Tíminn - 24.12.1947, Blaðsíða 24

24
JÓLABLAÐ TÍMANS 1947
Gamíc
anaai' tntiiiiiiigar a
o norSan
ÁSGEIR ÁSMUNDSI3DN:
Endurminningar Ásgeirs Ásmundssonar um ferðalög
yfir Sprengisand birtust í jólablaði Tímans 1946, og eru
þessar minningar að nokkni leyti í sambandi við norð-
urferðir hans, og œtlaðist hann til, að þetta fylgdist allt
að. — Ásgeir er nú nýlega látinn, í hárri elli.
M. G.
FRÁ KRISTJÁNI BENEDIKTSSYNI.
Kristján BenecLiktsson var ekki víðfræg-
ur maður, en eitt atvik í lífi hans vakti
samt nokkra athygli. Um það hefir ekkert
verið skráð svo mér sé kunugt, en það gef-
ur þó tilefni til samanburðar á liðna tím-
anum og yfirstandandi tíma.
Kristján ólst upp í Bárðardal, en mér er
ókunnug ætt hans. Hann var hraustmenni,
sterkur og framúrskarandi harðgerður.
Þegar þetta atvik gerðist hefir hann verið
um þrítugt, fæddur nálægt aldamótunum
1800. —
Skyldfólk átti Kristján á Austurlandi, og
lagði af stað um vetur að finna það. Hann
ætlaði skemmstu leið, austur yfir Mývatns-
öræfi að Möðrudal á Fjöllum. Skall nú á
hríðarbylur og héldu menn, að Kristján
hefði ekki náð til bæja. Var farið að leita
hans og fannst hann eftir langa leit, en var
þá orðinn svo kalinn, að hann gat enga
björg sér veitt.
Var nú Kristján fluttur niður í Bárðar-
dal, að Lundarbrekku til Jóns bónda þar.
— Hefir þar verið hiö mesta myndarheim-
ili um langt skeiö.
Jón bóndi hefir víst ekki verið fróður um
lækningar, en hann tók nú samt til sinna
ráða með að lækna Kristján. Tók af honum
báða fætur fyrir neðan miðjan kálfa, fram-
an af öllum fingrum og ofan af nefinu að
framanverðu. Um svæfingu var ekki að tala
og sagði Kristján, að sárt hefði verið þegar
sagað hafi verið fyrir mergjarholið á fót-
leggjunum. Það tókst samt að græða þetta
að mestu leyti. — Ég var norður í Bárðar-
dal um 1885 og sá þá Kristján, þá um átt-
rætt, og var það mér ömurleg sjón. Hann
skreið á hnjánum, var vafið skinni um stúf-
ana upp fyrir hné. Þannig mjakaðist hann
áfram og studdi stundum niður höndunum.
Var mesta furða hvað hann gat' farið
hratt. Dálítið gat Kristján unnið. Látið í
hlöður að sumarlagi og tekið upp grjót.
Gat hann kreppt fingurna, þó að stuttir
væru, utan um járnkarlinn, en nógir voru
kraftarnir. Á vetrum þæfði hann vaðmál o.
fl. Var útbúinn dálitill upphækkaður pallur
og á hann látið vaðmálið. Settist svo Krist-
ján niður við pall þennan og þæfði svo
undir bringunni. Þetta var víst óþægileg
vinna, og sagði móðir mín mér, að stundum
hefði verið aumt að sjá Kristján eftir þóf-
ið. Hann hefði þá stundum verið svo af-
rifinn á bringunni, að sár hefðu komið á.
— Þegar foreldrar mínir bjuggu á Stóru-
völlum í Bárðardal var Kristján stundum
hjá þeim. Hann mun hafa verið heldur fá-
vís, enda ekki um mikla fræðslu að tala í
þá daga. En alltaf bólaði á víkingseðli í
honum. Eitt sinn kom það fyrir, að mann-
ýgur boli réðist á mann í nágrenni við
Kristján, sem þó varð ekki að skaða. Þegar
Kristján frétti þetta, sagði hann: „Það vildi
ég, að ég hefði verið kominn þar með
Stóruvallajárnkarlinn Margt var eftir
Kristjáni haft af svipuðu tagi.
Þegar Kristján Benediktsson kól, hefir
víst verið erfitt að ná til læknis á Norður-
landi. Það hefir þó líklega verið læknir á
Akureyri.
Foreldrar mínir fluttu miklu seinna
(1870) suður á land, að Haga í Gnúpverja-
hreppi. Þá var einnig litið um lækna þar
um slóðir. Er þau voru nýkomin að Haga,
veiktist bróðir minn -— þriggja ára — af
hálsbólgu (barnaveiki) og var sent til
læknis að Odda, sem á þeim tíma var köll-
uð dagleið. Læknirinn kom ekki, og bróðir
minn dó. Ég veiktist einnig, var þá farið
til næsta bæjar, að Ásólfsstöðum. Bóndinn
þar, Höskuldur að nafni, var blóðtöku-
maður, og tók hann mér blóð á hálsinum.
Mér batnaði, en hvort það var fyrir þessa
aðgerð veit ég ekki.
Um þetta leyti var ekki nema einn læknir
í Árnes- og Rangárvallasýslum. Var það
Þorgrímur Ásmundsson í Odda. Mikill er
nú munur. Nú skipa þessar sýslur þrír
fastir læknar.
FRÁ JÓNI BLINDA Á MÝLAUGS-
STÖÐUM.
í daglegu tali var hann oftast nefndur
blindi Jón. Hann var Jónsson, ættaður úr
Suður-Þingeyjarsýslu og ólst þar upp;
hann varð blindur 9 ára gamall. Jón var
greindur vel og mundi margt, sem var les-
ið fyrir hann. Voru það ýmsar sögur, og fór
hann stundum bæja á milli að skemmta
fólki og var stundum tvær kvöldvökur með
sömu söguna, svo voru þær langar. Munu
þetta hafa verið gamlar riddarasögur. Ein
af lengstu sögum hans byrjaði þannig:
„Peppin litli var sonur Peppins sterka, er
réði fyrir Frakklandi". —
Þegar Jón var uppkominn, flutti hann
með foreldrum sínum öldruðum vestur í
Skagafjörð, að Stóru-Ökrum, og var víst vel
efnaður, keypti jörðina og reisti þar bú. Bjó
þá Bólu-Hjálmar á Minni-Ökrum og gerð-
ist góð vinátta með þeim. Þar giftist Jón.
Kona hans hét Anna Jóhannesdóttir, þar
úr Skagafirðinum, og mun Hjálmar hafa
útvegað honum konuna. Búskapurinn gekk
erfiðlega, og eftir nokkur ár flutti Jón aftur
til æskustöðva sinna og bjó eftir það á Mý-
laugsstöðum í Aðalreykjadal.. Börn átti Jón
nokkur, sem sáu um hann í ellinni. —
Það var einkennilegast við Jón, hvað
hann gat verið nákvæmur að finna út kosti
og galla á hestum, og ætla ég að nefna
nokkur dæmi því viðvíkjandi.
Faðir minn var vel kunnugur Jóni. Vorið
1870, er faðir minn flutti frá Stóruvöllum
í Bárðardal suður að Haga í Gnúpverja-
hreppi, átti hann þrjú hross, er honum
þóttu ekki nógu dugleg til ferðarinnar, því
leiðin er löng. Hann stingur upp á því við
Jón, að hann reyni að hafa hestakaup fyrir
sig. Þetta tók svo Jón að sér, og lagði af stað
og var víst nokkuð lengi í ferðinni, enda
fór hann alla leið vestur í Skagafjörð. Hann
kom svo aftur með 3 hesta stóra og sterka.
Þeir voru lítið til reiðar, en ágætir til á-
burðar, eins og þurfti með á þeim tíma.
Einnig kom Jón með 3 dali í peningum og
sagðist hafa fengið þá í milligjöf við síð-
ustu hestakaupin. Þótti hann hafa gert
góða ferð. —
Sumarið 1885 fór ég norður með föður
mínum og fórum við til Akureyrar. Þá hitt-
um við blinda Jón á leiðinni. Við vorum
með 7 hesta og suma þeirra til sölu. Faðir
minn spyr Jón, hvort hann vilji ekki þreifa
um hestana og féllst hann á það. Byrjaði
hann á fola 5 vetra gömlum, sem álitinn
var gott reiðhestsefni, en var ekki full-
taminn. Faðir minn sagði, að spáð væri,
að hann yrði vakur. Jón sagði að hesturinn
væri ágætlega byggður og fjörugur; hann
hefði dullað svolítið þegar hann var fol-
ald, en yrði aldrei vakur. Hesturinn reynd-
ist eins og hann sagði. — Ég var með gráa
hryssu föngulega, frá Hæli í Hreppum. Jón
skoðaði hana og sagði ,að hún yrði góð til
reiðar og dugleg, „en einn galli er á henni“,
sagði hann, „þegar hún stekkur, hnykkir
hún dálítið við.“ Þetta var alveg rétt, og
þótti mér það óþægilegt, og eitt sinn síðar
átti ég hest, sem hafði þennan galla. Ég
seldi bónda í Bárðardalnum hryssuna,
Kristjáni á Úlfsbæ. Hann var oft að braska
með hross o. fl. Hann fór oft til fjalls og
reið þá oftast þessari hryssu; hann var þá
orðinn sjóndapur, en gárungarnir sögðu, að
honum gerði það ekkert til, því sú gráa rat-
aði. Og aldrei fargaði hann gráu hryss-
unni frá Hæli. — v
Þá vík ég aftur að blinda Jóni. Ég var með
fola útigenginn, sem var viljugur vel. Jón
sagði um hann, að hann væri góður í bak-
hlaupinu, en hann væri kraftalaus — og
reyndist það rétt vera. Þannig skoðaði hann
eða þreifaði öll hrossin, og stóð allt ná-
kvæmlega heima, sem hann sagði um þau
hvert fyrir sig. Við sögðum honum ekkert
um kosti eða galla hrossanna, enda spurði
hann okkur ekkert um það. Mest sýndist
mér hann þreifa um eyru og fætur hross-
anna. —
Síðar um sumarið kom ég á hrossamark-
að, þar sem Jón blindi var markaðshald-
ari fyrir hönd Kaupfélags Þingeyinga, og
réði hann verðinu, en annar maður var
með, sem sagði honum um lit hrossanna, og
má af þessu sjá, að mikið traust höfðu
menn á þekkingu hans 1 þessum efnum.
Þessa sérkennilegu yfirburði hafði hann
fram yfir flesta aðra blinda menn. Sýnir
það, að hann hefir verið sérlega vel
greindur.
Jón var alltaf fremur fátækur, að
minnsta kosti eftir að hann kom aftur úr
Skagafirði. Munu kunningjar hans oft hafa
greitt eitthvað götu hans.
Eitt sinn fór hann til Reykjavíkur og
sagði þar sögur sínar við nokkra aðsókn.
Fór hann það að tilhlutun Hermanns Jón-
assonar frá Þingeyrum, sem ættaður var af
sömu slóðum og þekkti því blinda Jón og
hagi hans.
Eitthvaö gat Jón unnið, hann batt t. d.
hey á sumrin, en það varð að leiða hann
að sátunum. Einnig gaf hann skepnum sín-
um á vetrum. Hann var talinn kraftamað-
ur. —
Eins og gefur að skilja varð að fylgja
Jóni milli bæja, er hann fór eitthvað. En
sjálfur átti hann reiðhestinn og reið hart
þar sem hann vissi að góður var vegur.