Morgunblaðið - 20.05.1954, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 20. maí 1954
MORGUNBLABIB
9
sedr frá mikilsverðum hafrannsóknum
C*
sínum fyrir Norðurlandi s. 1. vetur
ér
Fyrsfi þýzki sendikennarinn
hefur um langf árabi! lagt
sfund á forn-íslenzk fræði
HAFFRÆÐIN er grundvöllur
að vísindalegum fiskirann-
sóknum. Gefur það auga leið að
slíkur grundvöllur er nauðsyn-
legur fyrir fiskirannsóknirnar
ekki sízt á meðan líf þjóðar-
innar og velferð byggist svo mjög
á fiskiveiðum, sem raun er á.
Haffræðilegar rannsóknir með-
al okkar íslendinga eru enn í
bernsku, þar eð þær fyrst hófust
hér árið 1947. Enn vantar mikið
á, að við höfum fengið samfellda
mynd af ástandi sjávarins og
straumum á hinum ýmsu árstíð-
um hér við land. Einkum er þekk
ing okkar á vetrarástandinu mjög
af skornum skammtL
UNNSTEINN HEFST HANDA
Til þess ag ráða bót á þessu
sem fyrst, ákvað Unnsteinn í
fyrrasumar að hafa vetursetu
norður á Siglufirði, og hafa með
höndum skipulagðar rannsóknir
þaðan á straumum og eðlisástandi
sjávarins fyrir Norðurlandi yfir
veturinn. Til þess að slíkar rann-
sóknir gætu átt sér stað fór Fiski-
deildin þess á leit við forstjóra
landhelgisgæziunnar, Pétur Sig-
urðsson, að hann veitti Unnsteini
afnot af skipi einu sinni í mánuði
til rannsókna á síldveiðisvæðinu.
Atvinnudeildin er að sjálfsögðu
þakklát forstöðumanni landhelg-
isgæzlunnar fyrir þennan velvilja
og þann áhuga, er hann hefur
sýnt rannsóknum þessum með
því að sjá til þess að aldrei stæði
á skipi til rannsóknaferða.
— Við fórum í hverri ferð,
segir Unnsteinn, — einar 30 míl-
ur norður í haf frá Siglufirði og
sigldum síðan um svæðið vestur
undir Horn, þegar lengst var far-
ið. En þá tóku ferðirnar um 2
sólarhringa.
Ég gerði nauðsynlegar athug-
anir á vissum stöðum í hafinu,
svo hægt væri að gera sér grein
fyrir eðlisástandi sjávarins, hita-
stigi, seltu og öðru efnafræðilegu
ésigkomulagi.
IRMINGERSTRAUMUKINN
GERÐI LÍTIÐ VART VIB SIG
í VETUR
— Og hver var aðalniðurstaðan
af þessum rannsóknum?
— Þar eð lítið sem ekkert
var til samanburðar á þessum
mælingum, er árangur þeirra
að sjálfsögðu takmarkaður. En
slikar mælingar og athuganir
koma fyrst að fullum notum,
þegar athuganir hafa verið
gerðar skipulega a.m.k. í 2 ár,
svo að menn geti gert sér
grein fyrir hinum venjulegu
árlegu sveiflum, er gerast í
ástandi sjávarins.
— Eins og við höfðum búizt
við, hélt Unnsteinn áfram, —
gætti Irmingerstraumsins lítið
yfir vetrarmánuðina. Á haustin
eða í byrjun vetrar virðist taka
að mestu fyrir hlýja strauminn
austur á bóginn. Sá Atlantssær,
sem fyrir er á Vesturlandssvæð-
inu, blandast þá smám saman
kaldari og ferskari sjó, sem kem-
ur norðan að, og meðalseltan fer
lækkandi. Yfir vetrarmánuðina
dregur úr straumnum í lárétta
átt, en hins vegar verður nærri
því alger blöndun lóðrétt niður
á 200—300 m dýpi. Vestast á
svæðinu, einkum djúpt út af
Horni, gætir þó Atlantssjávar að
talsverðu leyti árið um kring. Ag
vori eða í síðasta lagi í sumar-
byrjun hefst innstreymi af
Atlantssjó vestan að að nýju og
á þeim árstíma verða mestar
breytingar á ástandi sjávarins
hér við land.
HVAÐ VELDUB
SVEIFLUNUM
Á eldri uppdráttum af sjáv-
Unnsteinn Stefánsson
arstraumum hér við land, er
gert ráð fyrir samfelldum
reglulegum straumi austur
með Norðurlandi. Athuganir
okkar sýna hins vegar að því
fer fjarri að straumurinn liggi
beint austur með Norðurlandi,
heldur hefur hann tilhneig-
ingu til þess aff fylgja dýptar-
linum sjávarbotnsins. Hið
mikla misdýpi landgrunnsins
út af Norffurlandi veldur hinni
óreglulegu straumstefnu og
hinum tíffu straumhvirflum.
Því má skjóta hér inní, að
í vetur hefur sjávarhiti norð-
anlands veriff nokkru hærri
en undanfarna vetur, og veld-
ur því hin' óvenjulega hag-
stæða veffrátta.
Hvað veldur hinum miklu
sveiflum í straumkerfinu hér við
land frá einni árstíð til annarar
og einu ári til annars, vitum við
ekki ennþá, en við gerum okkur
vonir um, að áframhaldandi
reglubundnar athuganir færi okk
ur nær því marki að kunna glögg
skil á eðli hafsins við landið
okkar.
— Þér hafið að sjálfsögðu hug
á að geta haldið þessum athug-
unum og rannsóknum áfram?
— Ég vonast fastlega eftir því
að hinar reglulegu, skipulögðu j
athuganir mínar geti haldið i
áfram óslitið, a.m.k. um tveggja j
ára skeið með reglulegu milli- j
bili.
SÍLD ARR ANN SÓKNIRN AR
í JÚNÍ
Eins og kunnugt er hefur verið
gert samkoínulag milli íslend-
inga, Norðmanna og Dana um
skipulegar rannsóknir á hafinu
milli Noregs og íslands allt norð-
ur til Jan Maeyn og suður að
Færeyjamiðum, einkum með til-
liti til þess að menn geti aflað
sér upplýsinga um síldargöng-
urnar á því svæði, og í von um
að menn geti gert sér einhverjar
meira eða minna rökstuddar hug-
myndir um hvaða likur séu fyrir
síldveiðum á þessu svæði. Að
sjálfsögðu eru upplýsingar um
hafsstrauma og allt eðlisástand
sjávarins mikils virði til þekk-
ingarauka á þessu flókna máli og
liggur það að sjálfsögðu okkur
íslendingum næst að aflað sé
þekkingar á hafinu fyrir norðan
landið okkar.
Hinar mikilsverffustu athug-
anir allra þriggja þjóðanna á
þessu hafsvaeffi fara fram í
júní, þegar hafnar verffa sam-
eiginlegar sjórannsóknir og
síldarleit, áður en síldveiffarn-
ar hefjast. Rannsóknarskipin
þrjú, hiff íslenzka, norska og
danska, eiga að koma saman
í Þórshöfn í Færeyjum aff
þessu sinni, þar sem fiskifræð
ingarnir „bera saman bækurn-
ar ‘ og athuganirnar áður en
þeir birta almenningi sameig-
inlegt álit um síldveiðihorf-
urnar.
— Er ekki búizt við aff
Ægir verði framvegis notaður
til fiskirannsókna?
— Sem betur fer er það í
ráffi aff útbúa Ægi til slíkra
rannsólma. Tvær rannsóknar-
stofur verða útbúnar i skipinu,
önnur fyrir haffræffi, en hin
fyrir fiskirannsóknirnar. Haf-
fræðistofan verður tilbúin í
þessum mánuði, en stofan fyr-
ir fiskirannsóknir á síðar aff
útbúa.
ÚTBÚNADUR
ASDIC-TÆKJA
Á sJL hausti voru sett Asdic-
tæki í Ægi, svo nú verður þar
mikið betri aðstaða til síldarleit-
ar en áður og því meiri von um
árangur.
Þegar við fáum afnot og um-
ráðarétt yfir Ægi, er þess vænzt
að rannsóknirnar geti staðið yfir
í lengri tíma á ári en áður. En
aukin gagnasöfnun krefst aukins
starfsliðs, og til þess að rann-
sóknarstarfið sjálft geti komið að
fullu gagni þurfum við að sjálf-
sögðu að hafa svo mikinn mann-
afla við nauðsynlega úrvinnzlu
úr gögnum þeim, sem safnast, að
hægt sé að hafa af rannsóknun-
um full not jafnóðum.
saratal við Edzard Koch
Ungur píanóleikari
við nám í Höfn
AKYEÐIÐ hefur veriff að
þýzkur sendikennari taki
til starfa hér við Háskólann á
næsta vetri. Er fyrsti sendi-
kennarinn þegar kominn hing-
að. Heitir hann Edzard Koch.
Hefur hann lengi starfað í hin-
um þýzka háskólabæ Götting-
en, sem er einskonar þýzk Ox-
ford og mun hann í kvöld
halda fyrirlestur í Háskólan-
um og sýna skuggamyndir frá
Göttingen, tala um stúdenta-
líf og hinar fornu erfðavenjur
háskclans þar.
ÆTLAR AÐ LÆRA MÁLIÐ
Mbl. kom að máli við Edzard
Koch og skýrði hann svo frá, að
þótt kennsla hans heíjist ekki
UNGFRÚ Guðrún Þorsteins-
dóttir heitir ung stúlka frá
Akureyri, sem stundar píanó-
nám við Tónlistarskólann í
Kaupmannahöfn. Guðrún stund-
aði nám í tvo vetur í Tónlistar-
skólanum í Reykjavík hjá Árna
Kristjánssyni og síðar hjá Mar-
gréti Eiríksdóttur og Jórunni
Geirs á Akureyri og loks hjá
próf. Haraldi Sigurðssyni við
Tónlistarskólann í Kaupmanna-
höfn, en þar hefur hún dvalið
síðustu þrjú árin. Hún hefur nu
lokið Diplóm-prófi við skólann
með glæsilegum árangri og ljúka
prófessorar skólans miklu lofs-
orði á píanóleik hennar.
Um páskana hélt ungfrú Guð-
rún tónleika i Árósum með cello-
leikaranum Lars Geisler. Ljúka
blöðin miklu lofsorði á leik
þeirra beggja og eru tónlistar-
gáfur Guðrúnar taldar óvenju
miklar og öll frammistaða henn-
ar á þessum tónleikum mjög
rómuð. Hún er talih hafa þann
næmleik tilfinninganna, sem
hefji leik hennar i æðra veldi
og nái þar með miklum listræn-
um árangri. Hafi þetta konuð
skýrt fram í f-moll fantasíu
Chopins, svo og lögum eftir
Bach, sem hún hafi leikið yndis-
lega vel.
Edzard Koch sendikennari
fyrr en að hausti hafi hann ákveð
ið að koma svo snemma, eða svo
íljótt sem honum var auðið til
Islands til þess að hafa tíma til
að læra málig og kynnast landi
og þjóð, en það telur hann mjög
mikilsvert fyrir kennara jafnvel
þó í erlendum málum sé, að hann
geti nokkuð skilið tungumál inn-
fæddra, geti fylgzt með því sem
gerist í þjóðlífinu o. s. frv.
ANNARLEGUR FRAMBURÐUR
KENNDUR ERLENDIS
— Ég hef lagt stund á forn-
íslenzku í fjölda ára, en þar með
er ekki sagt að maður geti talað
nútímamálið. Örðugleikar i því
sambandi stafa m. a. af því að
annar framburður er kenndur er-
lendis við forn-íslenzku en sá sem
talaður er í hinu lifandi máli.
SNERI ÚR GUÐFRÆÐI
í MÁLANÁM
Er ég spurði sendikennarinn
um feril hans að undanförnu,
skýrði hann svo frá:
— Ég er Norður Þjóðverji,
enda má sjá það af nafni mínu
Edzard, sem er lágþýzk mynd
fyrir enska nafnið Edward og ís-
lenzkuna Játvarður. Ég er fædd-
ur 1909 í Holstein í nágrenni Kiel.
Faðir minn var prófastur þar og
forustumaður heimatrúboðsins.
Er menntaskólanámi lauk inn-
ritaði ég mig fyrir áeggjan föður
míns í guðfræðideild háskólans,
en þar tók allur hugur minn brátt
að snúast um tungumálakennslu
og málfræði. Varð í fyrstu mjög
áhugasamur um grísku. Skrifaði
ég m. a. langa og ýtarlega ritgerð
um Lúkasar-guðspjall, orðskýr-
ingar og málufræðisamanburða.
— Þér ákváðuð svo að brjóta í
blað og snúa yður að málfræð-
inni?
— Já, þá mun ég hafa verið 24
ára. Þá sneri ég mér að málfræði-
námi og brátt tók hugurinn að
hneigjast að rannsókn forngerm-
anskra bókmennta.
RANNSAKAR VÍGA-GLUMS
SÖGU
Ég starfaði um sinn við kenn-
araháskólann í Brúnsvík og fór i
því sambandi að rannsaka upp-
eldi hjá Germönum til forna og
í þeim rannsóknum hófust fyrst
veruleg kynni mín af Islendinga-
sögunum og öðrum fornritum ís-
lendinga.
Fór ég þá til Göttingen-háskóla
og nam í nokkur ár þýzka mál-
fræði og íslenzku undir hand-
leiðslu hins kunna prófessors
Gustavs Necke. Hóf sérstaklega
rannsóknir á Víga-Glúms sögu og
Hrafnkelssögu. Einnig dvaldist
ég- um tíma í Kaupmannahöfn
með prófessorunum Jóni Helga-
syni, Hammerich og Carl Roos.
Lærði dönsku en hef aldrei fyrr
getað komizt til íslands, þótt það
hafi verið draumur minn.
— Það er að sjálfsögðu aðal*
starf mitt, heldur Edzard Koch
áfram, að kenna þýzku í Háskól-
anum. En það átti sinn sterka þátt
í að ég ákvað að taka boði um að
koma til Islands, að ég vildi kynn.
ast landi og þjóð af eigin raun.
FORNBÓKMENNTIR
ÍSLENDINGA ÞEKKTAR
— Hvaff segiff þér um þekk-
ingu manna á íslenzkum bók-
menntum í Þýzkalandi?
— Kynni af ýmsum íslenzk-
um fornritum og þá sérstak-
lega fornaldarscgunum, sem
gerast einmitt í Þýzkalandi
eru nokkuff altnenn. Á tímum
nazista var unnið mjög aff út-
breiðslu þeirra í ákveffnum til-
gangi. Nú er ekki hægt aff
neita því aff áhuginn hefur
nokkuð minnkað.
AÐVENTA GUNNARS
GUNNARSSONAR
— En nútímabókmenntir ís-
lendinga?
— Af nútímarithöfundum
íslendinga er Gunnar Gunn-
arsson mest þekktur í Þýzka-
landi. T.d. má nefna þaff aff
bók hans Aðventa (Advent im
Hochgebirge) selst alltaf mjög
vel fyrir hver jól. Kristmann
Guðmundsson cg Guffmund
Kamban þekkja Þjóffverjar og,
vel.
GOETHE LIFIR Á NÝ
— En hvað er annars helzt að
segja um þýzkar bókmenntir al-
mennt eftir stríð?
— Þaff er erfitt að skýra frá
þeim í stuttu máli. Eftirtakan-
legast er samt sú alda sem kom
upp, er áhuginn vaknaffi aff
nýju á ýmsum eldri skáldum.
Hefur kynning á verkum
Goethes víst aldrei veriff svo
mikil sem síðustu ár. Vinsæld-
ir ljóðskáldsins Rainer Maria
Rilke og skáldsagnahöfundar-
ins Hermann Hesse hafa stöff-
ugt fariff vaxandi.
TVÆR ANDSTÆÐUR
A síðustu árum hefur exitenti-
alismans gætt nokkuð en af nýrri
skáldum og rithöfundum skaga
einna hæst, þeir Gottfried Benn
og Hans Karossa: Báðir eru þeir
læknar að menntun og starfi.
Gottfried Benn er ljóðskáld.
Hann er lýriskur en lýsir þó hin-
um átakanlegustu atvikum frá
styrjaldar og hörmungaárum
þeim sem yfir Þýzkaland hafa
gengið. I allri sinni lýrik eru lýs-
ingar hans hræðilegar og átakan-
legar og slá 'mann óþægilega og
óþyrmilega.
Hans Karossa er eiginlega al-
ger andstæða hans. Hann er skálcl
Framh. á bls. 12