu sjónarhorni
og leita leiða til að mœta þörfum hverr-
ar og einnar konu með aðferðum sem
hafa hvað minnstar aukaverkanir fyrir
móður og barn.
Helga Gottfreðsdóttir
lektor í Ijósmóðurfrœði.
Inngangur
Sumarið eftir fyrsta námsár mitt í
hjúkrunarfræði, árið 2001, vann ég
sem aðstoðarstúlka á fæðingagangi
Landspítala-háskólasjúkrahúss. Þar að-
stoðaði ég ljósmæður við fæðingar og
varð vitni að rúmlega fimmtíu fæðing-
um. Síðan þá hefur setið í mér upplifun
mín af verkjum fæðandi kvenna og við-
hrögðum ljósmæðranna við þeim.
Annars vegar veitti ég því athygli
hve mikill munur virtist vera á upp-
Höfundur:
Berglind Hálfdánsdóttir;
nemi á I. ári
í Ijósmóðurfræði við
Háskóla slands
lifun kvenna. Sumar þeirra tókust á við
kollhríðarnar af nær ofurmannlegri yfir-
vegun. Þótt andrúmsloftið væri magn-
þrungið var það umfrain allt friðsamlegt
og fallegt. Á meðan virtust aðrar konur
staddar í hreinasta helvíti meðan þær
fæddu barn sitt í heiminn. Óp þeirra
voru örvæntingarfull og augnaráðið
þrungið skelfingu.
Hins vegar vöktu athygli mína við-
brögð ljósmæðra við því hvernig konur
tjáðu sig um verki. í flestum tilvik-
um komu ljósmæður fram við konur af
virðingu en þegar konur upplifðu mikla
verki fannst mér framkoma ljósmæðra
stundum einkennast af takmarkaðri þol-
inmæði. Þá var jafnvel sussað hastarlega
á konur og þær beðnar að stilla sig.
Þetta óþol sumra ljósmæðra kom einnig
í ljós í umræðum þeirra á milli þegar
konumar heyrðu ekki til. Þá var talað
um að þessi eða hin konan væri nú alger
óhemja, eða að það væri nú óþarfi að
vera með svona dónaskap og læti þó
maður væri að fæða barn.
Þetta virðingarleysi gagnvart upplif-
un konunnar stakk mig. Ég man eftir að
hafa hugsað með mér hvort þessar ljós-
mæður hefðu einhverja hugmynd um
hvemig konu líður þegar hún hegðar
sér svona. Er kannski alltaf hætta á því
að við berum fæðandi konur saman við
minningar okkar um eigin fæðingar og
að skilningur okkar takmarkist af eigin
reynsluheimi? Efni þessarar greinar er
valið í þeirri viðleitni að auka hlutleysi
mitt og víðsýni gagnvart verkjum og
upplifun af þeim i þeirri von að ég verði
hæfari til að mæta konum fordómalaust
þar sem þær eru staddar. Vonandi get
ég í leiðinni sagt starfandi ljósmæðr-
um eitthvað nýtt um verki í fæðingu.
í greininni mun ég leitast við að skoða
heimildir um; áhrif verkja á konur, við-
horf til verkja fyrr og nú, áhrif erfða á
endorfínframleiðslu, og hlutverk verkja
í fæðingu.
Áhrif verkja á móður og barn
Verkir eru fyrst og fremst skilgreindir
sem upplifun einstaklingsins. Þeir em
flókið og margþætt fyrirbæri sem litast af
sálrænum, líkamlegum, menningarlegum
og félagslegum þáttum. Verkir fæðandi
konu eru djúpstæð, persónuleg reynsla
sem ógerlegt er að deila með öðrum að
fullu (Bryant og Yerby, 2004; Mander,
1998).
Ef reynt er að meta verki í fæðingu
með spurningalistum og matsskölum,
s.s. PRI (Pain Rating Index) eða MPQ
(McGill Pain Questionnaire), kemur í
ljós sláandi munur á verkjastigi kvenna,
allt frá engum verkjum upp í óbærileg-
an sársauka (Enkin o.fl., 2000; Trout,
2004). Athuganir sem þessar hafa komið
fræðimönnum til að álykta að næmi ein-
staklinga fyrir sársaukaáreiti sé misjafnt
(Lowe, 2002). Á síðustu árum hafa þær
ályktanir verið styrktar með rannsókn-
um, eins og ijallað verður um síðar í
greininni.
Annað sem kemur í ljós við mat á
verkjum í fæðingu er að meðaltal þeirra
er mun meira en við nokkuð sjúkdóms-
Ljósmæðrablaðið maí 2006 1 3