Vísir - 01.12.1938, Blaðsíða 33

VÍSIR
33
DR, BJÖRN BJÖRNSSON:
RETKJAVÍB.
Inngangur.
Fyrir nærfelt 11 öldum gerð-
ust þeir atburðir í Noregi, að
allvænn kvistur iiins norræna
kynstofns, er bygði það land,
klofnaði frá móðurmeiðnum.
Rás viðburðanna fleytti þess-
um kvisli til liinnar óbygðu
eyjar norður í Allanlshafi, sem
lilaut nafnið ísland. Þar festi
liann rætur, sem sérstakur,
sjálfstæður þjóðstofn.
Menn tala ýmist um að til-
viljanir eða örlög — óumbreyt-
anleg og ásköpuð — ráði rás
viðburðanna. Forfeður vorir
stóðu föstum fótum i lífsskoð-
un — erfðakenningum — sinna
tíma. Með tungunni játuðu þeir
ofurmátt örlaganna, i lijarta
sínu trúðu þeir á mátt sinn og
megin, til að skapa sér sjálf-
ir lífshamingju sínu — undir
handleiðslu guðanna.
Þeir voru athafnamenn, sem
alls ékki létu skcika að sköp-
uðu. Þeir elskuðu frelsið og
möltu þau mannréttindi, er
forfeður þeira höfðu látið þeim
eftir i arf, meir en alt annað.
Þess vegna vildu þeir ekki
beygja sig fyrir hinum liarð-
hentu öflum, sem höfðu sell
sér að markmiði, að umskapa
norskt þjóðfélagslíf, livað sem
það kostaði.
Ingólfur Arnarson, fyrsti
landnámsmaður íslands, var
trúr lífsskoðun feðranna. At-
burðirnir hröktu hann frá
ættaróðali sínu. llann lagði þó
ekki árar í bál, lieldur ákvað
að hefja nýtt landnám í fjar-
lægu, framandi og óbvgðu
landi. En hann leitaði íulltmg-
is guðanna lil að velja sér bú-
stað í liinu óþekta framtíðar-
landi.
Ingólfur Arnarson tók sér
bólfestu Iiér í Reykjavík, að
tilvísun guðanna. llann hlaut
nokkurt ámæli af mönnum
sínum fyrir að velja þehna
stað. Landnámsmaðurinn, sem
lét stjórnast af æðri sjónarmið-
um en landkostum einum,
virti þau ámæli að vettugi.
— Aðfinslur manna Ingólfs
voru fyrsti votturinn að óvild
þeirri i garð Reykjavíkur af
hendi þjóðarinnar, sem oft hef-
ir gert vart við sig síðan, og
á sér djúpar rætur enn þann
dag i dag.
Aldirnar liðu og það var
hljótt um búslað fyrsta land-
námsmannsins. Þjóðin glataði
sjálfstæði sínu og sökk dýpra
og dýpra i örbyrgð og volæði
undir áþján erlendra kúgunar-
afla. Hún bar hörmungarnar
möglunarlaust, eins og þau ör-
lög, sem valdhafarnir bjuggu
lienni, væri óumflýjanlegur
skapadómur æðri máttarvalda.
Loks fæddust með þjóðinni
menn, sem vildu ekki trúa því,
að þetta lilutskifti hennar væri
ásköpuð örlög, þeir trúðu á
mátt hennar og megin til að
bjarga sér sjálf, getu hennar
til að Iiagnýta sér þannig gæði
landsins, að hún mætti lifa hér
sjálfstæðu menningarlífi, sam-
boðnu ælt hennar og uppruna.
Þessir menn gerðust leiðtogár
þjóðar sinnar, hvöttu liana til
að hefja nýtt landnám i föður-
landi sínu, og krefjast liins arf-
borna réltar síns til að ráða
sjálf málefnum sínum.
Upphaf
Reykjavíkurbæjar.
Fyrsti maðurinn, sem beitti
sér fyrir þessari nýju land-
námsbugsjón af alvöru, var
Skúli Magnússon landfógeti.
Hann fékk því til leiðar kom-
ið, að gerðar væru tilraunir
með rekstur iðnaðar- og þil-
skipaútgerðar bér á landi.
Þeim tilraunum var valinn
staður í Reykjavík.
Mönnum er ekki alveg ljósl,
livers vegna Skúli valdi ein-
mitt Reykjavík fyrir þessar til
raunir. Eru skiptar skoðanir
um ástæðuna. Hins vegar er
nokkurn veginn víst, að bann
valdi þennan stað ekki vegna
þess, að Iiér hafði slaðið vagga
landnámsins á Islandi.
Tilraunir Skúla báru ekki til
ætlaðan árangur og ollu eng-
um straumhvörfum í lífi þjóð-
arinnar. Þær höfðu aftur á
móti þá míklu þýðingu fyrir
Reykjavík, að með þeim var
lagður hér grundvöllurinn að
B.TÖRN BJÖRNSSON.
bæ. Þær voru og uppbafið að
endurreisnarbaráttunni og
báru því raunverulega ríkuleg-
an ávöxt, sem siðari tíminn
skar upp. Fyrsta sporið til þess
að bin albliða endurreisn gæti
tekist, var að endurheimta hið
gtataða pólitíska sjálfsforræði.
Sú harátta hófst um 1830.
Reykjavík
verður höfuðstaður.
Fyrsti stóri sigurinn í hinni
pólitísku frelsisbaráttu, var
endurreisn Alþingis 1845. Því
var, þrátt fyrir nokkurn á-
greining, valið aðsetur í
Reykjavík. Þar með var
Reykjavík endanlega kjörinn
liöfuðstaður landsins, en að því
hafði þegar stefnt áður. Það
var fyrst og fremst að þakka
Jóni Sigurðssyni að Reykjavík
varð fyrir valinu í þelta sinn.
Iljá hinum mikla, skarpskygna
leiðtoga, sem altaf sá livað var
þjóðinni fyrir bestu, réði köld
gagnrýnin. Tilfinningar hans
mæltu með Þingvöllum.
Upp frá þessu kom enginn
staður á landinu til greina, sem
keppt gæti við Reykjavík um
æðsta sessinn. Aðal menta-
stofnanirnar og æðstu embætt-
ismennirnir héldu ál'ram að
safnast hér fyrir. Þegar stjórn-
in flutti inn i landið 1904, þótti
sjálfsagt, að hún fengi aðsetur
i Revkjavík. Sama var að segja
um háskólann, sem var stofn-
aður á aldarafmæli Jóns Sig-
urðssonar 1911.
Draumur Skúla Magnússon-
ar um að hér kæmist á fót þil-
skipaútgerð, tók að rætast að
fullu um síðustu aldamót, um
lcið og seglskútur komu til
9
Reykjavík séð úr Iofti 1930.