Morgunblaðið - 20.05.1954, Blaðsíða 23

Fimmtudagur 20. maí 1954
MORGUNBLAÐ1Ð
23
Dr. Phil Hakon Stangerup:
Bliko á lofti yfir kyikmynditliðrgiiii ioilywood
LOS ANGELES er ekki borg,
heldur borgríki, ríki fullt af
hávaða, óhreinindum, atorku,
þar er sýknt og heilagt verið að
framleiða. Þar eru engir töfrar,
engin fegurð, heldur þróttur,
hraði, framfarir. f þessu borgríki
eru fleiri bifreiðir en í Frakk-
landi öllu. (Menn segja, að þær
séu 2 millj., en ég hefi ekki kast-
að tölu á þær) Þar eru líka ótrú-
íega margir verksmiðjureykháf-
ar og útblástursrör.
KEYKLOFT í LOS ANGELES
Los Angeles er þriðja stærsta
borg Bandaríkjanna, eftir nokk-
u.r ár verður hún önnur í röð-
inni, og borgarbúar standa í
þeirri trú, að hún verði st-ærst
áður langt um líður. Og okkur
verður að orði: Vesalings fólkið,
sem þarna á að búa. Ekki vant-
ár svo sem atvinnumöguleikana
'tg nýjar framleiðsluáætlanir eru
í gerð, en borgin er ekki til þess
fallin að dveljast í, verksmiðj-
urnar og bifreiðirnar mörgu hafa
þegar leitað hefnda. Yfir Los
Angeles grúfir sig hætta, sem
heitir SMOG. Orðið er sett sam-
an úr FOG, þokan kemur frá
Kyrrahafi, og SMOKE, reykur-
inn er úr verksmiðjum og út-
hlástursrörum bifreiða. Þessi
efni skapa óþægilegt, heitt og
brennandi andrúmsloft, svo að
menn svíður í augu, og fá stund-
um höfuðverk af.
Allir, sem vettlingi geta vald-
ið, flýja því frá Los Angeles í
tómstundum sínum — til strand-
ar, upp til fjalla, eitthvað burt.
En mitt í þessari risastóru borg,
eru hverfi, sjálfstæð hverfi, hvert
á sinni hæð, sem hafin eru upp
yfir reyk og ryk, lítandi niður á
Los Angeles í sjálfumglaðri ein-
angrun. Þetta eru eyjarnar ham-
ingjusömu, sem gnæfa upp úr
þokuhafinu fyrir neðan.
Beverly Hills er ein þeirra,
Hollywood önnur. Hérna eru fög-
ur hús, yndislegir garðar, bláar
og blikandi sundlaugar, svign-
andi pálmar, blómum skrýdd
hæðadrög, draumalandið, sem er
andstæða borgarinnar sjálfrar.
Og þó, Beverly Hills og Holly-
wood fara ekki varhluta af bliku
í lofti — ekki þessu áþreifanlega
þokulofti, sem hrjáir Los Angeles
en sú þokumyndun er þó ekki
síður lífshættuleg þessum ham-
ingjusömu eyríkjum og hefir
gerbreytt daglegu lífi þar. Mun-
urinn á Beverly Hills og Holly-
wood nú og fyrir einum áratug
er gífurlegur.
FYRIR EINUM ÁRATUG I
Það mætti segja, að Hollywood
hefði átt milljónir sínar tryggar
í banka þar sem voru venjur
hinnar vanabundnu fjölskyldu.
Þessa baktryggingu átti Holly-
wood ekki aðeins í hverri venju-
legri, bandarískri f jölskyldu, held
ur í meðalhófs fj ölskyldunni um
víða veröld. Sá vani, að fara í
kvikmyndahús var eins óbrigðull
og árstíðirnar. Með ári hverju
soguðust fleiri og fleiri menn inn
í æsandi andrúmsloft kvikmynda-
húsanna. — Kvikmyndagestum
Hollywood fjölgði árlega og um
leið óx þörfin fyrir fleiri myndir
og stærri. það var fyrir mestu að
framleiða nóg Magn kvikmynda
var aðalatriði, gæði þeirra voru
langtum síðri krafa. Vitaskuld
voru teknar margar framúrskar-
andi myndir við hæfi kröfuharð-
ari áhorfendum stórborganna, en
meginkapp var lagt á smíði ann-
ars flokks mynda, B framleiðslu:
Skemmtimyndir, fljótgerðar, auð
seldar og arðbærar. Þessar mynd-
ir urðu blátt áfram föður milljón-
anna í litlu kvikmyndahúsunum
um víða veröld, og þær lögðu
bornstein að kvikmyndaiðnaðin-
um og því, sem kringum hann
hrærðist: Stjörnur, þúsundir
HeHar í kvikkwynsisslðEMSi kcsfes
gerbreytzt seisi'CssSa árnti
Kvikmyndaver Warners-bræðra er eitt hið mesta í Hollywood.
handritahöfðunda, undirtyllur og
yfirmenn, aðstoðarmenn og að-
stoðarmenn aðstoðarmanna, tízku
hús, veitingahús, iðnaðarmenn
o. fl. o. fl. átti tilveru sína þessari
fjöldaframleiðslu að þakka.
BLIKA A LOFTI
Allt er þetta orðinn hlutur í
dag, því að rétt og slétt fjöl-
skylda í Bandaríkjunum hefir
breytt háttum sínum. Og svipaða
sögu er að segja um fólk annars
staðar í heiminum. Burðarstoðirn
ar eru fallnar undan veldi Holly-
woods, það riðar til falls, og
Hollywood verður nú að leggja
á nýjar brautir til að bjarga því,
sem bjargað verður. Sá þoku-
bakki, sem teygir sig ógnandi
yfir þá gömlu og auðgu Holly-
wóod, er blandinn áhrifum
tveggja fyrirbæra, sem Holly-
wood hafði ekki séð fyrir, þar
sem er sjónvarpið og gæðamyndir
Evrópu.
Þessi gamla venja að fara í
kvikmyndahús oft í viku, hefur
breytzt og annar vani tekið við:
að sitja heima og horfa á sjón-
varpið, það er þægilegra, það er
ódýra'ra og þar geta menn rétt
séð smákvikmyndir, sem standa
annars flokks Hollywood fram-
leiðslu á sporði. Hví skyldu menn
vera að aka langar leiðir í bif-
reið, baka sér erfiðleiga og út-
gjöld, ef til vill fleygja fé í barn-
fóstru heima þegar allt, sem
hjartað girnist sér til skemmtun-
ar birtist ókeypis í sjónvarpinu
heima?
Sjónvarpið var reiðarslag fyrir
Hollywood. Evrópu-kvikmyndir
voru annað áfall fyrir hana, að
vísu ekki eins hættulegt, en kom
því óvænr.a, Árum saman hafði
Hollywood litið niður á evrópsk-
ar kvikmyndir í vinsamlegu um-
burðarlyndi, en datt aldrei í hug,
að þar væri á ferð bættulegur
keppinautur.
FÓLK KÝS ERLENDAR
MYNDIR FREMUR
Það hefir komið á daginn, að
jafnframt því sem réttur og slétt-
ur álmenningur fékk óskir sín-
ar uppfylltar með sjónvarpinu,
hafa vaxið upp kröfuharðari
kvikmyndagestir, sem sneru baki
við Hollywood, jafn vel fyrsta
flokks myndum hennár. Þetta
fólk skoðar kvikmynd ekki eins
og dægradvöl heldur telur hana 1
vera nýja listgrein. Að v'su er
þetta ekkj ýkjastór hópur manna,
en nægilega fjölmennur samt til
að valda Hollywood áhyggjum.
Op vegna þessa hóps manna hef-
ir risið upp ný tegund kvikmynda
húsa í Bandaríkjunum. Það mætti
kalla þau musteri, og þau helga
sig að kalla einvörðungu gæða-
kvikmyndum Evrópu.
Fyrir heimsstyrjöldina síðari
voru ekki fluttar inn fleiri en
25 kvikmyndir á ári, varla nema
dropi í hafi þeirra mynda, sem j
sýndar eru vestra. En með 6. tug
aldarinnar hefir Evrópu-myndin
hafið innreið sína í Bandaríkin.
Frá því í apríl 1952 til jafnlengd-
ar í fyrra voru sýndar hér um
bil 400 innfluttar kvikmyndir í
Bandaríkjunum. Búizt er við, að
enn verði aukning á þessu ári.
Ekki er ófróðlegt að athuga, hvað
an þessar myndir koma: 152
brezkar, 88 franskar, 81 ítölsk,
25 þýzkar, 15 auY.urrískar, 6
sænskar og nokkrar frá Buður-
Ameríku, Ástralíu, Indlandi o.
s. frv.
ur í ljós, að það eru nær því ein-
göngu stóru fyrirtækin, sem búa
til myndir nú. Þau hafa lítið
dregið úr framleiðslu sinni, því
að þeim er innan handar að
skapa „stór“-myndirnar, A-fram-
leiðslu. Hin fyrirtækin eru að
kalla dottin upp fyrir, sem lifðu
á smíði B-kvikmynda, sem voru
annars flokks.
fegurð, nýtt litaval, ný vídd o. fl.
o. fl., sem kvikmyndahúsgestir
kannast við, er vissulega tækni-
legar endurbætur, sem eru til
þess fallnar að seiða fólkið úr
hægindastólunum við sjónvarpið
og í kvikmyndahúsin. En verður
það nema í bili? Raunar eru hér
ekki á ferð nema tæknileg atriði,
sem sjónvarpið hlýtur að ná fyrr
en seinna. Þrívíddarmyndir .og
breiðtjald eru óneitanlega heill-
andi, en litmynda-sjónvarpið,
sem er á næstu grösum, býður
líka upp á tæknilega töfra.
Kreppan í Hollywood hefir
ekki aðeins leitt hugi kvikmynda-
framleiðenda að framförum í.
tækni, heldur og í list. Skóli
reynslunnar hefir orðið þeim hér
notadrjúgur. í fyrsta lagi hefir
uppgangur Evrópukvikmynd-
anna verið þeim lærdómsríkur,
þessar myndir, sem eru ekki
tæknilega fullkomnari en mynd-
ir hafa verið í áratugi. í annan
stað hafa þær tvær bandarísku
kvikmyndir, sem notið hafa
mestrar hylli undanfarin tvö ár,
„From Here to Eternity“ ög’
„Roman Holiday“ líka verið
gamaldags tæknilega. Engin því-
vídd, ekkert breiðtjald, ekki
einu sinni í litum, heldur tekn-
ar í hinum venjulegu svörtu og
hvítu litum. Hvað hafa þær þá
til brunns að bera? Blátt áfram.
þetta, að þær hafa góða sögu að
segja, þar er að finna sögu
mennska að efni, sögu, sem er vel
leikin, ekki af stjörnum heldur
ósviknum leikurum, sem höfðu.
getu til að skapa það fólk, sem
um var vélt. Hollywood hafði.
lærzt, að góð kvikmynd á áhorf-
endur vísa, enda þótt tækni henn-
ar sé ábótavant og sjónvarp fari
sigurför um heiminn.
GOMLU KVIKMYNDA-
HÚSIN HÆTTA
Þessar myndir eru 'sýndar j
svo kölluðum list'kvikmyndahús-
um. Þau eru þegar orðin 458 í
landinu. — Kvikinyndin sem list
hefir fundið sér bæði áhorfend-
ur og samastað.
Allt hefir betta bakað Holly-
wood erfiðleika. Horfurnar eru
ekki þess háttar, að menn megi
loka augunum heldur verða menn
að nugga þau og forða þeim frá
þessu nýja mistri áður en það
verður um seinan.
Erfiðleikarnir hafa setzt að
kvikmyndaiðnaðinum ■— litlu
kvikmyndahúsin hafa orðið að
hætta og hætta enn hrönnum sam
an. Síðan 1948 hafa hér um bil
4000 af 18.000 helzt úr lestinni,
og búizt er við, að innan skamms
fari aðrar 4000 sömu leið. Það
er ekki framar rúm fyrir miðl-
ungskvikmyndahúsin, sem reistu
tilvist sína á miðlungs skemmti-
myndum. Dagar þeirra eru tald-
ir, Og um leið eru taldir dagar
annars flokks mynda. Þær hafa
blátt áfram glatað tilverugrund-
velli sínum. .Fyrir 4 árum fram-
leiddi Hollywood um 550 myndir,
en í fyrra 250 Við athugun kem-
SPARNAÐUR I HOLLYWOOD
Lífið í draumaborgunum Beverly
Hills og Hollywood hefir mjög
orðið fyrir barðinu á þessum stað
reyndum. Samdráttur og sparn-
aður hefir tekið við af þeirri
stefnu, sem lét sig einu gilda,
hvað hlutirnir kostuðu. Fyrir 5
árum störfuðu 3000 höfundar
kvikmyndahandrita í Hollywood,
þar eru 300 nú. Fyrir 5 árum
gerðu stóru kvikmyndafélögin
samninga til langs tíma við film-
stjörnurnar til þess eins að halda
þeim. Nú er svo komið, að samn-
ingar til langs tíma þekkjast
varla. Jafnvel filmstjörnur eins
og Joan Crawford, Grear Garson,
Clark Gable og Gregory Peck,
svo að nefnd séu einhver nöfn,
eru ráðnar að einni kvikmynd
í einu, en eru óráðnar, unz næsta
hlutverk býðst
Fvrstu ár eftir stríð þótti ekki
skipta miklu máli, hvort kvik-
myndataka stóð mánuðinum leng
ur eða skemur. Nú eru ger.ðar
strangar áætlanir um kvikmynda
tökuna. Hver stund, sem til
ónýtis fer, er nú talin eftir. Það
er kominn hálfgerður sultarsöng-
ur í Hollywood, sem táknast í
illa sóttum veitingahúsum, mörg-
um lokuðum verzlunum og
spjöldum, þar sem stendur: Hús
tii leigu Héðan hefir flutzt film-
stjarna eða annar starfsmaður
við kvikmyndir til að taka sér
bólfestu í minna og ódýrara hús-
næði.
TVENNS KONAR TÆKNI
Af þessum sökum er nú ýmist
dýrara eða ódýrara að búa til
kvikmyndir í Hollywood en áðut
var. Framleiðendur vinna ein-
vörðungu að stórmyndum, A-
framleiðslu. Annað hvort eru
teknar upp nýju aðferðirnar, sem
eru miklu dýrari en hinar gömlu
eða gömlu aðferðirnar notaðar,
en með miklu meiri hagsýni en
fyrr. Sú ver.iulega mynd, sem
fyrir 5 árum kostaði 1.200.000
dali, kostar nú 600.000. Menn
spara og gera áætlanir til að kom
ast hjá eyðslu því að þeir hafa
ekki framar efni á henni.
RJORGXTNARSTARFIT)
Vandamál Hollywood er þetta:
Hvernig fæ ég unnið kvikmynda-
húsgesti mína aftur, eða til vara:
Hvernig fæ ég haldið þeim, sem
ég nú hefi Til að leysa þetta
mál hefir verið gripið til tveggja
vopna; er annað tæknilegt, hitt
listrænt Tæknilegu brögðin hafa
valdið byltingu í kvikmynda-
framleiðslu. Þrívíddarkvikmynd-
ir, breiðtjaldið, meiri hljóm-
En hvort sem kosin er ný og
dýr tækni eða gömul og ódýr,
þá er stehxa þróunarinnar mörk-
uð: Betri handrit, sagan hið
mennska skiptir meginmáli, út-
búnaður og stjörnur víkja.
í svip er verið að taka 3 stór-
myndir þar sem er engin
„stjarna“, heldur leikarar, rem
eru ráðnir vegna hæfni þeirra
til að túlka söguna, fremur lítt
þekktir leikarar, en á réttum
stað. Fólk fer ekki framar í kvik-
myndahús til ð sjá hinar cg aðr-
ar stjörnur. Til að rétt niðurstaða
fáist þarf sagan að vera góð og
sett í kvikmynd með náinni
sar.ivinnu hoLundar, stjórnenda
og leikara. Fólk vill sjá góoa
mynd, ekki dýra, ekki fulla af
tilfinningasemi.
Kvikmvndaborgin hefir hlotið
nýjan,’ harðan skóla, sem ekki
var vanþörf á. Kannski var ekki
sem verst, að bliku skyldi bera
á loft yfir Hollywood!
Engin uppþot
MADRID — Heyrzt hafði, að
Frankó mundi nota heimsókn
Elísabetar til Gíbraltar sem
átyllu til kröfugangna, þar sem
heimtað væri að þessi skiki legð-
ist til Spánar. í spænskum blöð-
um segir. að falangistar hafi lát-
ið kyrrt liggja, þvi að annað hefði
ekki verið „riddaralegt við
konu“, j