Morgunblaðið - 18.04.1964, Síða 10

MORGUNBLAÐIÐ
19
Laugardagur ,18. apríl 1964 ",
,Vertu rdlegur, Hallddr minn...‘
Samtal við Halldór Jónsson útgerð-
armann í Olafsvík, sextugan
„VILTU glas?“ spurði hann,
þegar við vorum komnir inn í
herbergið hans á City Hotel.
Ég sat í stól við borðið, en
hann gekk um herbergið og
skáblíndi á blaðið, þar sem ég
safnaði punktum úr lífi hans
og reynslu.
„Ég r ekkert þyrstur",
sagði ég.
„Jæja“, sagði hann. „En
viltu samt ekki glas af ein-
hverju. Ég hef gaman af að
veita vín, en ég drekk það
ekki sjálfur. Ég hætti fyrir 18
árum, eða þegar börnin voru
að komast á legg (Hann laut
niður að mér og hvíslaði). Ég
drakk mig alltaf útúrfullan en
fannst það ekki borga sig,
þegar börnin fóru að stálpast.
Þá beindist áhuginn að þeim.
Og ég hugsaði líka sem svo:
að það væri aðhald að mínum
stofni, ef ég hætti fyrir fullt
og allt“.
„Og hvað eru greinarnar
margar á þínum stofni?"
„Þær voru tíu. Níu lifa, allt
mannvænleg og skemmtileg
börn“.
„Hvenær tókstu þessa á-
kvörðun, að hætta viðskiptum
við Bakkus?"
„Eitt sinn þegar ég var
mjög illa haldinn af timbur-
mönnum og var að bjástra við
að klæða mig, leit ég í spegil
og sagði við hryggðarmyndina
sem þar birtist: Hingað og
ekki lengra, aldrei oftar inn
fyrir mínar varir. Já, þetta
sagði ég við sjálfan mig, þar
sem ég stóð og virti fyrir mér
afleiðingarnar af aumingja-
skap kvöldsins áður. En mér
er ljúft að veita vín og hef
gaman af, þegar menn drekka
í hófi. En viltu í nefið?“
„Ertu ekki hættur því líka?“
„Nei, en gæti það auðveld-
lega ef ég vildi. Það er hægt
að gera allt, ef viljinn er
brýndur".
„Og af hverju hættirðu
ekki við neftóbakið líka?“
„Æ, ég nennti því ekki. Það
getur þurft átak eftir svo lang
an tíma og ég er jafngóður
hvort sem ég fæ mér korn eða
ekki. Af eitrinu mundi það nú
vera einna skaðlausast. Það
getur svo sem verið að það
sljóvgi mann eitthvað, en mér
finnst ég vera nokkuð góður
og ég megi vel við því, kom-
inn á sjötugsaldur, að sljóvg-
ast svolítið, það hugsa ég.
Börnin eru tekin við. Þau
vinna hvert sitt verk, en ég
sé um aurana“.
„Er það ekki ærin fyrir-
höfn?“
„Það er meiri fyrirhöfn en
margur heldur að láta allt
leika í lyndi og hafa einhverja
aura til að hlaupa upp á, eins
og tímarnir eru. En drengimir
mínir eru aflasælir dugnaðar-
forkar. í einu orði sagt, ég hef
átt miklu barnaláni að fagna,
og það er kannski eina lánið
sem er umtalsvert. Peningarn-
ir sem allir eltast við eru
ekki annað en ... jæja, jú,
ætli þeir séu ekki svona eins
og benzínið á bílana, það gæti
ég hugsað. Maður skyldi ekki
vanmeta þá. En hvað eru ann-
ars peningar? Ég þekki ekki
aðra peninga en fiskinn úr
sjónum. Hann er gull. Ég hef
jafnvel reynslu fyrir því að
hann sé lífið í brjósti okkar“.
„Hvað áttu nú marga báta?“
„Ég á fjóra".
„Þú byrjaðir srnátt?"
„Ég byrjaði með ekkert, það
heitir víst á íslenzku með
tvær hendur tómar. Jafnvel á
þeim tíma þótti það lítið vega
nesti. En með hverju barni
óx okkur ásmegin. Krakkarnir
efldu sjálfstraustið."
„Og nú ertu orðinn ríkur?“
„Ja, hvað er ríkidæmi? Við
höfum vel fyrir okkur. Ég
hef verið draumspakur, það
hefur stundum hjálpað".
„Nú?“
„Mig hefur oft dreymt fyrir
daglátum. Og oftast fyrir
sárum missi. Ég 'get sagt þér
nokkra drauma, ef þú villt.
Við vorum 17 ára, þegar við
byrjuðum að búa. Við eignuð-
umst stúlkubarn, sem við
misstum. Mig dreymdi fyrir
dauða hennar. Ég var á skipi,
sem Kaupfélag Ólafsvíkur átti
og hét Vivid. Þegar telpan
okkar var hálfs annars árs
dreymir mig það eina nóttina,
að ég er uppi í hlíðinni fyrir
ofan Ólafsvík og ligg þar í
grasinu og hef þúfu undir
höfðinu. En mér finnst ég ekki
geta lagzt á hana og sofnað
nema ég reyti fyrst af henni
grasið og liggi með höfuðið í
moldinni. Barnið dó svo mán-
uði seinna".
„Gaztu ráðið drauminn fyr-
irfram?"
„Nei, það gat ég ekki, því
ég var svo ungur, en eftir á
þóttist ég sjá, fyrir hverju
hann hefði verið. Síðan hef ég
ávallt getað ráðið draumana,
og ég hef vitað fyrir dauða
allra minna nánustu. Konan
mín dó fyrir tveimur árum og
þá dreymdi mig, að ég væri
staddur hjá pósthúsinu í Ól-
afsvík og fýkur þá á hægri
hliðina á mér svört kápa. Mér
var illa við hana og reyndi að
losa hana af mér, en gat ekki
nema með því að leggjast á
jörðina og sarga hana af mér.
Ég vissi að þetta mundi annað
hvort vera fyrir dauða kon-
unnar minnar eða einhvers
barnanna, því kápan kom á
hægri hlið. Þegar systir mín
dó fyrir nokkrum árum
dreýmdi mig líka að ég væri
heima í Ólafsvík og dytti af
mér vinstri fóturinn. Ég skreið
til að nó í hann og láta hann
við sárið, en árangurslaust,
svo ég fór þeim til Arngríms
læknis. Hann spyr: „Var það
opið beinbrot, Halldór?" „Já“,
segi ég, „fóturinn datt af mér,
Arngrímur". En næsta morg-
un eða um miðjan daginn, ég
man ekki hvort heldur var,
hringir systurdóttir mín og
segir: „Láttu þér ekki verða
hverft við það sem ég ætla að
segja þér núna. Mamma er dá-
in“. Móðir hennar var Sigur-
jóna systir mín. Ég sagði við
Þuríði: „Ekkert kemur mér á
óvart“.
Ég vissi að eitthvað mundi
ske, en ekki svo snöggt. Þeg-
ar bróðir minn dó löngu áður
dreymdi mig að vinstri hand-
leggurinn á mér festist milli
tveggja járna, svo ég gat ekki
losað hann nema tæta vöðv-
ann í sundur. Þannig hefur
þetta alltaf verið, hvernig sem
á því stendur“.
„Hvað heldurðu að þetta
sé?“
„Ætli ég mundi ekki verða
síðastur manna til að upplýsa
það. En dulrænan hefur legið
í ættinni".
„Þegar kápan kom á hægri
hliðina á þér, hvernig leið þér
um morguninn þegar þú vakn-
aðir?“
„Illa. Þegar mig hefur
dreymt svona drauma hef ég
vaknað hríðskjálfandi. Það er
óskemmtilegt að eiga þetta sí-
fellt yfir höfði sér. Ég er allt-
af glaður og þakklátur, þegar
ég vakna og mig hefur ekki
dreymt neitt um nóttina. Ja,
nema þegar mig dreymir fyrir
fiskiríi; þá líður mér ailðvitað
vel“.
„Kemur það stundum fyr-
ir?“
„O, maður lifandi. Mig
dreymdi alltaf fyrir fiskiríi
þegar ég var formaður og enn
dreymir mig fyrir fallegu
beini úr sjónum. Á ég að segja
þér hvað ég sagði við dreng-
ina mína í september í haust.
Ég sagði við þá: „Nú lízt mér
ekki betur á fiskiríið en svo,
að ég held að bezt sé að gera
ekki út í haust og láta alla
bátana í naust fram á vertíð“.
„Af hverju það?“ spurðu þeir.
„Mig dreymdi þannig í nótt“,
svaraði ég. Þá segja þeir:
„Hvað dreymdi þig?“ „Mig
dreymdi að ég var í fjölmenn-
um hóp við stórt vatn og við
áttum allir að vaða yfir vatnið
og við fórum allir út í það, en
þegar ég er kominn upp í háls
segi ég við sjálfan mig, um
leið og ég sný við: Ég fer ekki
dýpra. En allir hinir fóru yfir
vatnið og margir á bólakaf, en
komust þó eigi að síður yfir á
hinn bakkann". Svona var
þessi draumur, vinur. Þú
veizt svo hvernig haustvertíð-
in gekk, aflaleysi og aumingja
skapur“.
„Og þið hafið auðvitað sett
bátana í naust?“
„Nei, nei. Þeir voru allir
gerðir út“. Halldór brosti.
Mér fannst hann í ætt við
Njál: að hafa framtíðina eins
og spil á hendi, en slá því
ekki út.
„Hvað eru margir synir þín-
ir skipstjórar á bátunum?**
spurði ég.
„Þrír. Sá fjórði er á sautj-
ánda ári og er háseti á Jóni
Jónssyni mínum“.
„Af hverju heitir þessi bát-
ur Jón Jónsson?"
„Þáð er von þú spyrjir.
Hann ætti nefnilega ekki að
heita það, heldur Fagurey.
Daginn áður en við skírðum
hann hringdi ég í sýslumanns-
skrifstofuna og sagði að hann
ætti að heita Fagurey. En þá
bar það við um nóttina, að
mig dreymdi pabba minn.
Hann kemur inn til mín og
segist ætla að vera hjá mér.
Ég spyr, hvaðan hann komi.
„Norðan úr landi“, segir hann.
Daginn eftir breytti ég auð-
vitað um nafn á bátnum, þvi
ég vissi fyrir víst, að pabbi
vildi að hann héti í höfuðið á
sér. Báturinn var smíðaður í
skipasmíðastöð KEA á Akur-
eyri. Þar voru bátarnir mínir
þrír byggðir, Jón, Steinunn og
Halldór".
„Nú, svo þú ert Framsókn-
armaður?"
„Ha, nei, af hverju?"
„Mér datt það bara í huá
■fyrst þú ert svona fastur við-
skiptavinur hjá KEA?“
„Nei, ef nokkur maður er
réttur sj álfstæðismaður þá er
það ég, þó ég sé hvergi á skrá.
Ég hef getað talað við kaup-
félögin um bíssness án
minnsta uggs um það, að ég
væri að afsala mér þegnrétti
í ríki mínu. Ég hef alltaf
reynt og viljað bjarga mér
sjálfur. Og stundum þegar ég
hugsa um þetta bardús, hefur
mér þótt furðulegt, hvað mér
hefur tekizt að vera góður
sjálfstæðismaður að þessu
leyti“.
„Þú hefur verið lánsamur I
lífinu, Halldór?"
„Það hef ég verið. En kon-
an er farin, og nú á ég hvergi
heima. Jú, lánsamur maður í
lífinu það er rétt. En einna
lánsamastur var ég, þegar
trillubáturinn Dagmar fórst
við Ólafsvíkurhöfn á sínum
tíma og okkur tókst að bjarga
einum af fjórum skipverjum.
Hinir þrír fórust, við það
réð enginn. En sá fjórði, sem
við björguðum, batt á sig belg
og flaut, þangað til við gátum
náð honum. Þá var ég ham-
ingjusamur, þegar hann var
kominn um borð, því litlar
líkur voru taldar til þess að
við næðum nokkrum þeirra
lifandi úr sjónum.
„Dreymdi þig fyrir þessu?"
„Nei“. Og nú brosir hann
aftur. „Þegar þetta gerðist var
ég kominn á Víking minn, svo
það hefur líklega verið 1938
eða 1939“.
„Hvar ertu fæddur, Hall-
dór?“
„Á Arnarstapa á Snæfells-
nesi. Ég var sjötta og yngsta
barn foreldra minna. Þau voru
Jón Jónsson, eins og ég sagði
þér, og Steinunn Jónsdóttir.
Þau fluttust til Ólafsvíkur,
þegar ég var ársgamall. Ég
byrjaði að róa með föður mín-
um á sumrin, þegar ég var 9
ára, og lengi síðan á árabát-
um og trillum. Fyrst varð ég
formaður 1930 á trillu“,
„Þið hafið verið tveir eða
þrír á?“
„Nei. við vorum sex á. í
Ólafsvík kölluðum við opna
mótorbáta trillur, svo það er
ekki von þú skiljir þetta,
reynslulítill landbrabbinn úr
Reykjavík. O, þið eruð alveg
kostulegir í ykkar fagi. Jæja,
þá var ég 26 ára gamall, fædd
ur 1904. Síðan fór ég á togara,
það var — bíddu nú við —
1932. Togarinn hét Karlsefni,
skipstjóri Jón Högnason, sem
nú er dáinn. Síðan var ég á
þremur togurum til 1936, að
við Kristján Þórðarson, sím-
stjóri í Ólafsvík, keyptum
dekkbát, sem heitir Víkingur.
Þennan bát átti ég til ársins
1952, en þegar ég seldi hann
hafði ég eignazt þrjá aðra báta
og tveir drengjanna minna
byrjaðir formennsku, Jón-
Halldór Jónsson og Leifur sonur hans.