Morgunblaðið - 19.03.1964, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLADID
Fimmtudagur 19. marz 1964
Hvað til úrlausnar í
húsnæðismúlunum ?
Ræða Þorvaldar Garðars Kristjáns-
sonar á Varðarfundi I gærkvöldi
UM þessar mundir eru nus-
næðismálin mjög á dagskrá, svo
sem oft áður. í>ar er við að etja
ýmissa erfiðleiká, sem koma við
allan almenning. Þessir erfið-
leikar þjarma að hús'byggjend-
um fyrst og fremst í formi láns-
fjársskortsins. Menn vantar lán,
menn hafa of lítil lán og menn
biða eftir lánum. í dag er ástand-
ið þannig, að nær 2.500 um-
sóknir um lán bíða nú afgreiðslu
þess að fuilnægja þessum lána-
umsónum, þarf yfir 200 millj.
króna. Hér er innifalið lána-
umsóknir vegna íbúða sem ekki
eru fokheldar og því ekki láns-
hæfar. Væntanleg fjármangs-
þörf til þeirra nemur um 60
millj. króna. En allar þessar töl-
ur hækka frá degi til dags. Hér
er því sannarlega vandi á ferð-
um.
Hvað er til úrlausnar í þessu
efni? Til þes_s að svara þeirri
spurningu, verðum við að hafa
í huga, að möguleiikar hagkerfis-
ins eru t dag að ýmsu leyti tak-
markaðri til aðgerða í þessum
málum, heldur en var t. d. árið
1062. Nokkuð hafði dregið úr
byggingum á árunum _ frá 1960
fram að þeim tíma. Árið 1962
stóðum við nær því en notokru
sinni fyrr um langan aldur að
geta fullnægt eftirspurn eftir
íbúðalánum. Auk þess sem
ástand peningamálanna setur
okkur nú meiri takmörk en árið
1062 hafa íbúðabyggingar nú
aftur aukizt mjög, svo að talið
er að nemi allt að 30% árið 1063
frá árinu 1062. betta ástand ger-
ir vandamáiið allt erfitt við-
fangs, en gerir hins vegar jafn-
framt brýnni þörfina á aðgerð-
um til úrlausnar.
En til úrlausnar vandans duga
nú -ekki að mínu viti smáaðgerð-
ir. Það dugar ekki að setja lítil-
ræði til viðbótar því, sem verið
hefur til umráða fyrir Ibúða-
lánakerfið. Og ef við ráðstöfuð-
um verulegum fjárhæðum nú til
þéssara þarfa, þá myndi það
heldur ekki duga til neinnar fram
búðar, nema það sé gert sem
liður í heildaraðgerðum til úr
lausnar þessum málum. En
hvaða heildarráðstafanir eigum
við nú að gera? Til þess að
svara þeirri spurningu, er nauð-
synlegt að líta á vandamálið frá
víðari sjóndeildarhring en fjár-
magnsskorti Húsnæðismála-
stjórnar.
íslendingar hafa síðasta ára
tug fjárfest í íbúðarhúsum meira
í hlutfalli við þjóðartekjur og
heildarfjárfestingu en aðrar
samibærilegar þjóðir, en samt
færri íbúðir í hlutfalli við fólks
fjölda en flestar hinar sömu
þjóðir. Viðfangsefnið er að bæta
hér úr. Úrlausnin getur ekki að
mínu viti verið fólgin í því að
verja hlutfallslega meiru af
þjóðartekjunum til íbúðarhúsa
bygginga en við höfum gert að
jafnaði hin síðari ár. Þetta er
augljóst, þegar haft er í huga,
að byggingar íbúðarhúsa hafa
jafnvel komizt upp i 35,2% af
fjármunamynduninni og 10.5%
af þjóðartekjum. Þegar svo er
komið, fer ekki hjá því, að við
verðum að meta aðrar þarfir
þjóðfélagsins svo brýnar, að ekki
verður lengra gengið á þeirra
hlut. Mér er ekki kunnugt um
nokkra þjóð, sem ver eins mil.l-
um hluta af þjóðartekjunum til
íbúðabygginga og við höfum
gert. Úrlausnin er því ekki
fólgin í því að verja hlutfalls-
lega meira af þjóðartekjunum til
þessara þarfa en við höfum gert,
heldur að byggja hlutfallslega
fleiri íbúðir án þess að gæðastig
bygginganna lækki þ.e. áð lækika
byggingarkostnaðinn. Þetta á
að vera hægt að gera að vissu
marki með því að bæta skipulag
þessara mála, bæði á sviði
tækni og peningamála.
Húsnæðismálastjórn er sam-
kvæmt lögum falið að vinna að
umbótum í byggingarmálum og
lækkun byggingarkostnaðar. Að-
gerðir Húsnæðismálastjórnar í
þessu efni hafa verið lítils eða
einskis virði, þar sem hún hefur
í framkvæmd, hvorki haft yfir
að ráða sérmenntuðum mönnum,
né rannsóknarstofnunum, sem
nauðsynlegar eru í þessu skyni.
Bétt væri að fela þetta hlut-
verk Húsnæðismálastjórnar öðr-
um aðilum, sem aðstöðu eiga að
hafa til að gegna því og bera
ábyrgð á því, sem til dæmis
Byggingardeild Atvinnudeildar
Háskólans og Iðnðarmálastofnun
íslands.
Á sviði peningamála hefur
aðstoð hins opinbera við íbúðar-
húsabyggingar fyrst og fremst
verið fólgin í almenna veðlána-
kerfinu undir stjórn Húsnæðis-
málastjórnar. Þetta veðlána-
kerfi hefur að. formi til náð til
allra landsmanna, nema í sveit-
um. Það veldur því, að allir
telja sig eiga rétt á íbúðalán-
um frá þessari lánastofnun og
ríkisvaldinu vera skylt að sjá
fyrir fjármagni til að fullnægja
eftirspurninni eftir lánum.
En er þetta rétt fyrirkomulag?
Það getur verið rétt, þegar hús-
byggingar samsvara byggingar-
þörfinni. En það gegnir vissulega
öðru máili, ef á einu ári eru hafn-
ar byggingar á t. d. 500 eða 1000
ibúðum umfram árlega bygg-
ingarþörf, vegna þess að menn
vildu koma fjármunum sínum í
fast af ótta við verðbólgu eða
gengisfall og ef til vill í þeim
tilgangi að hafa óhæfilegan
ágóða af slíkri starfsemi. Vegna
þessa verður að greina á milli
byggingarfrelsis annars vegar
og hins vegar skyldu hins opin-
bera tiil að gera mönnum kleift
að byggja. Skylda hins opinbera
á að vera takmörkuð við raun-
verulega byggingarþörf, eins og
hún er metin og ráðgerð í þjóð-
hagsáætlun hvers árs. Við magn-
að verðbólguástand getur stuðn-
ingur hins opinbera við fbúða-
byggingar umfrarn byggingar-
þörf ekki fullnægt eftirspurn-
inni eftir íbúðarlánum. Slíkar
aðgerðir eru verðbólguaukandi
og auka ásókn manna í að koma
fjármunum sínum í fasteignir
og þar með eftirspurnina eftir
íbúðalánum.
Þess er ekiki hægt að krefjast,
að ríkisvaldið umturni hagkerf
inu með aðgerðum sínum í hús-
næðismálunum. Hins vegar verð
ur ætlazt til þess, að ríkisvaldið
stuðli að sem hagkvæmastri
skipan á ráðstöfun þess fjár-
magns, sem hagkerfið má sjá af
til íbúðalána. Það verður bezt
gert með því að hafa fastmótuð
veðlánakerfi, sem séð er fyrir
fjármagni með kerfisbundnum
sparnaði. Þeirri hugmynd hefur
verið hreyft. að í þessu skyni
beri að stofna nýjan banka, sem
hafi það eitt hlutverk að veita
íbúðalán. Ég tel að slík skipu-
lagsbreyting hafj ekki þýðingu
í sjálfu sér. Ég tel að auk þess,
að við höfum nóg af bönkum í
okkar þjóðfélagi í dag..
Hugmyndir þær, sem ég vil
setja fram til úrlausnar í hús-
næðismálunum byggja á því, að
starfrækt verði fjögur veðlána-
kerfi og ihvert þeirra með af-
mörkuðu starfssviði. Er hér um
Þorvaldur G. Kristjánsson
að ræða Almenna veðlána-
kerfið, veðlánakerfi lífeyris-
sjóða, Byggingarsjóð verka-
manna og veðlánakerfi íbúða-
húsa í sveitum.
Almenna veðlánakerfið yrði
aðalstofnun ibúðalána eftir sem
áður. Hins vegar ætti að gera
á því veigamiklar breytingar.
Það ætti að setja því takmöik,
sem væru fólgin í því, að enginn
gæti fengið lán út á sömu íbúð,
nema frá einu hinna fjögurra
veðlánakerfa. Þetta þýðir í fram-
kvæmd þiá breytingu frá því
sem nú er, að ekki yrði hægt aC
fá út á sömu íbúð lán bæði frá
Almenna veðlánakerfinu og líf-
eyrissjóði. Þetta mætti tryggja í
framkvæmd með því að ákveða,
að lán veðlánakerfis lífeyris-
sjóða verði einungis 1. veðréttar
lán. Þá þarf að takmarka svið
Almenna veðlánakerfisins enn-
fremur við minni stærðarmörk
íbúða en nú er lánað út á, þó
þanng að fullt tillit sé tekið til
fjölskyldustærðar lántakanda.
Ég hefi hér gert ráð fyrir sér
stöku veðlánakerfi lífeyrissjóð
annað en það kerfi er nú ekki
til. Það var upphaflega gert ráð
fyrir því, að lífeyrissjóðirnir
legðu fram fé til Almenna veð-
lánakerfisins, en í reynd hefur
það verið svo lítið, að enga
verulega þýðingu hefur haft.
Það hafa verið uppi þær hug-
myndir að taka mál þessi áfcveðn
ari tökum og lögskylda lífeyris-
sjóðina til þess að leggja fram
svo um munar, af ráðstöfunar-
fé sínu til Almenna veðlána
kerfisins. Gegn þessu. er mikil
mótspyrna af hálfu lífeyrissjóð-
anna og þess fólks, sem í þeim
er og telur sig eiga rétt á því
að fá bein lán til húsibygginga
úr þessum sjóðum. Eftir því
sem ég hef hugsað mál þetta
meira, hygg ég, að leið þessi
sé vafasamari og því beri ekki
að fara hana.
Ef ekki verður horfið að því
ráði að tengja lífeyrissjóðina
Almenna veðlánakerfinu, þarf
samt sem áður að koma á
ákveðnu skipulagi á útlán líf-
eyrissjóðanna til íbúðabygginga.
Það er bæði mjög nauðsynlegt
og aðkallandi. Það yrði að setja
lán lífeyrissjóðanna í fast form,
hvað lánskjör snertir, lánstíma
og vexti, hliðstætt því sem gildir
um Almenna veðlánakerfið. Til
þess að framfcvæma slíikt, þyrfti
afgreiðsla þessara lána að vera
á hendi eins aðila. En þá eðlileg-
ast að stofna í þessu skyni sér-
deild við Veðdeild Uand.sbank-
ans þ. e. veðlánakerfi lífeyris-
sjóða. Lífeyrissjóðina ætti að
skylda til að leggja ráðstöfunar-
fé sitt til þessa veðlánakerfis, en
stjórn hvers lífeyrissjóðs ætti að
hafa rétt til að áfcveða, hverjir
sjóðsfélgar fái lánin. Veðlána-
fcerfi þetta ætti væntanlega ekki
að vera bundið af stærðarmörk-
um íbúða, sem lánað yrði út á.
Rétt er að gera ráð fyrir, að
Bygginearsjóður verkamanna
haldi starfsemi sinni áfram. Eih-
bver kynni að spyrja, hvort
ekki mætti sameina starfsemi
Byggingarsjóð verkamanna Al-
menna veðlánakerfinu. En ég
hygg, að rétt sé, að lánakerfi,
sem hlýtur að vera svo víðtækt
sem Almenna veðlánakerfið,
verði ekki miðað við þarfir
peirra, sem verst eru settir í
þjóðfélaginu vegna ómegðar,
heilsubrests eða öðrum ósjálf-
ráðum ástæðum. Ef aðstoð hins
opinbera á að koma að raun-
verulegu gagni fyrir þetta fólk,
er forsenda þess, að aðstoðin sé
nægilega mikil og stranglega
takmörkuð við þann hóp manna,
sem raunverulega þurfa slíkrar
aðstoðar með.
Mitt sjónarmið er því það, að
Byggingarsjóður verkamanna
eigi að-starfa til aðstoðar þeim,
sem verst eru settir, eins og nú
er gert ráð fyrir í lögum um
verkamannabúastaði. Hins vegar
þarf að endurskipulegga þessa
starfsemi. Samkvæmt lögum um
verkamannabústaði eiga að
vera starfandi byggingarfélög
verkamanna i þeim sveitarfélög-
um, sem vilja njóta góðs af
þessari lánastarfsemi. Þessi fé-
lög eiga að gegna ákveðnum
skyldum og hlutverki í þessari
lánastárfsemi. Það er skemmst
frá því að segja, að þessi félög
eru ekki annað en nafnið eitt og
varla það, hvar sem er hér á
landinu, nema hér í Reyfcjavík.
Þetta veldur margs konar vand-
kvæðum. Eðlilegt er að leggja
þessi félög niður og láta sveitar-
fálögin sjálf annast þann þátt
þessara mála, sem félögunum eru
ætluð. Um leið ætti að koma
þeirri skipan á, að aðgerðir til
útrýmingar heilsuspillandi hús-
næðis heyrðu undir Byggingar-
sjóð venkamanna. Þannig væri
sameinað undir eina stjórn allar
aðgerðir hins opinbera til að-
stoðar þeim, sem verst eru settir
í húsnæðismálunum.
Stofnlánadeild landbúnaðarins
hefur nú það hlutverk að lána
til íbúðarhúsa í sveitum. Rétt er,
að sú skipan haldi áfram, en
gerðar verði nauðsynlegar laga
breytingar, svo nýtt verði með
eðlilegum hætti hlutdeild sveit
anna í skyldusparnaðarfé. Það
er bankateknist atriði, sem ég
skal ekki fara út í hér.
Þessi fjögur opinberu veðlána
kerfi, sem ég hefi hér rætt um,
eiga að standa undir lánveiting-
um til fbúðahúsabygginga í sam-
ræmi við byggingarþörfina. Gert
er ráð fyrir, að byggingarþörfin
á næstu árum sé að meðaltali
1500 íbúðir á ári. Ég hefi áætlað.
að skipting íbúðailána milli hinna
fjögurra veðlánakerfa gæti orð-
ið þannig, að í hlut Almenna
veðlánakerfisins féllu um 750
íbúðir, eða það kerfi fullnægi
byggingarþörfinni að hálfu, 1
ihlut veðlánakerfis lífeyrissjóð-
anna falli um 500 fbúðir, Bygg-
ingarsjóður verkamanna sjái um
150 íbúðir og veðlánakerfi sveit-
anna allt að 100 íbúðir .
Hvert á þá ,að vera hlutverk
hins almenna bankakerfis, við-
skiptabanka og sparisjóða, í sam-
bandi við lán til íbúðahúsabygg-
inga? Hlutverk banka og spari-
sjóða á að vera að veita 2. veð-
réttarlán út á íbúðir, eftir þvl
sem ástand peningamálanna leyf
ir á hverjum tíma. Veðlánakerf-
in ættu að hafa heimild til að
ganga í ábyrgð fyrir 2. veðréttar
lánum út á íbúðir, sem þau hafa
1. veðrétt í. Þetta hefði einkum
þýðingu fyrir lánastarfsemi
sparisj óðanna. Þá er það hlut-
verk hins almenna bankakerfis
að veita byggingarlán meðan hús
er í smíðum, sem greiðist þegar
hin föstu lán veðlánakerfanna
yrðu veitt. Þessi lánastarfsemi
viðskiptabankanna er nú mikið i
molum m.a. vegna þess, hve ó-
vissa ríkir um það, hvenær
menn fá hin föstu lán út á íbúð-
ir sínar, svo að þeir geti staðið
í skilum með bráðabirgðalánin.
Með bættu skipulagi og auknu
ráðstöfunarfé veðlánakerfanna
skapast eðlilegur grundvöllur
fyrir þessa starfsemi viðskipta-
bankanna.
Ég skal nú víkja að atriði, sem
ekki er þýðingarminnst. Hvað
þurfa íbúðarlánin að vera há?
Upphæð íbúðalána Almenna veð
lánakerfisins er nú að hámarki
150 þúsund krónur. Þessi lán eru
alltof lítill hluti byggingarkostn-
aðar. Viðfangsefnið ætti að vera
að bæta hér úr með því að
hækka lánaupphæðina svo hún
svaraði sem næst því að vera
helmingur byggingarkostnaðar.
Þá væri það lámark, að lánsupp
hæðin næmi 300 þúsund krón-
um. Hjá veðlánakerfi lifeyris-
sjóðanna þyrfti lánsuppihæðin að
vera að minnsta kosti eins há.
Samkvæmt tilgangi Byggingar-
sjóðs verkamanna þyrftu lán
hans að vera hærri en hin al-
mennu íbúðarlán, enda hefur svo
alltaf verið. Upphæð þessara
lána þyrfti að vera um 75% af
byggingarfcostnaði. Lánin nema
nú 300 þúsund krónum, en lág-
marksupphæð þeirra ætti að
vera að minnsta kosti 400 þúsund
krónur.
En þýðir nokkuð að kasta
fram þessum tölum? Er þetta
mögulegt í framikvæmd? Við
skulum athuga þetta nánar. Fjár
magnsþörf veðlánakerfanna á ári
miðað við hlutdeild þeirra í lán-
veitingum og upþhæð lána eins
og ég hef hér gert ráð fyrir
myndi vera þannig, að Almenna
veðlánakerfið þyrfti til umráða
226 milljónir króna, veðlánakerfi
lífeyrissjóða 150 millj. og Bygg-
ingarsjóður verkamanna 60 millj
ónir. Séð er fyrir fjármagni til
íbúðarhúsa í sveitum með lögum
um Stofnlánadeild landbúnaðar-
ins, og skal ég ekki fara út í það
mál hér. Fjármagnsöflun til veð-
lánakerfis lífeyrissjóðanna eiga
lífeyrissjóðirnir að vera færir
um, en ráðstöfunarfé þeirra til
útlána mun nema á þessu ári um
160 milljónum króna og fer vænt
anlega ört vaxandi á næstu ár-
um. Fjármagnsþörf Byggingar-
sjóðs verkamanna svarar nokik-
urn veginn til þess fjár, sem
ríkissjóður og sveitarfélög leggja
nú til hans og til útrýmingar
heilsuspillandi húsnæðis. Aðal-
vandinn er fjármagnsöflun til
Almenna veðlánakerfisins. Þar
er sannarlega um vandamál að
ræða.
Á síðast liðnu ári hafði al-
menna veðlánakerfið til ráðstöf-
unar um 100 milljónir króna,
Hvaðan kom þetta fé? Fastar
tekjur Byggingarsjóðs ríkisins,
I Framh. á bls. 17,