Morgunblaðið - 19.03.1964, Blaðsíða 17

Fimmtudagur 19- marz 1964
MORGUNBLAÐIÐ
17
— Húsnœöismál
Framhald af bls. 12
sem er uppistaðan í Almenna
veðlánakerfinu, námu tæpum 50
milljónum króna, þ.e. tekjur af
eigin fé, ráðstöfunarfé af skyldu
sparnaði og 1% af tolltekjum
rikissjóðs. Tæpar 40 milljónir
komu sem lán frá Atvinnuleysis-
tryggingarsjóði. Frá vátrygging-
arfélögum og Tryggingastofnun
ríkisins komu aðeins 1.9 millj.
króna. Frá viðskiptabönkunum
komu ekki nema 700 þúsundir
króna og frá sþarisjóðum í land
inu aðeins 400 þúsundir króna.
Þegar veðlánakerfið var stofnað
árið 1955, var fjáröflun þess að
stórum hluta byggð á þátttöku
viðskiptabankanna og sparisjóða
landsins í kaupum á bankavaxta
bréfum kerfisins. Viðskiptabank-
ernir hafa keypt bankavaxtabréf
samtals fyrir um 107 millj. króna
frá stofnun veðlánakerfisins.
Það hefur munað verulega um
þetta og nemur þessu upphæð
um Vs af öllu ráðstöfunarfé veð-
lánakerfisins frá stofnun þess.
Kaup sparisjóðanna hafa hins
vegar numið á öllu tímabilinu
um aðeins 10 miLlj. króna. Ýmsir
ókostir hafa fylgt þessari fjár-
ijflun til veðlánakerfisins og sá
er mestur, að jafnan hefur ríkt
tnikil óvissa um, 'hver þátttaka
bankakerfisins yrði á bverju ári.
Hefur þá ríkisstjórnin þurft að
semja við þessa aðila í hvert
sinn, sem ákveðin hafa verið
(kaup bankavaxtabréfanna, og
það hefur venjulega verið gert á
Iþann veg, að ekki hefur verið
unnt að vita fyrirfram fyrir
hvert ár, hve mikið fé veðlána-
(kerfið fengi til ráðstöfunar á
þennan hátt. Þessi óvissa hefur
Ihamlað mjög skipulegum lánveit
ingum úr kerfinu og síðast liðið
ár féll hlutdeild bankakerfisins
raunverulega" niður. Mér virðist
að ekki sé raunhæft úrræði til
fjáröflunar fyrir Almenna veð-
lánakerfið, ef tekið er tillit til
reynslunnar og ástands peninga-
málanna í dag, að gera ráð fyrir
föstum kaupum viðskiptabank-
anna á bankavaxtabréfum kerfis
ins. Heldur beri að leggja á-
herzlu á lánveitingar bankakerf-
isins til íbúðabúsabygginga, með
an á smíði stendur, svo sem ég
áður gerði grein fyrir.
En hvaða úrræði eru þá til
þess að auka ráðstöfunarfé Al-
menna veðlánakerfisins úr um
100 milljónum, eins og það var
s.l. ár, upp í 226 milljónir, eins
og ég tel lágmarksþörfina vera.
Við eigum ekki margra úrkosta
völ 00 í þessu efni eru góð ráð
dýr. Eg tel, að fjármagnið þurfi
að koma frá vátryggingarfélög-
um, með auknum skyldusparn-
aði, með meiri þátttöiku Atvinnu
leysistryggingasjóðs og beinum
óafturkræfum framilöguþa ríkis-
sjóðs. Skal ég nú vikja að þess-
uift atriðum.
Þegar Almenna veðlánakerfið
var stofnað, var gert ráð fyrir
nokkurri þátttöku vátryggingar-
félaga í fjáröflun kerfisins. En sú
þátttaka hefur í reynd orðið ó-
veruleg, sem sjá má af því, að
á öllu tímabilinu frá stofnun
veðlánakerfisins til þessa dags
hafa aðeins tæpar 20 milljónir
komið inn í kerfið frá vátrygg-
ingarfélögunum. Til þess að auka
þátttöku vátryggingarfélaganna
Þarf væntanlega að setja lög-
gjöf. Það þarf að kveða
svo á, að verulegur hluti af lausu
ráðstöfunarfé félaganna ár hvert
renni til kaupa á bankavaxtabréf
um Almenna veðlánakerfisins.
Með slíkum ráðstöfunum væri
séð fyrir verulegri fjármagns-
aukningu til íbúðarlána. Það er
ekki einungis eðlilegt með tilliti
til húsnæðismálánna að setja lög-
gjöf um þetta efni, heldur ekki
óeðlilegt með tilliti til þess, hvað
þessir aðilar fara með mikla
fjármuni. Það er nauðsyn-
legt vegna heildarstjórnar á
efnahags- og peningamálunum.
Þeir viðskiptahættir geta ekki
gengið til lengdar hjá okkur, að
vátryggingarfélögin séu í kapp-
hlaupi um vátryggingarviðskipti
með lánveitingum til tryggjenda,
hvort sem það eru lán til bif-
reiðakaupa eða annarra þarfa.
Það er ekki hægt að hafa slíka
starfsemi hömlulausa á sama
tíma, sem við erum að gera ráð-
stafanir á sviði ríkisfjármála og
útlána bankanna, til þess að
stemma stigu við verðbólguþró-
un. Hægt er að tryggja verulegt
fjármagn frá vátryggingarfélög-
unum til íbúðarlána.
Eins og ég áðan sagði, veitti At-
vinnuleysistryggingarsjóður tæp-
um 40 milljónum til íbúðalána-
kerfisins á síðastliðnu ári, og ár-
ið 1962 veitti hann . rúmar 20
milljónir. Hér er ekki um að
ræða fyrirfram ákveðna þátttöku
Atvinnuleysistryggingasjóðsins í
fjáröflun til íbúðarlána. Það hef-
ur verið ákveðið í hvert sinn með
sérstöku samkomulagi fyrir til-
hlutan ríkisstjórnarinnar. Nauð-
synlegt er, að koma þeirri skip-
an á, að reikna megi árlega með
ákveðnu framlagi frá Atvinnu-
leysistryggingasjóðnum, og það
framlag þarf að vera verulega
hærra en það, sem var sl. ár. Ég
veit að það verður ekki í bili gert
nema á kostnað annarra lánveit-
inga Atvinnuleysistryggingasjóðs
ins.
Þegar skyldusparnaðurinn var
lögfestur árið 1957, var ég á móti
þeirri ráðstöfun. Sjálfstæðisflokk
urinn var á móti þeirri ráðstöfun,
og sérstaklega snerist unga fólk-
ið, sem hlýta átti þessum aðgerð-
um, á móti þeim. Ég hygg, að
mótstaðan gegn skyldusparnað-
inum hafi fyrst og fremst komið
til af okkar sérstöku sjónarmið-
um. Við erum ekki mikið gefin
fyrir það að láta leggja bönd á
okkur og allra sízt unga fólkið.
En ef við ætluðum okkur í dag
að vera sjálfum okkur sam-
kvæmir, þá ættum við að afnema
skyldusparnaðinn. En á það er
ekki hlaupið, allra sízt eins og
ástatt er í dag. Með skyldusparn-
aðinum hefur veðlánakerfið yfir
að ráða fjármagni, sem nemur
70—80 millj. króna. Þetta fjár-
magn myndi þurfa að greiða út
úr veðlánakerfinu, ef skyldu-
sparnaður væri nú afnuminn. Á
því eru að sjálfsögðu hin mestu
vandkvæði, eins og nú stendur
á. Við þurfum meira fé en ekki
minna. Því sé ég ekki annað ráð,
en að mæla nú með hugmyndum,
sem fram hafa komið um það að
hækka skyldusparnaðinn frá því
sem nú er. Með því fengist á
næstu árum verulega aukið ráð-
stöfunarfé til íbúðarlána. En það
væri hvorki rétt né sanngjarnt
gagnvart þeim, sem hlýta eiga
skyldusparnaði, að hækka hann
nú án þess að gera nokkuð ann-
að, sem kemur við aðra þegna
þjóðfélagsins. Það á ekki, að
hækka skyldusparnaðinn, nema
sú ráðstöfun sé einn liður í heild-
arlausn húsnæðismálanna, þó að
engir eigi að vísu eins mikið
undir því komið eins og unga
fólkið, sem á eftir að berjast við
að koma sér upp þaki yfir höfuð-
ið.
Nú hefur Almenna veðlána-
kerfið 1% af tolltekjum ríkis-
sjóðs í fast framlag árlega. Þetta
gaf á síðastliðnu ári um 7 millj.
króna. Menn hafa látið sér til
hugar koma að hækka þennan
tekjustofn veðlánakerfisins upp í
7% af tolltekjum ríkisins og
myndi það gefa árlega um 50
milljónir króna. Mér þykir held-
ur óeðlilegt og hvimleitt að ráð-
stafa tekjum ríkissjóðs með því
að ákveða einhverja hundraðs-
tölu af ríkistekjunum til ákveð-
inna þarfa. Betra er, að tekið sé
upp í fjárlög ákveðin upphæð
sem óafturkræft framlag ríkis-
sjóðs til veðlánakerfisins. Það
framlag þarf að nema verulegri
upphæð á ári. Ég veit að það árar
ekki vel til þess að gera tillögur
um bein framlög úr rikissjóði til
húsnæðismálanna, en ég geri ráð
fyrir, að það verði skorin niður
önnur útgjöld á móti. Hér er um
það að ræða að velja verður og
hafna og meta mikilvægi hinna
ýmsu þarfa. Ef það væri gert á
hlutlægan hátt, efast ég ekki um,
að komizt yrði að þeirri niður-
stöðu, að draga ætti t.d. úr nið-
urgreiðslu ríkissjóðs á vöruverði,
til þess að gera möguleg framlög
til húsnæðismála.
f þessu tali mínu um fjáröflun
hefi ég ekki minnzt á þá mögu-
leika, sem felast í sölú vísitölu-
bankavaxtabréfa. Þegar Al-
menna veðlánakerfið var stofn-
að, var gert ráð fyrir sölu slíkra
bréfa á frjálsum markaði. Fyrst
í stað voru gerðar ráðstafanir,
með allgóðum árangri, til þess að
koma slíkum bréfum á markað
með beinum aðgerðum Veðdeild-
ar Landsbankans. Nokkurt fjár-
magn fékkst inn í veðlánakerfið
með þessum hætti. En þetta stóð
ekki lengi. En þetta stóð ekki
lengi. Svo virðist sem allar skipu
legar aðgerðir í þessu efni hafi
fallið niður og nú hygg ég, að
almenningur viti naumast, að
hægt sé að fá slík bréf keypt.
Það, sem gerir slík bréf seljanleg
á frjálsum markaði, er að sjálf-
sögðu fyrst og fremst það, að þau
eru vísitölutryggð. Ekki er ,rétt í
framtíðinni að útiloka þessa fjár-
öflunaraðferð, en hún er að sjálf-
sögðu komin undir ástandi pen-
ingamarkaðarins á hverjum tíma.
í tali mínu um fjármagnsþörf-
ina hef ég g'engið út frá því, að
íbúðalán Almenna veðlánakerfis-
ins hækki frá því sem nú er. En
hvað að öðru leyti um lán þessi?
Nú eru lánin A-lán svokölluð til
25 ára með 8Vi% ársvöxtum og
B-lán til 15 ára með 5%% árs-
vöxtum og vísitölubundin, þ.e.,
að greiðslur afborgana eru bundn
ar vísitölu framfærslukostnaðar.
Þegar Almenna veðlánakerfið
hóf starfsemi sína, voru lán þessi,
sem bæði eru 1. veðréttarlán,
veitt í því hlutfalli út á hverja
íbúð, að vísitölulánin námu %'af
heildarupphæðinni. Síðan hefur
þetta hlutfall visitölulánanna
smálækkað, en þó ekki eftir á-
kveðnum reglum og e'ru nú orðin
til jafnaðar aðeins 10—20% af
heildarlánsupphæðinni. Hér tel
ég að gera þurfi breytingu á.
Það er ekki einungis að hækka
vísitölulánin upp í það, sem upp-
haflega var, heldur að breyta
lánum Almenna veðlánakerfisins
algjörlega í vísitölulán, lengja
lánstíma þeirra og lækka vext-
ina. Yrðu þá eingöngu veitt vísi-
tölulán til 25 ára meþ 4—4%%
ársvöxtum. Hér er um hina veiga
mestu breytingu að ræða, sem
hlýtur að hafa gagngerð áhrif á
efnahagskerfið í heild. En beinir
kostir þessa eru þeir, að greiðslu-
byrði lántakenda verður jafnari
á allt lánstímabilið og höfuðstóll
veðlánakerfisins betur tryggður.
Sama á við um lán veðlánakerfis
lífeyrissjóðanna og því ættu þau
einnig að vera samskonar vísi-
tölulán. Sérreglur þyrftu væntan
lega að gilda um lán Byggingar-
sjóðs verkamanna og íbúðalán
sveitanna.
Nú má vera, að einhverjir
spyrji, hvort nauðsynlegt sé að
gera svo róttækar breytingar á
skipan þessara mála, eins og hér
er lagt til. Nægir ekki að gera
eitthvað minna? Áður en ég
svara þessari spurningu, þykir
mér rétt að lokum að víkja nokk
uð frekar að því, hvernig mál
þessi snúa að húsbyggjendum
sjálfum. Höfuðvandinn gagnvart
þeim er sá, að lánastofnanir hafa
aðeins getað veitt lítinn hluta af
þeim lánum, sem þurft hefur og
eðlilegt verður að telja að fáist
til'íbúðabygginga. Húsbyggjend-
ur hafa snúizt við þessu ástandi á
þann veg að afla sér lána, venju-
lega bráðabirgðalána, eftir því
sem við hefur verið komið, hjá
vinum, ættingjum og kunningj-
um, sem oftast eiga þess eins úr-
kosta að taka út innistæður sín-
ar í bönkum og sparisjóðum í
þessu skyni. Föstu lánin hafa ver
ið svo lág og bráðabirgðalánin
svo óhagstæð og erfið, að eina
vonin, til þess að við þessar
byrðar væri ráðið, hefur verið
fólgin í áhrifum verðbólgunnar.
Verðbólgan með sínum áhrifum,
hækkandi launum og hækkandi
verðlagi, hefur á sinn hátt gert
það mögulegt að láta hlutina
ganga þannig, að húsbyggjendur
hafa almennt getað haldið sínum
íbúðum. Það gefur því auga leið,
að þetta ástand í lánamálum hús-
byggjenda beinlínis stuðlar að
því að viðhalda og auka verð-
bólguna í landinu. Það eru ekki
einungis húsbyggjendur sjálfir,
sem eyja þá einu von i þessum
málum, að verðbólgan megi
magnast, heldur og sá mikli
fjöldi vina og vandamapna, sem
aðstoðað hafa þá með bráða-
birgðalánum og öðrum stuðningi.
Allt þetta fólk og það nær með
einum eða öðrum hætti til flestra
fjölskyldna í landinu, beint eða
óbeint, stólar á verðbólguþróun-
ina, til þess að létta þær byrðar,
sem ekki verða bornar með öðr-
um hætti.
En það er ekki einungis að
þetta ástand sé ein helzta orsök
verðbólgunnar í landinu. Hús-
næðisástandið er á hinn bóginn
líka á vissan hátt afleiðing verð-
bólguþróunarinnar. Þrátt fyrir
lánsfjárskortinn, höfum við eins
góðan húsakost og jafnvel betri,
heldur en þær þjóðir, sem búa
við miklu meira ríkidæmi en við.
Þetta er það sérstæða við ástand
okkar húsnæðismála í dag. Skýr-
ing þessa er sú, að um langt skeið
hefur fjárfesting í íbúðarhús-
næði verið ein helzta vörn al-
mennings gegn verðbólgunni.
Fólk hefur talið, að öruggasta
leiðin til þess &ð tryggja fjár-
muni sína og vernda gegn áhrif-
um verðbólgunnar sé það að
binda það í íbúðarhúsnæði. Hef-
ur mönnum þá oft lítt sést fyrir
um hagkvæmni í byggingunni og
kostnaðarhlið, þegan svo mjög
hefur legið við að.koma pening-
unum í fast.
Það er nauðsynlegt að slíta
húsnæðismálin úr því orsakasam
bandi, sem þau eru nú í við verð-
bólguþróunina. En það verður
ekki gert nema með gjörbreyt-
ingu á fyrirkomulagi lánamál-
anna frá því sem nú er. Það er
mikið vinnandi tjl þess að koma
þeirri breytingu á. í því skyni
borgar sig að láta bíða að full-
nægja þörfum, sem geta beðið
rétt í bili. Og með því móti vær-
um við raunverulega að skapa
meiri möguleika til að fullnægja
hinum sömu þörfum, ef það er
rétt, að jafnvægisleysi það, sem
verðbólgan skapar, hafi þann
mestan ókost að draga úr fram-
leiðsluafköstum og þjóðartekj-
um. En um það höfum við ekki
viljað efast, því að á þeim skiln-
ingi byggist fyrst og fremst allt
okkar tal gegn verðbólgunni og
fyrir jafnvægi í þjóðarbúskapn-
um.
Þá er ástand lánamálanna í
dag þess eðlis, að húsbyggjendur
almennt geta ekki staðið undir
framkvæmdum sínum með því
að verja til þeirra eðlilegum
hluta launatekna sinna. Greini-
legt er, hvaða áhrif þetta ástand
hefur á gang kjaramálanna. Það
er sennilega ekkert, sem ýtir
meir undir síauknar kaupkröfur
alls almennings í landinu heldur
en einmitt þörfin fyrir auknar
tekjur, til þess að geta staðið
undir húsnæðiskostnaðinum í
einu eða öðru formi. Húsnæðis-
kostnaðurinn er það, sem er þung
bærast í dag fyrir almenning í
landinu og þær byrðar er nauð-
synlegt að látta.
Ýmis önnur óheillaáhrif verða
rakin til ástandsins í lánamálum
til húsbygginga. Má þar til nefna
hina miklu eigin vinnu, sem hús-
byggjendur leggja í íbúðir sínar.
Þó að eigin vinna við íbúðahúsa-
byggingar sé þjóðhagslega æski-
leg að vissu marki undir ákveðn-
um kringumstæðum, þá er eng-
inn vafi á því, að á tímum mik-
illar atvinnu og vinnuaflsskorts,
eins og nú hefur verið að und-
anförnu hjá okkur, þá fer eigin
vinna við íbúðabyggingar veru-
lega eða ef til vill langt fram
úr því, sem þjóðhagslega váeri
æskilegt. Þetta ástand veldur og
því, að byggingartími íbúðanná-
er alltaf langur og oft á tíðum
svo ekkert vit er í, hvorki frá
sjónarmiði þjóðfélagsins í heild
eða einstaklinganna sjálfra, sem
í byggingum standa. Af þessu
leiðir svo, að allt skipulegt starf,
til þess að stuðla að bættri tækni
og lækkuðum byggingarkostnaði
er svo til útilokað.
Eins og ég sagði í upphafi máls
míns hlýtur viðfangsefni okkar
að vera að lækka byggingakostn-
aðinn. Ég skal ekki hér fara út í
það að ræða það nánar, með
hverjum hætti það verður gert.
f þeim efnum koma til ýmis
tækniatriði, sem eru naumast á
meðfæri annarra en sérfræðinga
á því sviði. En ég læt mér nægja
að benda á, hvert samband er á
milli ástands lánamálanna og
möguleika þess að gera ráðstaf-
anir til lækkunar byggingar-
kostnaðarins. Við þurfum að hafa
veðlánakerfi til húsbygginga,
sem hafa örugga tekjustofna og
lána verulegan hluta byggingar-
kostnaðarins og geta fyrirfram
gefið ákveðin lánsloforð á ákveðn
um tíma, fyrir hverju láni, sem
á að veita. Slík veðlánakerfi
geta í framkvæmd og hafa efni
á því að setja ákveðin og ófrá-
víkjanleg skilyrði um hag-
kvæmni og kostnað íbúða, sem
þau lána til. Hugmyndir þær,
sem é ghefi hér hreyft miða að
því að koma upp slíkum veð-
lánakerfum.
Á þessum málum eru ýmsar
hliðar, sem of langt mál yrði
upp að telja, eins og t.d. lóða-
málin. Ég vík aðeins að því, að
hér í Reykjavík er þróunin sú,
að meir og meir er úthlutað af
lóðum til fjölbýlishúsa. Sú þróun
er eðlileg og í fjölbýlishúsabygg-
ingum verður bezt við komið
ýmsum ráðstöfunum til lækkun-
ar á byggingarkostnaðinum.
Þetta er ekki sízt mikilvægt hér
í Reykjavík, þar sem svo mikill
hluti heildarfjárfestingarinnar
er. En hér fá færri fjölbýlis-
húsalóðir en vilja. Af því leiðir,
að þeir, sem úrthlutað er þessum
lóðum, fá nokkurs konar einka-
söluaðstöðu í sambandi við þess-
ar byggingar. Þó að fleiri fengju
lóðir eða jafnvel allir, sem ósk-
uðu eftir ,þá er meir en vafa-
samt, að vinnumarkaður okkar
og hagkerfi þoli það miklar fram
kvæmdir á þessu sviði, að kosta
hinnar frjálsu samkeppni gæti
þannig, að nægileg trygging sé
fyrir hagkvæmni og sanngjörnu
verði íbúðanna. Á þetta virðist
skorta mjög í dag. Ég heyrði
sögu fyrir nokkrum dögum af
byggingameistara, sem var að
selja íbúð í fjölbýlishúsi. Kaup-
andinn átti ekki von á öðru en
íbúðin yrði verulega dýrari en
upp var sett. Byggingarmeistar-
inn sagði honum, að hann vissi,
að slíkar íbúðir væru seldar mun
hærra verði en hann setti upp.
En hins vegar hefði hann góð-
an ágóða af starfi sínu, þó hann
seldi ekki íbúðirnar dýrari og
það léti hann sér nægja. Kaup-
in voru gerð. En nokkrum dög-
um síðar seldi aftur sá, er keypt
hafði íbúðina og seldi hana þá
fyrir 150 þúsund króna hærra
verð en hann keypti. Ég hefi
ekki ástæðu til þess að ætla ann-
að en að saga þessi sé sönn, þó
ég hafi ekki lögfullar sannanir
fyrir því. Og ég held hiklaust
fram, að sagan gæti verið sönn.
Það eru 'einmitt þessir verzl-
unarhættir, sem við þurfum að
vinna gegn. Til þess eru sjálf-
sagt ýmsar leiðir. Það mætti
hugsa sér, að borgaryfirvöldin
úthlutuðu ekki lóðum undir fjöl-
býlishús nema með ákveðnum
skilyrðum um stærð, stöðlun og
söluverð íbúðanna. En ef til vill
væri eðlilegra, að slík skilyrði
væru sett af veðlánakerfinu, sem
lánaði til íbúðanna. En ákaflega
er vafasamt, að slíkt megi tak-
ast í framkvæmd, eins og ástand
lánamálanna er í dag.
Það er vissulega brýn nauðsyn
á aðgerðum til úrbóta. Engin
tök eru á því í einni svipan að
koma á svo gagngerðum breyt-
■Framihald á bls. 21.