Morgunblaðið - 20.05.1954, Blaðsíða 27

Fimmtudagur 20. maí 1954
MORGUNBLAÐIÐ
27
Jón Einarsson, Tunguhálsi
Rabbað við ræktunarsamböndia
Hvað skeður ?
1. nóv. 1876 — 25. apríl 1953
JÓN Einarsson var fæddur að
Héraðsdal í Skagafirði 1. nóv.
1876. Foreldrar hans voru: Einar
Jónsson bóndi og smiður í Hér-
aðsdal og kona hans Dagbjört
Björnsdóttir. Jón faðir Einars bjó
einnig í Héraðsdal. Hann var son-
ur Jóns Eiríkssonar er flutti frá
Hofi í Vesturdal að Héraðsdal
árig 1824, en afkomendur hans
hafa búið þar síðan.
Þau Einar og Dagbjört áttu
tíu börn og var Jón elztur þeirra.
Af þeim systkinum er nú aðeins
eitt á lífi og er það Sigtryggur
fyrrum bóndi í Héfaðsdal, er nú
um langt skeið hefur verið starfs-
maður hjá Kaupfélagi Skagfirð-
inga, alþekkt góðmenni og prúð-
menni.
Jón ólst upp hjá foreldrum sín-
um í Héraðsdal, en þau bjuggu
þar við lítil efni lengst af og bar
margt til þess. Jarðnæðið var
lítið, því á þeim tíma var oftast
tvíbýli og þríbýli á jörðinni. Þá
varð barnahópurinn fljótt stór og
síðast en ekki sízt má nefna það,
að fyrri búskaparár þeirra bar
upp á mesta harðæristímabil 19.
aldarinnar. í lok þess tímabils
árið 1887 var tíund Einars um
fjögur hundruð og svarar það
til að vera 1 kýr, 12 ær og 1 hes-
ur.
Jón vann að búi foreldra sinna
nokkuð fram á þrítugsaldur. Árið
1902 kvæntist hann Sigríði Sig-
urðardóttur. Þau eignuðust einn
son, Guðjón, sem nú er bóndi á
Tunguhálsi. Næstu árin bjó Jón
að einhverju leyti í félagi við
föður sinn, en vann jafnframt
nokkuð utan heimilis, var stund-
um í búnaðarvinnu og kaupa-
vinnu. Árið 1914 fór hann að búa
í Héraðsdal og bjó þar til ársins
1922. Þá brá hann búi sökum van-
heilsu. Þrem árum síðar fluttust
þau hjónin að Tunguhálsi og þar
andaðist Jón 25. apríl 1953. Sig-
ríður lifir mann sinn og er á
Tunguhálsi hjá syni sínum, far-
in að heilsu og orðin blind.
Jón Einarsson var greindur
maður og gerhugull. Hann var
fáskiptinn hversdagslega, skap-
stór nokkuð en stillti skap sitt að
jafnaði. í skaplyndi hans skipt-
ust á djúp alvara og létt kímni.
Á fyrri árum sinum smakkaði
hann stundum vín og fór það ekki
illa, því hann var enginn drykkju
maður. Þá þótti hann hinn mesti
gleðimaður.
Sem bóndi var Jón til sóma
sinni stétt. Hann hafði aldrei
mjög margar skepnur, en lagði
allt kapp á að fara vel með þær,
láta þeim líða vel og gilti það
jafnt um fóðrun og meðferð
þeirra að öðru leyti. Ekki var það
aðeins hagfræðin sem að baki lá.
Hann vildi forðast þá mann-
skemmd, sem leiðir af ónærgætni
og harðúg við þær skepnur, sem
menn hafa undir höndum og bera
ábyrgð á. Eigin viðleitni á þessu
sviði var honum ekki nóg. Hann
var félagshyggjumaður mikill og
sá þá leið bezta, að hönd leiði
hönd að hverju góðu verki. Hann
hvatti sveitunga sína til þess, að
setja vel á og fara vel með bú-
peninginn og hafði góða aðstöðu
til að koma þeim skoðunum sín-
um á framfæri, sem forðagæzlu-
maður sveitarinnar.
Jóni voru falin ýms trúnaðar-
störf í sveitinnj. Hann var í
sóknarnefnd Reykjasóknar,
hreppsnefnd Lýtingsstaðahrepps
og um 15 ára skeið formaður
Lestrarfélags Goðdælasóknar,
eftir að hann fluttist að Tungu-
hálsi.
Störf fyrir aðra vann hann á
þann hátt, að hann varð meiri
maður eftir. Samvizkusemi hans
var slík, að segja mátti að það,
sem honum var trúað fyrir, væri
hluti af honum sjálfum.
• Veturinn 1922 var ég í vist hjá
þeim Jóni og Sigríði í Héraðsdal.
Þó að full 30 ár séu liðin síðan,
er mér þessi tími minnsstæður.
Ég man hina miklu umhyggju er
Sigríður bar fyrir mér, sem þá
var nýlcga fermdur unglingur og
þá kynntist ég Jóni betur en
nokkurntíma fyrr eða síðar. Seint
um veturinn bar það við að ég
varð fyrir nokkru aðkasti, en á
þeim árum gat ég litlu af mér
hrundið. Jón bar þar að, setn ég
stóð fyrir utan fjárhúsvegg og
hafði klökknað. Þá skipti hann
skapi all hastarlega og rétti hlut
minn á þann hátt að ég, gleymi
því ekki á meðan ég man eitthvað
frá þeim tíma. Þannig var Jón.
Hann vildi alltaf veita þeim lið,
sem minni máttar var.
Það er ljóst af því sem nú hefuf'
verið sagt, að Jón var það sem
kallað er drengur góður: Á bú-
skaparárum sínum í Héraðsdal
átti hann góðan reiðhest ljósgrá-
an, sem honum þótti mjög vænt
um. Hann lánaði grána ógjarnan,
því hann vildi fylgjast með hon-
um sjálfur. Einhverju sinni var
hann beðinn um hestinn í
skemmtiferð. Hann neitaði því
og tók ekki nærri sér. Nokkru
síðar kom bóndi framan úr döl-
um og bað um grána til þess að
sækja læknir í lífsnauðsýn. Þá
var gráni lánaðúr með ljúfu geði.
Fleiri dæmi gæti ég nefnt um
það, hvernig Jón Eiiiarsson brást
við, þegar til hans var leitað í
nauðum.
Jón Einarsson var einn af þeim-
mönnum, sem vildi leita sann-
leikans og hafa það er sannast
væri hverju sinni. Hann hafði
ótakmarkaða andúð á falsi og
ósannindum. Þegar Jón var u»g-
ur maður var hann eitt sinn með
Jóhanni hreppstjóra á Brunastöð-
um á mannamóti. Jóhann gerði
sér jafnan far um að kynnast
ungum mönnum og mynda sér
skoðun um hvað í þeim byggi.
Fundi beirra Jóhanns og Jóns
lauk með því í þetta sinn, að Jó-
hann bauð að láfia hinum unga
manni peninga, ef honum lægi á
síðar. Síðar kom að því, að Jón
leitaði til Jóhanns um peninga-
lán. Þá mundi Jóhann ekki eftir
ummælum sínum hið fyrra sinni,
en segir við Jón: „Fyrst þú segir
þetta, þá trúi ég því “ Þessa sögu
sagði Jón mér nokkrum dögum
áður en hann lézt og var þá orð-
inn mjög sljór. Hann bætti því
við, að ekki þætti sér jafn vænt
um nein önnur ummæli í sinn
garð.
Á fyrstu áratugunr þessarar
aldar gekk berklaveikin sem far-
aldur víða um sveitir og hjó stór
skörð í raðir æskufólksins. Þeg-
ar einhver af ungu kynslóðinni
varð veikur kom óttinn um,'að
þar væri feigðarboð hins hvítá
dauða og sú varð líka oft raunin.
Eftir nokkra áratugi er hægt að
segja frá þessu með fáum hvers-
dagslegum orðum, en orð fá ekki
lýst þeim heljarátökum er áttu
sér stað, þegar ungt fólk með
ósegjanlega lífsþrá slitnaði frá'
lífinu á löhgum eða skömmum
tíma. Það er heldur ekki hægt
að lýsa raun þeirra er næstir
stóðu og nábjargir veittu. Ég
hygg að ekkert heimili í þessu
byggðarlagi og þó víðar væri
leitað, hafi goldið slíkt afhroð
af völdum berklaveikinna.r, sem
heimili þei’rra Einars og Dag-
bjartar í Héraðkdal. Á tímabil-
inu frá 1905 til 1918 misstu þau
fimm börn uppkomin og tveim
árum siðar fór dótturdóttir þeirra
sömu leið, er hún hafði alizt þar
upp. -
Seint um veturinn 1920 hitti ég
Jón Einarsson á förnum vegi.
Þá stóð svo á að systurdóttir hans
11 ára gömul var nýlátin. Þá var
Jóni brugðið, því hann átti brjóst
sem gat fundið til og hraustmenni
geta líka bognag fyrir ofurþunga
lífsreynslunnar. Ástvinamissir
veitti Jóni þau sár er aldrei gréru
til fulls, en hann var maður sern
hugsaði og reyndi að brjóta til
IFYRRI grein minni nefndi ég
að bændur þyrftu að gera sér
ljóst hvað við liggur, ef þeir
kaupa óheppilega stóra belta-
traktöra með ýtu til að vinna að
jarðræktinni. Og ég nefndi að
lögin um jarðræktarsambönd
væru misnotuð til framdráttr’
vegamálunum, en til óþurftar
fyrir ræktunarmálin.
Látum svo vera að hið fyrra
eigi sér stað, svo mikilsverð eru
vegamálin, að vel má þola að
lögin um ræktunarsamþykktir
séu eitthvað teygð vegagerðunum
til hags, ef það er gert án þess að
jarðræktin líði við það. En sem
sagt, sumstaðar er gengið feti
lengra, jarðræktin vanrækt
vegna vegagerðanna, vegna þess
að vélakaup hafa verið miðuð
meira við vegagerð en ræktun.
Á nokkrum stöðufci er nú hið
sama framundan, það er ber-
sýnilegt. Ég geri ekki ráð fyrir
að varnaðarorð mín valdi því að
bjarga miklu í þessu máU, en vil
þó láta þau koma fram, sem við-
leitni. ■ ■ f
Ð.EMI SEM TALA
SÍNU MÁLI
Ræktunarsamband, sem nær
yfir 3 hreppa, fékk árið 1949 fram
lag til kauþa á- 60 ha. beltavél
með ýtu -(TD—14). Verkfæra-
nefnd mælti rneð framlági til
vélakaupanna, með tilliti til þess,
að þörf væri á einni slíkri stórri
vél á þessum slóðum, til að ann-
ást kílræslu. Mikið hefir verið
um vegagerð á svæðinu, en mest
um að ræða mikilsverða þjóðvegi,
Sem Vegagérð ríkisins bar auð-
'vitað að sjá fyrir.vélum tll að
vinna að- Er vart hugsanlegt ánn-
áð’en að Vegagerðin hefði séð þar
fyrir, sem vera béf, þó að áðrir
aðilar hefðu ekki k'ðrhið til.
Ræktunarsambandsýtan hefir
verið notuð árlega síðan hún var
keypt, svo sem mest má verða,
. við. vegagerðina. Jarðrækt hefir
hún minna sinnt. Væri fróðlegt
að fá birtar tölur er sýni hve
margar klukkust. vél þessi hefir
.unnið að vegagerð árlega og hve
rnargar að jarðrækt, þar á meðal
að kílræslu. Hagur ræktunarsam-
bandsins er fremur góður. Það
■hefir fengið mikla peninga fyrir
•vegávinnuna.
- Árið 1953 sækir þetta sama
ræktunarsamband um framlag til
kairpa á öðrum beltatraktor með
ýtu 40 ha. (TD—9). Þótti mikið
við liggja, að þau mál greiddust
fljðtt og vel, því að þörfin væri
bfýn. En þegar til kom var vélin
send beint austur á Langanes og
leigð þar í vinnu við landvarnir.
Þar vann hún sumarlangt og kom
aldrei í , sína sVeit“ til vinnu það
árið, en þar mun hún nú koma í
góðar þarfir, því að hin stóra
-vél,. sem búin er að vinna fyrir
miklu fé við vegagerð, er nú þeg-
ar búin að lifa sitt fegursta og er
„^kki líkleg til að sinna smáverk-
éfnum við jarðrækt á hagkvæm-
an og ódýran hátt.
Ánnað ræktunarfélag, lítið,
suhnanlands, sótti um framlag til
kaupa á 40 ha. beltatraktor með
ýtu*, Qekk þingmaður hlutaðeig-
andi kjördæmis vel fram í því
að v.élin fengist, án verulegrar
i biðar, og túlkáði nauðsyn sveit-
arinnar. Þegar kaupin voru gerð
,Var vélin óðara leigð í vinnu vest-
mergjar hin hinnstu rök og leita
sannieikans og hann mundi hafa
getað tekið undir þessi orð skálds
ins:
,,Á sorgarhafsbotni sannleiks-
perlan skín.
Þann' sjóinn máttu kafa ef hún
skal verða þín.“
Hann trúði því, að Drottinn
ieggi líkn með þraut Með þá trú
hvarf hann af þessum heimi.
Björn Egilsson.
ur á Vestfjörðum, en „heimasveit
in“ beið árlangt eftir henni. En
þess skal getið til málsbóta, að
þessi vél vann að jarðrækt vestra
kaup hennar voru því ekki gerð
í blóra við ræktunina.
Svo eru dæmi um það sem nú
er að gerast og ég tel að illa
horfi.
Ræktunarsamband á Austur-
landi sem nær yfir einn víðlend-
an og strjálbýlan hrepp, þar sem
eru 24 bæjir og og einn kauptúns-
hrepp, þar sem lítið er um rækt-
un, hefir átt og notað einn
Cletrac beltatraktor með ýtu,
sem fremur illa hefir reynzt og
úthald vélarinnar orðið dýrt og
eríitt. Nú hyggst félag þetta selja
vélina og biður um framlag til
kaupa á „betri vél“. Því er lofað,
en þá ætlar félagið að kaupa 60
ha. vél (TD—14) og forráðamenn
telja að minni vél komi ekki til
greina. Framundan er því hjá
þessu ræktunarsambandi að eiga
eina svona stóra vél og engan
annan traktor, til nota við jarð-
ræktarframkvæmdir í sveitinni.
— Það bætir auðvitað lítið úr
skák þótt sambandið losni ef til
vill ekki við „gömlu“ Cletrac-
vélina, og hún valdi því áfram-
haldandi erfiði og vanda.
Á þessum slóðum er rnikið verk
að vinna við vegabætur. Allar
líkur eru því til, að það sem er
framundan þarna sé þetta:
Beltatraktorinn stóri og dýrt
með ýtunni verður settur í vega-
gerð eins mikið og kostur er á,
fyrstu 2—3 árin. Vélin vinnur
ræktunarsambandinu inn mikla
peninga, en jarðræktin verður
fremur sniðgengin, vegna þess að
forsjálir menn, sem ræktunar-
sambandinu stjórna veigra sér
við því að sitja af sér vel borgaða
„fasta vinnu“ með dýrri vél, til
þess að láta hana snúast við rækt
unarstörf í smáum stíl, hjá getu-
minni bændum. Þarna sem víðar,
er hvorttveggja til mektarbænd-
ur og þeir sem minni háttar eru,
um getu og framkvæmdir.
Eftir 2—3 ár, þegar búið er að
taka það bezta úr vélinni við
vegagerðina, kemur að því að
bændurnir og ræktunin verður að
fara að standa undir starfi vél-
arinnar. Þá, þegar varahlutakaup
og viðhald .fer að hvíla þungt á,
verður jarðræktin að borga brús
ann. Hin viðhaldsdýra vél verð-
ur þá að valda jöfnum höndum
því sem smátt er eins og því sem
stórt er.
Það er þessa „þróun“ sem ég
sé framundan nokkuð víða, þar
sem krafan um „stærri vélar“,
vélar, „sem geta valdið miklú,
við vegagerð og annað“ o. s. frv.,
er höfð mest á oddi. — Þess vegng
vara ég við oftrúnni á stóru vél-
arnar. — Svo nær það ekki
lengra.
Þeir sem tala mest um stærri
vélar, „ekki minni en 60—65 ha.“,
ættu að kynna sér vélakost Vega-
gerðar ríkisins,' hvað sú stofnun
notar af um 40 ha. vélum. Þéir
ættu einnig að hugleiða það, ef
keppikeflið er það eitt að fá vélar
sem geta afkastað sem mestu við
vegagerð, á sem skemmstum tíma
(án verulegs tillits til stærðar
verkefna og hins raunverulega
kostnaðar), að þá er engin ástæða
til að staðnæmast við stærðirnar
TD—14 og D—6, 60—65 ha. vélar.
Þá er alveg eins sjálfsagt að
kaupa ennþá stærri vélar, TD—18
eða TD—24, D—7 eða D—8, 80
—120 ha. vélar, því ekki það?
Formælendur stóru vélanna
verða líka að leysa þá þraut að
leggja á ráðin um það hvaða
jarðvinsluverkfæri og vélar á að
nota með hinum stóru traktor-
um, svo að vel sé fyrir séð hvort-
tveggja, að afl vélanna notist
sem bezt, og að verkfærin séu
meðfærileg á milli vinnustaða,
yfir brýr o. s. frv. Eru þeir til-
búnir að ráða fram úr þessu?
Ég held því hiklaust fram og
endurtek það, að vélakaup rækt-
unarsambandanna eiga fyrst og -
fremst að miðast við þarfir rækt-
unarmálanna, og að þá henta víS
ast hvar bezt beltatraktorar sem
eru um 40 hestafla. Ennfremur að
með vélum af þessari stærð er
líka hægt að vinna mikið og far-
sællega að vegagerð. Þannig get—
ur þetta tvennt vel farið saman.
Loks, að ræktunarfélögin, sem
ekki hafa nema einni véi á aS'
skipa, við umferðavinnu, eru illa
sett með vél sem er 60—65 hö,
svo sem TD—14 eða D—6, rækt-
unin verður dýr, sem framkvæmd
er með slíkum vélakosti, nema
mjög mikið sé haft undir og sæmí
lega þéttbýlt á vinnusvæðinu.
Hlutur strjálbýlisins í ræktunar-
málum hlýtur alltaf að verða
erfiðari heldur en þéttbýlisins.
Það er því að bæta gráu ofan á
svartrað íþyngja strjálbýlinu með
óskynsamlegum vélakaupum.
En svo koma vafalaust fróðir
menn og segja, að það geri ekkert
til þó að ræktunin verði dýr, ef
hún aðeins getur gengið nógu
stórum skrefum. Þeir segja, að
ræktunin verði að kosta hvað hún
kosta vill, og verð á þeim vörum,
sem framleiddar eru á búum
bændanna verður svo að vera þar
eftir. Ef til vill hafa þessir menn
rétt fyrir sér, ef til vill sannar
framtíðin að þeir hafa ekki rétt
fyrir sér.
Það á að vera auðvelt að átta
sig á því, að hér skortir hvorki
land né veðurfar til þess að
stunda ræktunarbúskap. Að hór
skortir í raun og veru heldur ekki
fólk til þess að auka búskapinn
í landinu. Miklu fremur mætti
segja að það sé nokkurt áhyggju-
efni hvernig ört fjölgandi fólki
verði séð fyrir verkefnum á landi
hér.
Nú skortir eigi tækni til þess
að vinna að ræktuninni. Gamli
erkióvinurinn, þúfurnar, er orð-
inn mesti meinleysingi, sem eng-
inn vandi er við að kljást.
Vandinn er að heyja sér þá
þekkingu og það forsjárvit, um
ræktun og búskap, að ræktunin
verði betri og ódýrari heldur en
nú vill verða. í þeirri viðleitni er
það og verður mikið atriði að
nota réttar vélar á réttum stað.
Gera hvorugt að skera við negl-
ur sér, né sýna þá ofrausn, sem
búskapurinn fær eigi staðið und-
ir, nema með því að gera óeðli-
legar kröfur um verðlag og við-
urgerning frá hendi þjóðarheild-
arinnar.
Enn og aftur tek ég fram: Véla-
kostur ræktunarsambandanna á
að miðast við verkefni þeirra,
ræktunarframkvæmdirnar. Rækt
unarsambönd verða að eiga þær
vélar,jsem gera bændum bezt
kleyft að rækta vel og nægilega
mikið, með sem hóflegustum til-
kostnaði. Áð ræktuninni frágeng-
inni og samhliða henni, þegar svo
ber undir, er sjálfsagt að nota
hinn skynsamlega valda vélakost
ræktunarsambandanna við vega-
gerð og aðrar framkvæmdir, sem
ekki eru þættir af ræktuninni.
Auk þess er auðvitað einnig
þörf annarra og stærri véla við
vegagerð, þar sern mikið er haft
undir, þær vélar verður Vega-
gerð ríkisins að leggja til, það er
ekki verkefni ræktunarsamband-
anna að gera slíkt og íþyhgja með‘
því ræktunarmálum bændanna,
sem að samböndunum standa, og
fyrr eða síðar verða að borga
brúsann á einn eður annan hátt.
1. maí 1954.
Árni G. Eylands.
MALiLUTNlNGS.
SKRIFSTOFA
Einar B. Guðmundsson
Guðlaugur Þorlákason
GuSmundur Péturaaon
Austurstræti 7.
Símar 3202, 2002.
Skrifstofutlmi:
kl. 10—12 og 1—5.
/