Morgunblaðið - 05.05.1961, Side 3

1
MORGVNBLAÐ1Ð
3

replik
Viðial það, sem hér fer á
eftir, átti norski blaðamaður.
inn Ole Kromann við Reidar
Omangr, þjóðskjalavörð Norð-
manna, fyrir örfáum dögum.
★
I Ekki handrit
„Ég les í dönskum blöðurh,
að Norðmenn vilji fá afhent
handrit úr Safni Árna Magnús
sonar á sama hátt og reynt
er nú að semja um milli Dana
og íslendinga," sagði Reidar
Omang þjóðskjalavörður við
Hið norska þjóðskjalasafn í
Osló. ,,Ég vil gjarnan leggja
áherzlu á það í þessu sam-
bandi, að á óskalistanum, sem
norska þjóðskjalasafnið af-
henti ríkisskjalasafninu í
Kaupmannahöfn fyrir nokkr-
um árum, séu — auk hreinna
einkaskjala varðandi stjórn
stjórn Noregs á sambands-
tímabilinu — einnig opinber
skjöl úr skjalasöfnum em-
bætta og ríkisstofnana. Eng-
iim óskalisti hefur verið af-
hentur vegna handritanna.“
1
Snertir íslenzka
handritamálið ekki
Þjóðskjalavörðurinn segir,
að á árinu 1937 hafi norska
þjóðskjalasafnið fengið afhent
nokkur handrit úr safni Á.
M. Þar var um að ræða hand-
rit, sem lánuð höfðu verið úr
norskum skjalasöfnum á sín-
um tíma, en ekki verið skilað.
Kvittanir höfðu varðveitzt í
Noregi fyrir þeim.
„Því máli hefur löngu ver-
ið kippt í lag,“ hélt Reidar
Omang áfram. „Sú ósk, sem
Norðmenn hafa nú sett fram
(ég nota af ásettu ráði orðið
ósk en ekki kröfu), snertir
dansk-íslenzka handritamálið
ekki beint á neinn hátt.“
— „Þýðir það, að opinber
ósk verði ekki sett fram af
norskri hálfu um afhendingu
á hluta handritanna?11
Saga handritamálsins.
í sambandi við ummæli
þjóðskjalavarðarins væri ekki
úr vegi að minnast á nokkrar
sögulegar staðreyndir um
handritin, se_m geymd eru í
þessu safni, Árna Magnússon-
ar safninu. Það er kennt við
hinn íslenzka handritasafn-
ara, Árna Magnússon, sem
uppi var á árunum 1663—1730.
Hann varð stúdent frá Skál-
holtsskóla 1680, fór til Kaup-
mannahaínar 1683 og varð
brátt þekktur fyrir fornfræði
kunnáttu sína. 1685 sneri hann
heim til íslands til að safha
handritum, og þeirri söfnun
hélt hann áfram til æviloka.
Hann varð síðar prófessor í
heimspeki, danskri fornfræði.
sögu og fleiru, og á árunum
1702—1712 var hann á íslandi
til þess að undirbúa jarðabók
fyrir allt landið samkvæmt
konunglegri tilskipun (ásamt
Páli Vídalín) Árni Magnússon
giftist ríkri ekkju og varð
þannig sjálfstæður fjárhags-
lega, svo að hann hafði frjáls
ar hendur til að sinna vísinda
störfum.
Það er fyrst og fremst hon-
um að þakka að hægt var að
bjarga þeim handritum og
skinnbókum, sem þá voru enn
til á íslandi. Gæti hann ekki
fengið bækurnar lét hann
gera áreiðanlegar afskriftir.
Hið sama er að segja um
ómetanlega fjársjóði forn-
bréfa og fornskjala. Með gjöf
um og kaupum útvegaði hann
sér fjölda verðmikilla hand-
rita í Noregi og Danmörku.
Þegar Kaupmannahöfn brann
1728, glötuðust flestar prent-
aðar bækur hans og hluti
skjalasafnsins. Þetta fékk svo
á hann, að bókamissirinn e\
talinn hafa átt bátt í bví. að
hann dó ári síðar. Áður arf-
leiddi hann Kaupmannahafn
arháskóla að öllu safni sínu.
■
„ >
iav =» ,is*a« »>va ast .10 h wr. ,
b-.'f .1 'i.sr. S>ssp l\-.l .->rpk « twp»a5t a«3 3;

STAK8TEINAR

■
Oe studerendes protestíog til Christiansborg
fra Frue Plads finder sted torsdag den 4. máj kl. 11
Lm—......................
HÉR ER mynð af níði ðanskra
stúðenta um Jörgen Jörgen-
sen, menntamálaráðherra Dan
merkur, sem fest var upp á
veggi og borið út sem dreifi-
bréf.
Á miðju ðreifibréfinu
stenður, að menntamálaráð-
herrann hafi fyrir nokkru
heimsótt Á.M.-safnið, til þess
að sjá þó einu sinni handritin
þar, en hann hafi einmitt lagt
fram frumvarp um að gefa ís
lendingum tvo þriðju þeirra.
Þegar ráðherrann hafi séð öll
þessi milðaldahandrit, hafi
hinn ábyrgi ráðherra sagt:
„Hvílík elja! Að hugsa sér,
að Árni Magnússon skuli hafa
getað skrifað allt þetta!“
Viggo Starcke laut svo lágt
á stúdentafundinum að endur
taka þessa sögu. Alsing Ander
sen, fyrrum rátðherra, sem nýt
ur mikils álits bæði heima í
Danmörku og á alþjóðavett-
vangi (heflur t.d. verið fulltrúi
Dana hjá S.þj. síðan 1948, og
var kosinn í Ungverjalands-
nefnd S.þj. á sínum tíma), tók
síðar til máls á fundinum og
varaði menn við að trúa slúð
ursögum Starckes um ráðherr
ann. „Áður greind ummæli,
sem höfð voru eftir Jörgen-
sen“, sagði Andersen „voru við
höfð, er hann sá öll rit Árna
sjálfs saman komin“.
Nafnið Jörgen Jörgensen er
þekkt áður úr islandssögunni,
og virðist sá síðari, sem við
hana kemur, ætla að skilja eft
ir skemmtilegri spor í sög-
unni.
Norðmenn dska ríkisskjala úr
söfnum Dana ekki handrita
■
— „Þeirri spurningu get ég
ekki svarað. Þjóðskjalasafnið
situr ekki inni með alla sér-
þekkingu Norðmanna á þessu
sviði, heldur aðeins hluta henn
ar. Við höfum verið varkárir,
þegar þetta vandamál ber á
góma, og tölum ekki hátt um
það. Það er ekki rétt, eins
skilja má á dönskum blaðt-
greinum, að ég hafi á ferða-
lagi í Kaupmannahöfn fyrir
rúmri viku komið fram með
eða minnt á kröfu til hand-
rita.
Við höfum að sjálfsögðu
rætt þetta mál við danska
starfsbræður, en ég hef ekki
sett fram neinar nýjar kröfur
í þessu máli. Ég hef auðvit-
að talað um óskalista okkar
við hina dönsku starfsbræður,
en við höfum ekki stigið
neitt opinbert skref. Þetta er
orðið gamalt mál. Við af-
hentum lista fyrir mörgum'
árum síðan; ég held það hafi
verið árið 1954, og við höfum
minnt á hann, en ekki gert
neitt meira í málinu.“
Þar á meðal voru einnig hin
frægu handrit, sem björguð-
ust að verulegu leyti úr brun
anum. í safninu eru um 3000
skrásetningarnúmer, auk
skjala, sem varða Danmörku,
Noreg og fsland, í frumritum
og afritum.
Ríkisskjöl
en ekki söguhandrit
Við skulum halda áfram að
spyrja þjóðskjalavörðinn:
— „Hve mörg númer eru
á hinum norska óskalista?"
— ,,Það er ekki hægt að
segja. Einstök númer geta fal
ið í sér heil skjalabindi, en í
öðrum númerum eru kannski
einstök skjöl, en óskalistinn
er upp á margar síður. Þau
skjöl, sem við óskum að fá,
fijalla um stjórn Noregs á
sambandstímunum. Við höf
um einkanlega áhuga á kópíu
bókunum, þar sem skráð eru
konungsbréf, er send voru til
Noregs á árunum frá 1572 til
1799 og á árunum 1800—1814.
Einnig girnumst við hylling
arskjöl, því að konungarnir
voru einnig hylltir í Noregi.
Við höfum þegar fengið af
hentan hluta þessara skjala.
Sú afhending byggðist á skipta
samningnum frá 1819, sem aft
ur er reistur á Kielarsamning
unum. Á sjötta tugi siðustu
aldar fór nýtt uppgjör fram,
og hið síðasta átti sér stað
1937. Þá kom stór sending frá
Danmörku, án þess að um það
hefði verið beðið.
Ósk en ekki krafa
— ,,Og nú er sem sagt beðið
eftir því frá norskri hálfu, að
afhending skjalanna hefjist
aftur eftir að hafa legið niðri
í 24 ár?“
— „Við vonum það. En ég
vil enn þá einu sinni undir
strika að frá okkar hálfu er
hér einungis um ósk að ræða.
Við höfum einnig gætt þess
að trana okkur ekki fram á
neinn hátt, þegar um er að
ræða handritamál Dana og
íslendinga. Það er allt annað
mál og okkar máli með öllu
óskylt“.
— ,,Hafa Norðmenn stund
að rannsóknar í safninu í
Kaupmannahöf n? “
iMlMfbMllAMt
— „Já, Stórþingið hefur
aukið styrk til vísindamanna
okkar á árunum eftir stríðið,
svo að við höfum getað skráð
skjölin í Kaupmannahöfn
fyrir reiknin? norska ríkis-
ins“.
— ,,Geta úrslit dansk-is-
lenzka handritamálsins haft
nokkra þýðingu um óskir Norð
manna?“
— „Við sjáum hvað setur.
Þettá mál verður að leysa
milli Dana og íslendinga á
einn eða annan hátt. Nú sem
stendur er greinilegt hvert
stefnir, en í þessu máli vilj
um við yfirleitt ekki láta
hafa neitt eftir okkur opin
berlega. Látið hefur verið að
því liggja í dönskum blöðum,
að hagsmunir Noregs og fs-
lands fari síður en svo saman,
þegar um er að ræða hand-
ritin úr safni Á. M. Um þetta
get ég aðeins sagt, að ég álít,
að frá norskri hálfu myndi
mönnum ekki finnast það rétt,
að miðalda handrit, sem eiga
uppruna sinn að rekja til
Noregs á miðöldum, fari til
Framh. á bls. 23.

Handritamálið í
Danmörku
Greinilegt er, að allmikil and-
staða ríkir meðal einstakra
hópa í Danmörku gegn afhend-
ingu handritanna til okkar fa-
lendinga. Hafnarháskóli, stúd-
entar og allmargir menntamenn
í Danmörku telja brottflutning
hinna íslenzku handrita úr land-
inu mikið áfall fyrir danskt
menningarlif.
Það væri óhyggilegt af okkur
Islendingum að undrast mjög
eða fárast yfir þessari afstöðu
margra danskra menntamanna.
Þvert á móti ber okkur fyrst og
fremst að setja okkur í þeirra
spor. fslenzku handritin eru ein
merkilegustu menningarverð-
mætin í dönskum söfnum. —
Danskir fræðimenn og mennta-
menn hafa með réttu talið það
hinn mesta heiður fyrir sig að
geyma þessa dýru gripi.
Það er hygginna manna hátt-
ur að líta á hlutina frá fleiri
en einni hlið. Okkur íslending-
um ber að reyna að skilja
frændþjóð okkar Dani á sama
hátt og við gerum kröfu til
þess að þeir skilji okkur og
( óskir okkar.
•
Ræður Hannibals
í endurskoðun
Hannibal Valdimarsson, for-
seti Alþýðusambandsins, flutti
, eins og kunnugt ér, tvær ræður
' hinn 1. maí, hina fyrri á Lækj-
artorgi og hina síðari í Ríkis-
útvarpið um kvöldið. Það hefur
vakið nokkra athygli að Þjóð-
viljinn hefur hvoruga þessa
ræðu forseta Alþýðusambands-
ins birt ennþá. Eru uppi get-
■ gátur um hvað valdi. Helzt hall-
ast menn að þeirri skoðun, að
kommúnistum hafi ekki þótt
unnt að birta ræður hans ó-
endurskoðaðar. Sé nú unnið af
kappi af því að gera ræður for-
setans birtingarhæfar í Þjóðvilj-
anum, sem annars kallar þó
ekki allt ömmu sína!
„Úttektin“
Deilurnar í Framsóknarflokkn
um um utanríkisstefnuna hafa
vakið mikla athygli. Skrif Tím-
ans um utanríkismál hafa verið
með því marki bennd, að mörg-
•um Framsóknarmönnum hefur
blöskrað. og hafa þeir ekki vilj-
að láta þar við sitja. Sumir þess
ara manna hafa skrifað greinar
í Tímann um öryggis- og utan-
ríkismáln og hafa þær vakið
athygli, þar sem í þeim hefur
verið fylgt stefnu vestrænna
lýðræðisþjóða, en sú stefna hef-
ur ekki átt upp á pallborðið hjá
Tímanum undanfarið, eins og
kunnugt er.
Morgunblaðið og fleiri blöð
hafa bent á, að það sé gleðiefni
að á þessa strengi sé nú slegið
í Tímanum og gott til þess að
vita að enn skuli finnast í röð-
um Framsóknarmanna málsvar-
ar eindreginnar vestrænnar sam
vinnu á sviði öryggis- og utan-
ríkismála.
En hvernig hefur svo Tíminn
brugðizt við, hvernig h<-fur
hann svarað þessum fylgismönn-
um sínum, sem haldið hafa á
lofti fána lýðræðisins í heimin-
um. I Tímanum 27. apríl sl.
standa m.a. bessi aðvörunarorð
til manna eins og Heimis Hann-
essonar og Baldurs bónda á
Ófeigsstöðum:
Gera þarf „einskonar úttekt á
þeim íhaldsandstæðingum, sem
verða fyrir þeim ósköpum að
íhaldið fer að hæla þeim, þó í
litlu sé“.
Þannig á að afgreiða þessa
menn, gera á þeim „úttekt“ eins
og tíðkast í kommúnistaríkjun-
|um, gott ráð og einfalt!!