Morgunblaðið - 18.04.1964, Side 15

* Laugardagur 18. apríl 1964
MÚRCUNBLABIÐ
15
Vindhögg
HALLDÓR Þorsteinsson bóka-
vörður tók kipp eftir dúk og
disk, þegar hann uppgötvaði sér
til mikillar skelfingar, að ég
Ihefði sagt í dómi um Táningiaást
„eitthvað á þá leið“, að verkið
væri ekki sneið af veruleikanum.
Að minni hyggju hefði hann get-
að sparað sér bæði áhyggjur og
umstang með því að líta aftur
yfir umræddan dóm, áður en
hann setti saman ritsmið sína,
að ég nú ekki tali um, hve heppi-
legt honum hefði verið að hafa
dóm.iinn við höndina, þegar hann
þurfti að vitna í hann. Nei, slik
vinnubrögð teljast óþörf á þeim
Ibæ, enda náttúrlega handihægast
eð hagræða því, sem ég hafði
akrifað, í samræmi við eigin
(þarfir. Orðin „tímabær dægur-
lagaádeila", sem hann setur í
gæsataippir og virðist eign-a mér,
fyrirfinnast t.d. ekki í leikdóm-
inum. En það eru vitaskuld smá-
munir!
Halldór byrjar mál sitt með
þessari hátíðlegu yfirlýsingu:
„Ekki er það ætlun mím að gagn-
rýna hér leikdóma Siigurðar A.
Magnússonar almemnt, enda þótt
það gæti í sjálfu sér verið all-
forvitnilegt rannsóknarefni....“
En nokkrum málsgreinum neð-
ar er hann búinn að gleyma þess-
\ um háleita ásetningi og niður-
staðan verður auðvitað sú, að ég
sé alls óhæfur til að fást við leik-
gagnrýni fyrir sakir þröngsýni og
tfáfræði. Leggur hann í þessu
sambandi ýmsar tímabærar spurn
ingar fyrir lesendur Morgun-
blaðsins, sýnilega í þeirri frómu
trú, að þeir muni sjá til þess að
mér verði vikið úr dómarasæt-
inu. Nú vill svo vel til, að ég
er ekki sérlega fastheldinn á
þetta marginefnda sæti, þannig að
Ibókavörðurinn gerir sér óþarft
ómak með því að snúa sér til
Ihins stóra lesendahóps Morgun-
blaðsins, sem hefur lítil sem eng-
in afskipti af daglegum rekstri
þess. Miklu vænlegra hefði hon-
um verið að snúa sér beint til
ritstjórnar blaðsins, og er honum
Ihér með vinsamleiga bent á þá
Jeið, ekki sízt ef svo ólíklega
skyldi vilja til, að hann hefði
sjálfur hug á að setjast í sætið.
En víkjum þá að tilefni grein-
arkornsins — „sneiðinni“ sem
bókavörðurinn fær með engu
móti kyngt. Mér skilst að hún
sé fólgin í eftirfarandi kafla úr
títtnefndum dómi:
„Táningaiást sver sig að því
leyti í ætt við mörg beztu verk
samtímans, að það er fyrst og
fremst „leikhús" — ekki raunsæ
stæling á viðburðum diaglega lí.fs
ins, ekki „sneið af veruleikan-
um“, eins og það er stundum orð-
að, heldur stílfærð og upphafin
mynd af mannlífinu, máluð í
lausu máli og bundnu, og undir-
6trikuð af seiðmagnaðri tónlist.“
Viðbrögð bókavarðarins við
þessari umsögn voru svoma:
„Hann er t.d. ekki fyrr búinn
eð hefja Táningaást til skýja en
hann fordæmir, að vísu ekki vit-
endi vits, heila legió af mœtuim
mönmum, listamönnum á borð
við Ibsen, O’Neill, O’Casey, An-
ouilh, Arthur Miller, Tennessee
Williams, Albee, Wesker og Max
Frisoh, svo einhverjir séu nefnd-
ir. Allir þessir höfundar hafa
borið á borð fyrir okikur hverjir
(sic!) sína sneið af veruleikan-
um. Fordæming Sigurðar er
reyndar óbein og greinilega gerð
f bugsanaleysi, en leikdómari,
sem hættir að bugsa í miðri setn-
ingu er til jaifm mikils nýtur og
ilát, sem farið er að leka.“
Nú verð ég að gera þá játn-
ingu, að ég kamnast alls ekki við
®ð bafa hafið Táningaást tiil
skýjamma, þó ég telji það mjög
gott leikíhúsverk. En jafnvel þó
ég hefði hælt verkimu á hvert
reipi og talið það einstaikt í sinni
röð, fæ ég hreirnt ekki séð, að
það hefði falið í sér fordæmingu
« öiliwn verkum, sem eru af ann-
»rri gerð. Er það raumverulega
sannfæring bókavarðarims, að
®kki sé hægit að berá lof á nokk-
urn skapaðan hlut, þar sem það
feli í sér last um alla aðra hluti?
Frumlegt sjónarmið, það! Við
skulum taka dæmi. Ég segi, eins
og hér liggur beinast við: „Mér
þykir fróðlegt að sjá, hve glögig-
skyggn Halldór Þorsteinsson er
á veilurnar í leikdómi mínum.“
Felur sú umsögn þá í sér, að mér
þyki ófróðlegt að heyra álit
þeirra, sem ekki koma auga á
þessar tilteknu veilur? Ég bara
spyr!
Satt að segja er það ekki upp-
örvandi tilhugsun, ef satt skyldi
vera, að þeir „hugsandi lesend-
ur“ Miorgun'blaðsins, sem Halldór
kveðst vera fulltrúi fyrir, eru
eims einkennilega innróttaðir á
'heilabúinu og hann. En hverju
má ekki búast við á þessum síð-
ustu og verstu tímum sjónvarps-
ins og gulu pressumnar!
Ég skal ekki rökræða það við
bókavörðinn, hvaða leikihús'verik
séu raunsæ eða „sneiðar af veru-
leikanum“, en höfundarnir sem
hann tínir fram eru saninarlega
ekki vænlegir til leiðsagnar í því
efni, svo sundurleitir sem þeir
eru í flestu tilliti. Hins vegar
lagði ég engan dóm á raunsæis-
verk út af fyrir sig og tel þau
vera í fullu gildi, bæði eldri og
yng'ri verk, þó „mörg beztu verk
samtímans" flokkist ekki undir
þá bcikmennitastefnu, — leikrit
eftLr höfunda eins og Breeht,
Dúrrenmaitt, Frisch, Beckett,
Anouilih, Adamov, lonesco, Girau
doux, T.S. Eliot, Christoplher Fry,
Tennessee Williairms, MaxwellAnd
erson o.s.frv. — sem eru svo
innbyrðis ákaflega sumdurleitir.
HaLldór kveður Táningaást
vera „eins raunsætt verk og nokk
ur sömgleikur getur frekast orð-
ið“. Hve raunsæir geta söngileik
ir þá orðið? Er það t.d. „raun-
sæi“ að láta fólk tala saman í
bundnu máli og söngvum?
Hitt er annað mál, að enda-
laust má um það deila í hverju
hið sanna raunsæi sé fólg'ið. í
bókmenntum er stuðzt við heiti
eins og „raunsæi", „rómantík“,
„sýmibólismi“, „epík“ o.s.frv. til
að gefa til kynna ákveðin ytri
einkenni, en slík flokkun verður
aldrei tæmandi skýrgrei.ning á
neinu verki — og getur jafnvel
verið villandi. Þegar öll kurl
koma til grafar, er hvert gott
skáldverk raunsætt í þeim skiln-
ingi, að það birtir okkur veru-
leikann eða einhverja þætti hans
í nýju og skýrara ljósi. Þetta á
jafnt við um Ionesco og Ibsem.
En það var ekki á þetta sem
Halldór Þorsteinsson fann sig
knúinn til að beina kastljósi
skarpskyggni sinnar, heldur hitt,
hvort Ieyfilegt væri að hrósa
verki, sem flokka mætti undir
ákveðinn stíl. •
Ég verð að lýsa því yfir að
gefnu tilefni, að hafi H.Þ. ekki
annað út á leikgagnrýni mína að
setja en atriðið, sem hann dregur
fram í greinarstúfnum, má ég vel
við una, því ég hefði haldið að
ýmislegt fleira og kanmski alvar
legra mætti finna 'mér til for-
áttu, ef vel væri áð gáð. Það
er nú einu sinni svo, að mann-
anna verk verða seint fullkomim,
og fátt er hollara þeim, sem fást
við að dæma aðra, en vægðar-
laus gagnrýni, sem sé skarp-
skygg.n, rökstudd og réttlát.
Vindhögg bókavarðarins er
þeim mun furðulegra sem hann
hefur sjálfur fengizt eittihvað við
leiikgagnrýni og jafnvel samið
leikrit, sem ég varð eitt sinn að
fjalla um hér í blaðinu.
Sigurður A. Magnússon,
íslenzk fræði
KOMIÐ er út 22. heftið af rit-
safninu Studia Islandica eða ís-
lenzk fræði, sem út er gefið af
Heimspekideild Háskóla íslands
og Bókaútgáfu Menningarsjóðs
sameiginlega, ritstjóri dr. Stein-
grímur J. Þorsteinsson prófessor.
Þetta hefti, sem er 104 blaðsíð-
ur, flytur ritgerð á sænsku (og
með rækilegum efnisútdrætti á
ensku) eftir dr. Peter Hallberg,
dósent við háskólann í Gauta-
borg, sem er íslendingum að
góðu kunnur. Ritgerðin nefnist
Ólafr Þórðarson hvítaskáld,
Knýtlinga saga och Laxdíf/a
saga. Ett försök till spráklig för-
fattarbestámning. Hún er að
nokkru leyti framhald af riti
sama höfundar, Snorri Sturluson
och Egils saga Skallagrímssonar.
Ett försök till spráklig författar-
bestámning, sem birtist í 20. hefti
af Studia Islandica, 1962. En í
báðum þessum ritgerðum er not-
uð svipuð aðferð, víðtæikur sam
anburður gerður á vissum hluta
orðaforðans í ýmsum fornritum
til að komast að ákveðnum höf-
undareinkennum — þrátt fyrir
breytingar þær, sem frumritin
hafa orðið fyrir í mörgum eftir-
ritum.
í fyrri rannsókninni reyndist
Egiis saga standa miklu nær
Heimskringlu en aðrar íslend-
ingasögur, svo sem Laxdæla,
Eyrbyggja, Njáls saga og Grett-
is saga. Munurinn er svo mikill
að sú skýring virðist eðlilegust,
að Snorri Sturluson væri bæði
höfundur Heimskringlu og Eglu.
Þar með hafa gamalli tilgátu
bætzt veigamikil rök, — að
sumra dómi úrslitarök.
í hinni nýju ritgerð er gengið
út frá þeirri staðreynd, að bæði
Laxdæla og Knýtiinga saga hafa
verið tengdar nafni Ólafs Þórð-
arsonar hvtíaskálds, og þó frem-
ur lauslega. En nákvæm rann-
sókn, sam.kvæmt tveimur mis-
munandi aðferðum, á orðaforða
beggja þessara rita — með sam-
anburði við Eglu, Eyrbyggju,
Njálu, Grettlu og fjölda annarra
rita — leiðir í Ijós ótvíræðan
hátt náinn skyldleika málfarsins
í Laxdælu og Knýtlinga sögu.
Bæði ritin munu því frá sama
höfundi runnin, og flest bendir
til þess, að hann sé Ólafur hvíta
skáld. Sú niðurstaða veitir hon-
um enn virðulegri sess en áður
í íslenzkum bókmenntum 13. ald-
ar, og jafnframt birtist þáttur
Sturlunga í menningu þeirra
tíma í enn skýrara ljósi.
Dr. Peter Hallberg mun flytja
opinberan fyrirlestur um þessar
fornsagnarannsóknir sínar í boði
Háskóla íslands síðara hluta apr-
ílmánaðar.
Hljómleikar
Lúðrasveitar
Húsavíkur
HÚSAVÍK, 13. apríl — Lúðra-
sveit Húsavíkur hélt sína fyrstu
opinberu hljómleika í samikomu
húsinu á Húsavík sl. laugardag.
Húsið var fullsetið og undir-
tektir áheyrenda ágætar. Á
hljómleikaskránni voru 18 lög.
Stjórandi sveitarinnar er Reynir
Jónasson, sem fluttist hingað
sl. haust og tók við skólastjórn
Tónlistarskóla Húsavíkur og var
jafnframt ‘ ráðinn organisti
Húsavíkurkirkju — Fréttaritari.
Melchior
hvænist
í þrið/a
sinn
KAUPMANNAHAFNAR-
dagblöðin skýra svo frá, að
danski óperusöngvarinn Laur
itz Melchior, sem orðinn er 74
ára að aldri, sé í þann veg-
inn að ganga í hjónaband í
þriðja sinn. Er tilvonandi
eiginkona hans um fertugt og
heitir Mary Markham. Hún
hefur að undanförnu starfað
sem leikstjóri hjá sjónvarps-
fyrirtæki einu í Hollywood,
en hefur sagt því starfi lausu
vegna hins fyrirhugaða hjóna
hands. ^
Haft er eftir Mary Mark-
ham, að hún og Melchior hafi
þekkst í átján ár. Hafa blöðin
fyrir satt að þau hafi árum
saman verið mjög góðir vinir
og hafi óperusöngvarinn fyrir
mörgum árum ætlað að taka
| Mary að sér sem kjördóttur.
I Þess í stað verður hún þriðja
eiginkona hans. Önnur eigin-
| kona Melchiors lézt fyrir
rúmu ári.
Hraðskákmót á
Akranesi
Akranesi, 14. apríl.
HRAÐSKÁKMÓT var háð hér sl.
sunnudag í Góðtemplarahúsinu.
Keppendur voru 18, þeirra á með
al Freysteinn Þorbergsson, fyrrv.
íslandsmeistari .Úrslit urðu þau
að Freysteinn sigraði og varð .
efstur með 18 vinninga. Guðjón
Guðmundsson varð annar með 14
vinninga, og Björn Lárusson
þriðji með 13 vinninga. — Oddur
Ráðstefna fjallar um
áfengisvandamálin
DÓMS- og kirkjumálaráðuneytið
hefur nýlega ákveðið, ásamt
Landssambandinu gegn áfengis-
bölinu að efna til ráðstefnu um
áfengisvandamálin, og hefst hún
25. apríl n.k. í Sigtúni í Reykja-
vík. Til ráðstefnunnar hefur verið
boðið ýmsum embættismcnnum
og forustumönnum félagsmála.
Tilgangur ráðstefnunnar er sá,
að fá forystumenn á hinum
ýmsu sviðum félagsmálanna,
meninin,garmála, löggæzlu o.s.frv.
til þess að bera saman bækur
sínar um reynslu og þekkingu
varðandi óhófsneyzlu einstakl-
inga á áfenigi og benda á ráð til
úrlausnar. Ekki er gert ráð fyrir
að samlþykktir verði gerðar á ráð
stefinunni, en hins vegar verður
það, sem þar kemur fram, sett
24,544 börn í barnaskólum
SKOLAARIÐ 1962-1963 voru
24.544 börn við nám í barnaskól-
um á íslandi, þar af 16.434 í
kaupstöðum og 8.110 utan kaup-
staða. 9.367 börn voru við nám
í Reykjavík, en 7.067 í kaupstöð-
um utan Reykjavíkur.
Af þessum 9.367 börnum í
barnaskólum í Reykjavík voru
975 í einkaskólum, þar 615 í
Skóla ísaks Jónssonar og 177 í
Landakotsskóla. Af hinum al-
mennu barnaskólum í Reykja-
vík var Breiðagerðisskóli fjöl-
mennastur með 1.379 börn og þá
Melaskóli með 1.139 börn. Næst-
ir í röðinni eru Vogaskóli (939),
Hlíðaskóli (930), Austurbæjar-
skóli (900), Miðbæjarskóli og
Höfðas'kóli (778), Langholtskóli
(748), Laugarnesskóli og Ár-
bæjarskóli (696), Laugalækjar-
skóli (630), Vesturbæjarskóli
(231) og Jaðar (27).
Á Akureyri eru 1.359 börn í
skólum, í Kópavogi 1.211 böcn í
2 skólum, í Hafnarfirði 1.065
börn og í Keflavík 700 börn.
í Gullbringu- og Kjósarsýslu
eru 1.290 börn í barnaskólum, í
Árnessýslu 989 og í S-Múlasýslu
658.
í skýrsluform, og sú skýrsla mun
síðan verða þeim til afnota, sem
vinna að bindindisiræðslu í land
inu.
Ráðstefnan mun hefjast á því,
að dómsmálaráðherra, Jóharin
Hafstein mun flytja ávarp, en síð
an verða flutt 4 framsöguerimdi.
Dr. Broddi Jóhamnesson mun
taia um uppeldi, menntun og
áfengi; Sigurjón Sigurðsson, lög-
reglustjóri ræðir löggijöf, lög-
gæzlu og áfengi; Jónas B. Jóms-
son, fræðslumiálastjóri, um fé-
lagslíf og áfengi og c.r. Tómas
Helgason prófessor um sálrænar
orsakir drykkjuihneigðar og lækn
imgu. Framsöguerindi verða síðan
rædd í umræðuihópum en loks
fara fram almennar umræður.
Eftirtöldum aðilum hefur verið
boðið til ráðstefnunnar: Dóms-
málaráðherra, menntarmálaráðh.,
biskupi, landiækni, fræðslumála-
stjóra, lögreglustjóra, yfirsaka-
dómara, saksóknara ríkisins, ráðu
neytisstjórum dóms- og mennta-
málaráðuneytanna, borgarlæikmi,
prófessor í geðlæbningum, yfir-
læknum Klepps og Bláa bands-
irxs, íþróttafulltrúa, fræðslustjóra,
skólayfirlækni, æskulýðsfulltrúa
þjóðkirkjunnar, formanni Æs.ku-
lýðsráðs Reykjavíkur, skólashjóra
Kennaraskólans, einum fulltrúa
frá hverjum þingflokki, áfengis-
varnarráði og stjórn Landssam-
bamdsins gegn áfengisbölirau, —
emn fremur formönnum landssam
banda innan Landssamibamdsiins
og ritstjórum dagblaða og frétta
stjóra ríkisútvarpsims.