Vísir - 24.12.1933, Síða 12

Álfur í Húsadal.
i.
Þetta gerðist veturinn sem eg var trúlofaður henni Stínu.
Eg hefi verið kallaður nokkuð marglátur í ástum. Og
sennilega er það ekki alveg tilefnislaust. Mig hefir að
minsta kosti langað til að eiga allar laglegar stúlkur,
sem eg hefi komist í kynni við um clagana. — En ást-
in hefir ekki æfinlega staðið lengi. Stundum örfáar klukku-
stundir, stundum dægur, stundum viku, stundum mánaðar-
tíma. En einu sinni logaði glatt nærri hálft annað ár,
og þá var eg líka verulega hætt kominn.
Eg hafði setið um stúlkuna og bægt öðrum mönnum
frá, barist eins og ljón, sætt hverju færi, neytt allra bragða.
— Eg hafði borið sigur úr býtum í sérhverju ásta-stríði
og strengt þess heit, að gefast ekki upp. — Og svona
liðu vikur og mánuðir í endalausum geðshræringum.
— En þegar stúlkunni fór að volgna innan rifja, kærleik-
urinn að brjótast út í ljósum logum, hlaupa-kossar þóttu
sjálfsagðir hvar sem $tæði og stefnumót frammi í skemmu
tilvalin dægra-dvöl, þá dró úr ást minni allan mátt og
angur væntanlegra. hjúskapar-f jötra lagðist^ yfir mig. —
— En ný andlit komu til sögunnar — andlit, sem eg
hafði veitt athygli í þessu þriggja missera stríði og geymt
vandlega í musteri hjarta míns.
Nú vandaðist málið.
Eg vildi ekki kvongast að 'svo stöddu, og síst af öllu
þessari stúlku — henni Siggu litlu. — Og bráðlega fór
eg að snuða hana um kossana og hliðra mér hjá skemmu-
ferðum og öllu ásta-dundi frammi i bæ. — Það væri
engin mynd á því, svona um háveturinn, að vera að norpa
frammi í skemmu eða eldiviðarkofa. Maður gæti fengið
lungnabólgu og dáið. Og hvað yrði þá um alla kossana
og ásta-sælgætið ? — Betra að ætla sér af, Sigga mín!
— Eg væri líka altaf með tannpínu — magnaðan seyð-
ing i öllum skoltinum. Og fengi eg tannpínu, stæði hún
æfinlega mánuðum saman.
Þetta sagði eg stúlkunni. Og hún tók því þá þannig,
að eg tapaði heldur en hitt. Hún sýndi mér enn þá meiri
ástúð og nærgætni. — Hún vissi svo sem hvað það væri,
að þjást af tannpínu. En ráð væri við öllu í þessum
heimi. Og gömul kona hefði sagt sér, að engin tannpína
væri svo mögnuð, að hún léti ekki undan blíðustu meyjar-
kossum. En mikið þyrfti af þeim. Og nú skyldi hún kyssa
mig, uns allur tannverkur hyrfi.
Eg stundi þungan og kvaðst illa mundu þola kossa og
annað ásta-hnjask. En auk þess yrði eg nú að fara að
hyggja að kindunum, þvi að fjúk væri í lofti og birt-
an á förum.
* — Við lítum inn í skemmuna, elskan mín, um leið og
þú gengur. Og þú skalt sanna, að ólukku-tannpínan læt-
ur undan.
— Jæja, — reyna má það, sagði eg með ólund. En
það ætla eg áð láta þig vita, að eg trúi ekki á neinar
kerlingabækur.
—7 En hvað þú getur verið önugur, ástin mín. Þú ert
náttúrlega svona sóttkaldur.
— Já, sagði eg.
-— Eg er ekki að finna að eða ávíta þig. Þú ert æfin-
lega jafn-elskulegur, og þú veist ekki hvað eg hlakka til,
þegar við erum orðin hjón fyrir guði og mönnum.
Að svo mæltu teymdi hún mig fram í skemmu. Og þar
lagði eg mig undir einhverja allra-gífurlegustu kossahríð-
ina, sem yfir mig hefir dunið.
Þegar eg vaknaði morguninn eftir, stakk eg vænum
fingurhæðar-spotta af munntóbaki upp i mig og hagræddi
við góminn. Máttu ])á allir sjá, að eg hafði bólgnað til
muna.
Siggu leist ekki á blikuna. En hún huggaði sig við það,
að bólgan væri merki þess, að nú færi að draga úr sár-
ustu þrautunum. Jafnframt lét hún þess getið, að hún
ætlaði mér fáeina tilrauna-kossa þegar húmið færðist yfir.
Eg hélt mig úti við mestan hluta dagsins, svo að Sigga
fékk ékki færi á mér fyr en i myrkri um kveldið. Þá
sat hún fyrir mér í bæjargöngunum, flaug upp um háls-
inn á mér, leiddi mig umsvifalaust til skemmu og sagð-
ist nú halda, að mér væri ekki vánþörf á fáeinum kossum.
Eg háttaði, er færi gafst, sneri mér til veggjar og mælti
ekki orð frá vörum. Eg var að hugsa um ferðalagið að
morgni og bréfið, sem eg hafði skrifað sjálfum mér í
fjárhúsunum þá um daginn.
Það var á þessa leið:
Heittelskaði barnsfaðir — ætíð sæll.
Eg vona og bið til guðs, að þessar línur hitti þig
sprækan á sál og líkama og ekki í neinu kvennastússi.
Okkur mæðgunum liður bærilega 1. s. g., nema hvað
eg er að verða ósköp digur. og þung á mér — þú
skilur. Eg varð að setja færilykkju i nærpilsið mitt
í gær og mér er nær að halda, að eg nái ekki hala
mínum. Hún dafnar vel, blessunin litla og Monika
frænka dáist að henni. Hún flakkar nú um, aumingja
kerlingin og syngur ástavísur fyrir piltana. Prísinn er
koss eða tveir aurar, en enginn borgar. Það er aumt
að komast svona úr móð, en halda samt öllu sínu ásta-
veseni. Þeir fylgja henni báðir, Sýrak og Daníel sálugi.
Nóttina áður en hún kom, sátu þeir hérna á rúmstokkn-
um hjá mér og voru farnir að berhátta. Það er eins
og það sé dómur á mér, að allir vilja þeir upp í til
mín, bæði dauðir og lifandi. Eg rak náttúrlega upp voða-
skræk, en þá brá svo við, að þeir urðu að kerlingareld-
um, sem þeyttust upp í rjáfur og aftur og fram um alla
baðstofu, en eg hrækti og skrækti, og loksins ruku þeir
út um strompinn með voðalegustu skruðningum. Eg
varð dauðhrædd, eins og þú skilur, og auminginn litli
i móðurlífinu spriklaði alt hvað af tók — það er víst
drengur. Þá er eitt sein eg ætla að tala um við þig.
Þegar við erum gift, langar mig til að taka þríburana,
sem þú áttir með henni Finnu, því að þeir eru að hrekj-
ast á sveitinni. Veiga greyið baslar fyrir sínum króa, og
sama er að segja um Þuru. Eg hefi beðið prestinn að
lýsa með okkur strax úr hátíðum, þvi að mér finst svo
voðalega -ópent að standa fyrir altarinu með krakkann
svo að segja í burðarliðnum. Flýttu ])ér nú heim, elsku
Bjössi minn, og komdu í flughasti, eins og einn ærlegur
barnsfaðir, áður en eg þarf að setja nýja færilykkju
i pilsið. Þin til dauðans Agata.
Vt SIR
-----------------,-------------------------------------------
Bréfið lá undir koddanum minum, og þar átti það að
finnast að morgni, þegar eg Væri farinn.
Mér leið illa þessa nótt. En eg huggaði mig við það,
að af tvennu illu mundi þó Siggu litlu bærilegri skamm-
vinnur harmur, en ævilöng þjáning i sambúð við hverf-
lyndan mann.
Eg ásetti mér að vera horfinn fyrir rismál. Karlmensk-
an var nú ekki meiri en svo, að eg treysti mér ekki til
þess, að bíða rólegur, uns bréfið yrði lesið og alt kæmist
í uppnám.
Jafnframt datt mér i hug, að gera Siggu litlu mikinn
greiða. Eg ætlaði að koma við í Hagagerði og láta Guð-
mann bóndason vita, að nú væri hún laus og liðug. Hann
hafði beðið stelpunnar mánaðarlega undanfarin misseri, og
var nú orðinn sköllóttur af eintómu ergelsi. Guðmann þessi
var kallaður myndarmaður og stóð til að verða efnaður.
Nú ætlaði eg að biðja hann að bregða við hið skjótasta
og grípa stúlkuna glóðvolga, meðan hún sæti ráðalaus i
sorgum og táraflóði.
Mér hægðist við þetta. Og eg þóttist viss um, að Guð-
mann mundi verða allra-notalegasti eiginmaður. Það var
heldur ekki amalegt, að setjast í Hagagerðis-reyturnar. Og
Guðmann mundi að sjálfsögðu bera stúlkuna á höndum
sér og moka i hana gjöfum. Hún fengi kynstrin öll af
fallegum fötum, reiðhest og nýjan söðul. — Hún yrði
sjáandi, hún Sigriður litla, þegar hún kæmi í skautbúning-
inn. Og satt að segja væri Guðmann öfundsverður af því,
að fá svona elskulegt fóðrarlamb á heimilið.
Eg var á fótum löngu fyrir dag. Bóndi rumskaði og
spurði, hverju slikt sætti. Eg kvaðst ekki hafa haft sinnu
á því, að láta i meisana kveldinu fyrir, sakir tannpinunn-
ar. — Lét hann sér það lynda, reis á olnboga og tók í
nefið. Þá spurði hann hvort eg hefði heldur eins og eitt-
hvert viðþol þessa stundina, og kvað eg svo vera. Hall-
aði bóndi sér þá út af, hnipti í kerlingu sína og kvað sig
langa í volgan sopa.
Eg gætti þess enn, að bréfið væri á sínum stað, en hvarf
þvi næst hljóðlega fram göngin, greip sparifötin mín i
skemmunni og snaraðist út úr bænum.
Veður var kalt og rennidrif af norðri. Eg tók til fót-
anna og stefndi beinustu leið að Hagagerði. Eg ætlaði
að reka Guðmann i bónorðsförina samstundis og þiggja
að launum skotsilfur til fararinnár. Mér var kunnugt, að
hann átti fáeinar kringlóttar í handraðanum. Og eg þótt-
ist mega treysta því, að hann yrði ekki smátækur í þetta
sinn.
II.
Nokkur ár eru liðin. — Eg hefi farið víða um land,
því að eirðarleysið rekur mig áfram. Og altaf stendur
hjarta mitt í báli.
Og nú er eg trúlofaður henni Stínu i Kambaseli, föngu-
legustu heimasætunni, sem eg hefi kynst og kyst um dag-
ana. Hún var ekkert nema blessuð blíðan og lognið, gróða-
hugurinn og vinnusemin. — Vissi ekkert um ástir, en reynd-*
ist forvitin og námfús, kossaglöð og ýtin við æfingar. —
Hún leit aldrei i bók, en er við kyntumst, fór hún að safna
allskonar ástavísum af miklu kappi, krotaði þær í vasabók
og lærði, en kyrjaði siðan frá morgni til lcvelds — i búri,
eldhúsi, fjósinu og við rokkinn.
Hún skrifaði mér núna í byrjun jólaföstunnar og krydd-
aði bréfið með blossandi ástavísum úr kverinu sínu. —
En sokkar fylgdu, vetlingar, háleistar, leppar og marglitur
trefill — alt svellþykkur iðnaður. Og alt var þetta dót
merkt stórum og smáum stöfum, jafnvel heilum setning-
um. Eg botnaði ekkert í þessu, en líklegast þótti mér, að
þetta væri brot úr ástavísum eða einhverskonar fyrirbænir.
Mér geðjaðist ekki að þessu, enda var eg þá sem óðast
að verða stúlkunni afhuga.
Ástin hafði komið nokkuð snögglega að þessu sinni.
Eg hafði slasast litilsháttar í fyrstu göngum um haustið,
verið fluttur heim að Kambaseli og legið þar rúman viku-
tíma. Heimasætan hafði verið mér einstaklega góð ög
notaleg, og þar kom, áður en varði, að eg brá á gamalt
lag, fór að rétta henni hönd í laumi, tala um ástir og kossa
og unað hjónabandsins. Og þarna var ekki fyrirstaðan.
Hún hló og skríkti, og er minst varði, steypti hún sér
yfir mig með kossum og hamslausri blíðu. — Þegar hlé
varð á ósköpunum, lét hún þess getið, að því hefði verið
eins og hvíslað að' sér, þegar leitarmennirnir studdu mig
inn göngin, að eg mundi eiga erindið í Kambasel. — Þá
fór hún að segja mér frá ríkidæmi foreldra sinna — jarð-
eignum, peningaeign, sauðfjáreign og stóðmerum, og loks
frá annáluðum mjólkurkúm, sem allar væri komnar af.
Ijlessaðri gömlu Huppu. — Hún lét dæluna ganga, en laut
svo að mér, kallaði mig unnusta sinn, og trúlofunin var
innsigluð með stærðar-kossi. — Gat eg þá ekki verið að
amast við þessu og lét alt gott heita.
Og nú var eg að lesa bréfið hennar — fyrsta.og síð-
asta bréfið.
Þegar seig á seinni hlutann, kom búkonan til skjalanna,
heldur ónotalega. Snerist þá alt urn peninga, gamlar mat-
arbirgðir, sokkaplögg, leðurskó og vaðmál og röndóttan
einskeftudúk —- fyrirtaks-efni i millipils „og skyrtu handa
þér, elskan.“ — Eg hefi aldrei kunnað að meta þessar um-
svifamiklu búkonur. Þær eru altaf móðar og másandi, ó-
greiddar og svartar undir nöglunum. Og svo gösla þær á
tómu millipilsinu allan guðslangan daginn — oftast rönd-
óttu dúkpilsi.
Síðast í bréfinu bað hún mig að muna sig um það, elsk-
una sína, að koma nú með alla gámla sokkboli, sem eg
kynni að eiga, háleista og annað þess háttar. Hún mundi
prjóna neðan. við þetta alt saman meðan eg stæði við. En
eg yrði að vera duglegur að þæfa. Við mundum sitja hlið
við hlið, dag eftir dag, hún með prjónana — eg með þófið.
Við mættum ekki eyða tímanum í eintóma kossa. Hitt skild-
ist mér, að eg mundi eiga að sletta á hana kossi stöku sinn-
um — líklega svona við þriðja eða íjórða hvern þófara-
hnykk. Loks mintist hún.á átján álna voð, ljlásteinslitaða,
sem hún kvaðst vonast til að eg þæfði með sér í tunnu,
áður en eg héldi heimleiðis.
Þaö er óneitanlega dálítið skrítið, að vera trúloíaður
stúlku, sem býður manni heim til sín um jólin og ætlast
til, að rriaður standi í keitu-þófi dag eftir dag. — Eg var
staðráðinn i þvi, að hafa allar þess háttar fyrirskipanir
að engu. En smala skyldi eg saman kynstrum af gömlum
sokkaplöggum og hafa meðferðis. Látum búkonuefnið
syngja og prjóna að vild! ■— Eg ætla að flatmaga uppi í
rúmi allan guðslangan daginn, totta pípuna mína, fylla bað-
stofuna af reykjarsvælu, preclika eyðslusemi, ofdrykkju
og leti.
Eg ríf Ijréf unnustunnar í tætlur og læt þær fjúka úr
lófa minurn. — Líklega væri réttast, að eg steinhætti við
að fara. En þá ætti eg á hættu, að stúlkan kæmi upp úr
nýárinu, eða þá karlvargurinn hann faðir hennar. -—• Og
hvar stæði eg þá? — Nei, best að fara og treysta því, að
eg þyki ekki túskildings-virði við nánari kynni. — En gam-
an væri nú samt, að geta hagnast eitthvað á öllu þessu
braski. —
III.
Aðfangadagur jóla rann úr djúpi nætur, kaldur, hægur
og þoku-grár. Vindur lítill lék við austur, en loft alt þung-
búið og skýjum hulið. — Húsbóndi minn mæltist til þess,
að eg dokaði við, uns birti af clegi. Annars kvað hann
drauma hafa gengið svo í nótt, sem' þeyr mundi x aðsigi.
Þó mætti hitt vera, að hann „gengi öfugur upp“ með full-
birtunni og gæti þá verið allra veðra von.
Eg taldi enga hættu á ferðum. Fjallvegurinn ekki ýkja-
langur og mundi eg koma skíðurn við mikinn hluta leið-
arinnar. Að svo mæltu kastaði eg kveðju á heimafólk, en
allir báðu mig vel fara og varlega, þvi að fjallvegur-
inn væri hættulegur. — Svaraði eg því á þá leið, að ná
mundi eg háttum í Húsadal og reyna þegnskap einsetu-
mannsins, þó að yfir skylli vonsku-veður á fjallinu.
Húsadalur skerst inn i fjallabálkinn frá suðaustri, ávöl
livilft og djúp, líkust hófspori að lögun. Fyrir mynni dals-
ins verða sandhólar margir, rauðir í koll og skemtilegir.
Milli þeirra skriður Dalsáin í krókum og bugðum, en bregð-
ur á leik með kátínu og flissi, er frá hallar og neðar dreg-
ur. Dalurinn er grasi vafinn hátt í hlíðar, efst klettabelti
ókleif, en gilja-skörð fyrir botni. — Unclirlendið egg-slétt
að kalla, víðar, grasiv.axnar eyrar, en skógarkjarr nokkurt
um brekkurnar tveim megin og víða þroskamikið. — Þarna
hefir verið bygð að fornu og sjágt þess enn merki. Og
selstöð var þar fram á síðustu öld. Daíurinn er fannakista
hin mesta og fáferðugt er á þessum slóðum allan ársins
hring. Koma þar nálega engir, utan fjárleitarmenn, og þó
sjaldan. — Hafði verið aldasiður, að reka megin-f jársafnið
að haustinu um Húsadal skemstu leið til réttar. En er
Álíur tók þar bólfestu, krafðist hann bóta fyrir átroðn-
ing og brugðu menn þá á annað ráð. Þótti hann ærið stríð-
lyndur, fégjarn og illur viðskiftis, tók gjald af mönnum og
stilti sjaldnast í hóf. Sótti hann fjárheimturnar af þvilíku
ofurkappi, einkum síðari árin, að ódæmum þótti sæta, og
slapp enginn úr höndum hans, án þess að leggja nokkuð af
mörkum, sá er beitti land hans náttlangt eða leitaði húsa-
skjóls í nauð. Gerðist hann mjög óvinsæll af þessum sök-
um og gildruðu menn svo til, að þeir ]jyrfti seni sjaldnast
að eiga náttból í landi hans.
Álfur i Iiúsadal var langt að rekinn.
Fyrir rúmlega hálfri öld hafði ungur maður, vasklegur
og fríður sýnum, komið að máli við eiganda dalsins, vildar-
bónda í sveitinni, og óskað þess að fá hann keyptan. Þetta
var að sumarlagi og höfðu menn áður orðið þess varir, að
ókunnur maður, vel búinn og hestaður hið besta, hafði
farið með fjöllum hið efra og kannað landið. Og nú vildi
hann eignast Húsadalinn, lagði gjaldið á borðið, gull og
silfur, og gengu þá saman kaupin. Fámáll hafði hann ver-
ið, þessi ungi maður, kvaðst einn síns liðs og ættsmár, upp-
runninn á öðru landshorni. Heimtaði piltur gerning skrif-
legan um landkaupin, en hvarf þvi næst og spurðist nú
ekki til hans að sinni.
En er snjóa leysti hið næsta vor, kom hann aftur, og
starfaði að húsagerð sumarlangt. Vann nótt með degi og
jjótti stórvirkur og hagvirkur. Hafði hann reiðhest sinn
með sér, valinn grip, og hest arin'an, er hann reiddi á húsa-
við úr kaupstað og annað, er þurfa þótti. Var bærinn
kominn undir þak í réttum og hugðu gangnamenn hið besta
til næturgistingar þar, en áður höfðu þeir tjaldað í daln-
um og hleypt safninu í skóginn. Þeir voru gemsmiklir og
fóru með hávaða, sem ungum mönnum er titt. Sváfu þeir
nú af um nóttina, en að morgni hafði Álfur uppi fjár-
kröfur miklar og kvaðst ekki mundu sætta sig við annað,
en að bætur kæmi fyrir átroðning. En leitarmenn snerust
illa við, töldu hann fara með rangindi og báðu hann aldri
þrífast. — Þreif þá húsráðandi til leitarstjóra og hafði
undir þegar, en bað rakka sinn gæta hesta þeirra félaga.
Rann seppi úr garði með þvílíkum ærslum og hávaða, að
við sjálft lá, að hestarnir tryldist gersamlega. Sáu þá leit-
armenn, að hentast mundu friðsamleg skifti og seldu bónda
sjálfdæmi. En hann gerði þvílíkar bætur sér til handa, að
öllum þótti langt úr hófi.
En er kurr kom upp i liðinu, kvað hann þess enn kost,
að þeir væri utan sátta. — Mun suma ykkur reka minni
til þess alla ævi, að þið hafið sótt heim Álf i Húsadal,
ef þið neytið nú aflsmunar og beitið mig ofriki.-----Býð
eg engum inánni ófrið né vansæmd, en krefst fullkomins
réttlætis. — Eg á þetta blessaða land, sem nú höfum við
undir fótum. Eg á dalinn allan — frá eyrum til eggja.
Eg á skógarkjarrið handan við ána. Þar hafa þúsundir
fjár legið i nótt og bælt unglimið. Þið hugsið ekki um
það, skainmsýnir menn. En eg lcrefst bóta fyrir þau spjöll,
sem hér eru orðin. — Eg mun þó enn sýna, að eg er
lítilmenni og gefa upu sakir og bætur að þessu sinni. Þið
eruð flestir sendisveinar annara, unglingar og óreyndir
menn. Kæmi þvi ómaklega niður, ef eg heimti af ykkur
gjaldið, því að óvist inundi um skil af bænda hálfu. —
Farið nú í friði, góðir menn, en minnist þess og segið
húsbændum yðrum að heimta muni eg gjald af hverju
stóðhrossi og hverri kind, er eg handsama í landi mínu,
og eins hitt, að verja skuli eg dalinn eftir föngum.
Skildust menn nú sáttir að kalla, en leitarmenn báru
Álfi illa söguna, og varð hann þegar óþokkaður aí mörgum.
Hann hvarf um haustið. — En er leið að fráfærum hið
næsta sumar, kom hann aftur. Teymdi hann þá reiðhest
sinn hinn mikla, og annan hest, klyfjaðan varningi. Rak
hann fjárhóp lítinn, gemlinga og ær snemmbornar, en for-
ustusauður gráhöttóttur fór fyrir og söng í bjöllunni. —
Þurfti Álfur lítt að sinna rekstrinum, því að hundur hans
gætti þess, að engin kind yrði viðskila eða hlypi úr leið.
Sýndi rakkinn mikla umhyggju og nákvæmni i starfinu
og leit jafnan til húsbónda síns hýrum spurnar-augum, er
hann taldi umbótáþörf. Siðast fór ung stúllca og sat á mer-
hryssi þroskalitlu. Voru kindurnar bágrækar og þreyttar,
en hvilst var oft og lengi og dagleiðir jafnan skammar.
Bar nú ekki til tíðinda og leið sumarið fram á engja-
slátt. Þá fór sá kvittur um sveitina, að Álfur í Húsa-
dal hefði rekið stúlku sína frá sér. Fór hún á merhryssi því
hinu unga, sem áður var nefnt, og sást ekki siðan.
Og nú hafði hann Ijúið þarna aleinn um hálfrar ald-
ar skeið, geðillur sérvitringur, alræmdur fyrir nísku og
harðdrægni. — En enginn kunni frá þvi að segja, að hann
leitaði á aðra að ósekju, né hlutaðist til um það, sem gerð-
ist utan heimahaganna.