Vísir - 01.12.1938, Blaðsíða 4

4
VlSIR
uppi í löggjöf vorri á þessu bili,
og lengur, ailt það, er styðja
kynni viðm’kenning Islendinga
á gildi „stöðulaganna“ eða jafn-
vel grundvallarlaga Dana — þá
liefir eftirtekjan orðið harla
lítil, þýðingarlaus og hverf-
andi. Er þess þó að gæta í þessu
sambandi, að helmingur annar-
ar deildar þingsins var skip-
aður af erlendu valdi og
umboðsmenn þessa sama valds
sátu á Alþingi og höfðu
þvi mjög öfluga aðstöðu
þar. Færi þvi ekki að ólíkind-
um, þótt einhver orð eða ákvæði
liefði einhverntíma slæðst inn í
ályktanir þingsins, er horfa
þætti, eða túlka mætti til viður-
kenningar á þvi ástandi sem
var í framkvæmd. En á slikum
yfirsjónum mundi ærið hæpið
að reisa staðgóðan réttargrund-
völl gegn óbifanlegum þjóðrétt-
indum vorum.
„Valtýskunni“ var mest
fundið það til foráttu, að ekki
var berum orðum girt fyrir að
„sérstaki ráðherrann“ sæti í
inu danska ríkisráði svo sem
tíðkast liafði. Um þetta stóðu
langar og harðar deilur. Þó náði
frv. dr. V. G. samþykki Alþingis
1901, vegna þess að einn and-
stæðinga frv. lians fatlaðist frá
þingsetu fyrir elli sakir.
í þessum svifum urðu stjórn-
arskifti í ,Danmörku. 'Komust
vinstrimenn til valda, taldir
nokkru liðlegri gagnvart ís-
landi en fyrri stjórnir. Var þá
treyst, að fást mundi fram
„heimastjórnar-frumvarp“ það,
er andstæðingar Valtýskunnar
höfðu á prjónunum, enda var
þvi vel tekið í Kh„ er sendi-
maður flokksins, Hannes Haf-
sfein, flutti það fyrir inni nýju
stjórn. En þær vonir áttu sér
ekki langan aldur. Ráðherra Is-
landsmála var eins ogáðurhafði
verið dómsmálaráðh. Dana, Al-
berti. Sendi liann næsta þingi,
1902, frv. heimastjórnar-manna
með þeim viðauka að inn „sér-
staki“ ráðh. skyldi bera mál vor
og mikilsvarðandi stjórnarráð-
stafanir upp fyrir konung í rík-
isráði (Dana). Var þetta talin
„s t j órnai’f arsleg nauðsyn“ og þau
boð með, að engu mætti breyta
og væri þetta eitt fáanlegt eðaþá
frv. dr .V. G. — Neytti x’áðherr-
ann þess, hversu í járnum stóð
um afla flokkanna á þingi,
sundrung þeirra og valda-
streitu.
Tilræðið heppnaðist. Þing-
fiokkuj’inn lét undan, hvarf frá
þeim hyrningarsteini í eldri
réttindabaráttu Islands, er hann
hafði þó haldið fram gegn „Val-
týskunni", og samþykti ríkis-
ráðsfleyg Albertis.
Utan þings reis þegar þung
alda gegn í’ikisráðsfleygnum.
Þeir Jón Jensson yfirdómari,
Einar Benediktsson og fl. geng-
ust fyrir mótmælafundi í
Reykjavík þegar um þingtím-
ann 1902. Landvarnarflokkur-
inn hófst um veturinn, skipaður
mönnum af inum gamla flokki
„endurskoðunai’manna“, er
fylgt höfðu þangað til heimastj.
flokknum. Var Bjai’ni Jónsson
frá Vogi helzti stofnandi flokks-
ins, ásamt mönnum þeim er
fyrr greinir og jafnan síðan for-
ingi og inn ótrauðasti forvigis-
maður allra þeirra mála, er til
eflingar liorfðu sjálfstæðismál-
unum.
Ekki fékk flokkurinn í fyrstu
þeim vörnum við komið, sem
dygði, en efldist þó brátt og tók
upp stjórnar-andstöðu og nýja
baráttu fyrir fornum landsrétt-
indum. Stóð sú bai’átta allt til
1918, þótt flokkurinn tæki upp
uýtt nafn, er hann sameinaðist
öðruin flokki, er aðhyltist
stefnu hans.
Landvamarflokkui’inn tók
Ujpp fánamálið og fylgdi því
fast fram. Hann kvaddi til
ins fjölmenna Þingvallafundar
sumarið 1907. Haim fékk engan
f ulltrúa, er millilandanef ndin var
skipuð þá um sumarið, sátu
liana 12 Danir og 7 íslendingar.
En árið eftir vann hann stói’sig-
ur í landinu við kosningarnar
10. sept. 1908. Hafnaði þjóðin
þá „uppkasti“ því um sam-
bandslög Islands og Danmerk-
ur, sem mestur hluti nefndar-
innar hafði orðið ásáttur um,
gegn atkvæði Skúla Thorodd-
sens alþm.
Nú var kominn nýr rekspölur
á réttindakröfur þjóðarinnar,
sem síðan var ekki hopað frá ög
um síðir leiddi til úrslita þeirra
er urðu 1918.
Þegar heimsstyrjöldin tók að
kreppa að, urðu Islendingar að
treysta á mátt sinn og megin og
íaka foi’ræði mála sinna í eigin
hendur. Sendu þeir fulltrúa til
Bretlands til þess að gera við-
skiftasamninga við bresku
stjórnina, settu þar fastan erind-
reka, höfðu eigin skip í förum
til Vesturheims til þess að sækja
nauðsynjar sínar. Á Alþingi
1917 báru 10 alþingismenn fi’am
þingsályktunartillögu í N. d. uffl
að skipa 7 manna nefnd til þess
að íhuga og koma fram með til-
lögur um, hverjar ráðstafanir