Morgunblaðið - 23.02.1965, Blaðsíða 8

8
MORCUNBLAÐID
Þriðjudagur 23. febrúar 1965
— Búrfellsvirkjun
Frh. af bls. 28
lagi tveimur hlutum og talið að
íslenzkir verktakar mundu þá
hafa samvinnu um það við er-
lenda aðila, en minni verkefni
í því sambandi yrðu boðin út sér.
Virkjunin við Búrfell er rennsl-
isvirkjun, en þaer eru ódýrastar
taldar. Kœtnaðurinn við að
virkja ofar með miðlun er talinn
óviðráðanlega mikill til að byrja
með. Er gert ráð fyrir 5 km
langri stíflu á ánni rétt norðan
við Búrfell og ánni svo veitt
um inntaksvirki í Bjarnalækjar-
botna, þar sem myndast lón. I>að-
an fer vatnið um skurð og 1100
m löng jarðgöng að jöfnunarfþró
og í tvennum jarðgöngum þaðan
að stöðvarhúsinu rétt norðan við
Sámsstaði og úr þvi í Fossá. Er
hrein fallhæð á þessari leið 115
m, Þrjár 35 þús. kw vélasam-
stæður verða á 1. stigi virkjunar,
en 6 þegar fullvirkjað er, en þá
yrði miðlun komin í Þórisvatn.
Háspennulína mundi svo liggja
beina leið að Irafossvirkjun og
þaðan að spennistöð við Geitháls
við Reykjavík. Til að leysa vand-
aan af ístruflunum í Þjórsá verð-
ur ísnum fleytt yfir stíflu með
niðurfallslokum eða eftir skurði
framhjá, en ef ekki er nægt vatn
bæði fyrir fleytinguna og til
« orkuvinnslu, verða settar upp
gastúrbínustöðvar, sem jafn-
framt verða varastöðvar og spara
aðra línu að austan. Reiknað er
með í meðalári að grípa þurfi til
þeirra eitthvað 9 daga alls og
Olíukostnaður vera 20%.
Kostnaður við virkjun fyrsta
Stigs er áætlaður 1050 millj. kr.,
en fullvirkjun 1617 millj. kr., að
aðflutningsgjöldum frátöldum.
tTmfangsmiklar rannsóknir
á SV- og N-landi
Um leið og skýrt var frá áætl-
unum um Búrfelisvirkjun, fengu
fréttamenn greinargerð um rann-
sóknir til undirbúnings virkjana
á Suðvestur- og Norðurlandi,
*em hafa verið mjög umfangs-
miklar á vegum raforkumála-
stjórnarinnar, sem telur að nauð-
synlegt sé að gera ser nokkra
grein fyrir heildarvirkjun vatna-
kerfisins jafnframt því sem
virkjun er ákveðin.
- Við rannsóknir undanfarinna
ára á virkjunarstöðum suðvestan
lands og norðan, hafa bæði þarf-
ir hins almenna raforkunotanda
og nýting vatnsorkunnar til orku
frekrar iðju verið hafðar í huga.
Rannsóknirnar hafa ýmist tekið
til beggja þessara þátta eða þá
aðeins annars þeirra og hefur
það farið eftir því um hvaða
virkjunarstað var að ræða. Ails
hafa, auk jarðgufustöðvar í
Hveragerði, fjöldi virkjunarstaða
. verið athugaðir meira eða minna
og skiptast þeir þannig á vatna-
•væði:
'■N, Þjórsársvæðið 19 staðir
Hvítársvæðið 18 —
! Jökulsársvæðið 3 —
Laxársvæðið 7 —
" Önnur svæði 7 —
Fjögur ofannefnd vatnasvið hafa
•8 geyma um 55—60% af öllú
vatnsafli landsins, að talið er.
Samtals eru þetta 54 staðir, en
gæta verður þess, að sumir
þeirra útiloka hvor annan því
um mismunandi tilhögun á virkj-
un sömu fallhæðar og rennslis er
•tundum að ræða. Á mörgum
þessara staða voru rannsóknir
miðaðar við þær frum- og yfir-
litsathuganir, sem nauðsynlegar
þóttu til þess að takmarka verk-
efnin og því næst voru frum-
áætlanir gerðar um virkjun á 36
stöðum. Á grundvelli þeirra var
enn valið og hafnað og frekari
rannsóknir og áætlanir gerðar.
Á þennan hátt voru að lokum
valdir 6 staðir, sem taldir voru
koma til álita og samanburðar
fyrir næstu virkjanir suðvestan-
lands og norðan og þeir rann-
sakaðir nákvæmlega. Þessar
virkjanir eru jarðgufuvirkjun í
Hveragerði, Kláffossvirkjun í
Borgarfirði, Efstadalsvirkjun í
Brúará í Árnessýslu og virkjun
af hæfilegri stærð í Laxá í
Suður-Þingeyjarsýslu, ef ákveðið
yrði að virkja í tiltölulega smá-
nm stigum, og Dettifossvirkjun
bVERSKURÐUR
Hfkluhrog*
FYRIRHUGUO BURFELLSVIRKJUN
Yfio'.itsmynd af fyrirhugaðri Bú rfellsvirkjun, þar sem vatnið úr Þjórsá er leitt frá stíflu og of-
an við Búrfell og síðan um 1100 m. löng jarðgöng að stöðvarhúsi og vatnið skiLar sér í Fossá og
þaðan í Þjórsá. Þverskurðurinn sýnir fallið, sem er 115 m., á þessari leið.
og Búrfellsvirkjun, ef ráðist yrði
i stórvirkjun.
Rannsóknir þær, er um ræðir
hafa farið fram á vegum raf-
orkumálastjórnarinnar allt frá
því á árinu 1947 og hefur verið
varið til þeirra samtals 80 millj.
króna, að meðtalinni áætlun um
j arðhitaorkuver.
Orkuverð á þessum helztu hugs
anlegu virkjunum hefur verið
áætlað við stöðvarvegg. Á töflu
um það má t. d. sjá, að á full-
virkjuðu Þjórsársvæðinu við
Búrfell mundi verðið vera 9,2
aurar á kwh, á Hvítársvæðinu
ódýrast við Tungufell 14,9 aurar,
við Dettifoss 11,2 aurar, á full-
virkjuðu Laxársvæðinu 17,7 aur-
ar, á Hengilsvæðinu 16,7 aurar
og við Kláffoss 15,3 aurar.
Búrfellsvirkjun
verður fyrir valinu
Hér verður einni þessara virkj-
ana, Búrfellsvirkjun stuttiega
lýst, en þegar tekið hafði verið
tillit til orkumarkaðar, orkuflutn
ingskostnaðar o. fl. var að lokum
með henni mæit, sem fyrstu stór-
virkjun landsins.
Þjórsá er mesta á landsins.
Hún á upptök sín í Hofsjökli og
Tungnafellsjökli og hálendinu
þar um slóðir og vatnasvið henn-
ar er yfir 7 þús. ferkílómetrar
að stærð. Lengd árinnar frá upp-
tökum er um 230 km og fallið
frá hálendi til sjávar um 600 m.
Aðalþverá Þjórsár er Tungnaá,
en í hana fellur Kaldakvisl, og
skila þær meira vatni en Þjórsá
ofan áramóta.
Norðan og austan við Búrfell
rennur Þjórsá á hrauni í breið-
um en grunnum farvegi og fell-
ur því næst í Tröllkonufossi í
gljúfur, sem myndá hálfhring
um Búrfell. I þeim rennur áin
um flúðir og fossa og er Þjófa-
foss mestur þeirra. Skammt fyrir
neðan hann kemur áin úr gljúfr-
unum vestan Búrfells, breiðir úr
sér til vesturs og rennur því
næst til suðvesturs með sem næst
sömu stefnu og frá upptökum.
Loftmynd á baksíðu sýnir
þessa staðhætti. Á ferð sinni
kringum Búrfell feliur Þjórsá
um 120 m. Meðalrennsli hennar
á þesum stað er um 340 m3/sek
og minnsta rennsli um 70 rnVsek.
Mesta rennsli er talið vera
3000-4000 m3/sek en í áætlunum
eru mannvirki reiknuð fyrir
7500 mVsek.
Virkjunarhugmyndir
Mönnum var snemma ljóst, að
staðhættir við Búrfell sköpuðu
möguleika til að gera þarna
mjög ódýra virkjun með því að
veita ánni norðan BúrfelLs yfir í
Fossá, sem rennur í Þjórsá neðan
við áðurnefnd gljúfur, og á þann
hátt nýta allt fallið í einni stöð.
Norski verkfræðingurinn Sæt-
ersmoen gerði áætlun um siika
virkjun árið 1918 og síðar hafa
verið gerðar á vegum raforku-
málastjóra athuganir á virkjun
á þessum slóðum af Sigurði
Thoroddsen, Verklegum Fram-
kvæmdum og Almenna Bygging-
arfélaginu. Loks var fyrir nokkr-
um árum bandaríska verkfræði-
fyrirtækið Harza Engineering
Company International, sem hef-
ur mikla reynslu í virkjunar-
gerð á hraun- og basaltsvæðum,
beðið að gera áætlanir um virkj-
un við Búrfell en áður hafði
firmað athugað vatnasvæði Hvít-
ár og Þjórsár í heild, auk þess
sem það vann að áætlun um
virkjun Dettifoss o. fl.
Sætersmoen gerði ráð fyrir
rennslisvirkjun en svo nefnast
virkjanir, sem aðeins nýta hluta
rennslis árinnar án miðlunar við
inntak. Stærð slíkra virkjana er
yfirleitt ákveðin þannig, að þær
geti skilað fullum afköstum um
95% af tímanum. Þegar vatns-
skortur er þarf að bæta hann
upp með vinnslu annarra stöðva
eða miðlun ofar í ánnL Vegna
ísvandamála Þjórsár, sem síðar
verður getið, hefur verið leitað
að öðrum lausnum þ.e.a.s. virkj-
unum með vatnsuppistöðum við
inntak. Þannig hefur Sigurður
Thoroddsen athugað þann mögu-
leika að stífla upp við ármót
Tungnaár, mynda þar uppistöðu
og veita vatninu um rúmlega 8
km lór.g göng yfir í Fossá neðan
Háafoss. Einnig hefur Sigurður
m. a. íhugað svipaða lausn neð-
ar í ánni við svonefnda Klofaey,
en þar hugsaði Sætersmoen sér
stífluna og Almenna Byggingar-
my/í'- %
félagið og Verklegar framkvæmd
ir hafa í samráði við Harza at-
hugað stóra stíflu rétt fyrir ofan
Tröllkonuhlaup. Engin þessara
lausna er með öllu örugg og þær
hafa allar reynzt dýrari en svo
að unnt væri að taka þær til
greina. Harza hvarf því aftur að
rennslisvirkjun á svipuðum stað
og ekki með öllu ósvipuðum
hætti og Sætersmoen reiknaði
með. Reiknar firmað með að
fyrst verði virkjað 112 ms/s
rennsli, sem er um 1/3 af meðal-
rennsli árinnar og samsvarar 195
þús. kw og gerir ráð fyrir að
stækka megi þá virkjun síðar í
einu, tveimur eða þremur stigum
í 210 þús. kw samfara nokkurri
miðlun í Þórisvatni. Síðar má
svo gera þarna aðra virkjun til
viðbótar þegar frekari miðlanir
koma tiL
Lýsing mannvirkja
Eins og meðfylgjandi yfirlits-
teikning sýnir er ráðgert að
stífla rétt norðan við Búrfell.
Stíflan á ánni er úr steinsteypu
og tengist við Búrfell að vestan
og Hekluhraun að austan með
lágum jarðstíflum. Frá stíflunni
er ánni veitt um inntaksvirki og
breiðan og djúpan skmð vestur
í svokallaða Bjarnalækjarbotna
og myndast þar lón. Úr Bjarna-
lækjarbotnum er vatnið leitt um
skurð og jarðgöng að jöfnunar-
þró í vesturbrún Sámsstaðamúla.
Frá þrónni liggja tvenn jarðgöng
niður að stöðvarhúsi rétt norðan
við Sámsstaði og þaðan stuttur
frárennslisskurður út í Fossá
skammt fyrir sunnan Hjálpar-
toss. Flest eru mannvirkin stór
á okkar mælikvarða og má sem
dæmi nefna, að aðalstífla og
stíflugarðar eru tæpir 5 km á
lengd, aðrennslisskurðir um og
yfir 500 m2 að þverskurðarflatar-
máli, yfirfallslokur í stíflu 120 m
á lengd, aðaljarðgöng 10 m i
þvermál og um 1100 m á lengd
o. s. frv.
Verg fallhæð verður 119 m Og
hrein fallhæð 115 f. Hæð inntaks-
lóns er 244,5 m y.s. og yfirborð
í frárennslisskurði 125,5 m y.s.
Virkjað rennsli í 1. stigi, 105 þús.
kw, er 112 mVsek og við full-
virkjun 210 þús. kw, 224 mVs.
Hver vélasamstæða er 35 þús^
kw. í 1. stigi verða því þrjár
vélasamstæður og við fullvirkjun
sex. Örugg ársorka í 1. stigi er
850 millj. kwst og við fullvirkjun
1635 millj. kwst en þá er miðlun
komin í Þórisvatni.
Skammt frá stöðvarhúsinu er
gert ráð fyrir spennistöð og frá
henni liggur 220 kw háspennu-
lína, sem næst beina leið að íra-
fossvirkjun og þaðan að sjænni-
stöð við Geitháls við Reykjavík.
Verður sú spennistöð aðalgreini-
stöð líkt og spennistöðin við Ell-
iðaárnar.
Bygging Búrfellsvirkjunar yrðl
að sjálfsögðu boðin út og verðl
byrjað á framkvæmdum næsta
haust er áætlað, að stöðin geti
tekið tii starfa seint á árinu
1968. Við verkið þarf að stað-
aldri 200 til 350 manns á vegum
verktaka. Fjárfesting 1. virkjun-
arstigs er áætluð sem hér segir
í miilj. kr.
Stöðvarhús,
stíflur og vatnsvegir 668
Vélar og rafbúnaður 169
Vegir brýr o. fL 45
Spennistöðvar
og háspennulína 180
Fjárfesting samt. 1050
f þessum tölum er innifalinn aTV-
ur kostnaður þar með taldir vext
ir á byggingartíma. Hins vegar
ekki aðflutningsgjöld en með nú-
verandi tollum áætlast þau 220
millj. kr.
Fullvirkjun 210 þús. kw áætl-
ast kosta 1617 millj. kr. að
aðflutningsgjöldum frátöldum.
fsvandamálið leyst með varastöð
Eins og kunnugt er er mikil
ísmyndun og ísskrið í Þjórsá. I
slíkum ám er æskilegast að
byrja með stórum vatnsuppistöð-
um ná'ægt upptökum og virkja
því naest nibur eftir ánni. Þessar
uppistöður taka þá við ísskrið-
inu og miðla jafnframt rennslinu.
100 til 200 þús. kw stöð í Þjórsá
nú mundi hins vegar ekki geta
borið slíka mannvirkjagerð. Því
hefur verið horfið að því ráði að
byrja með 106 þús. kw rennsiis-
virkjun við Búrfell og gera ráð
fyrir miðlunum o. fl. eftir þvl
sem virkjanir aukast og fjárhags-
lega geta raforkukerfisins vex.
Ástæðan fyrir því að þetta er
talið fært er sú, að á síðustu ár-
um hafa þróazt mjög ódýrar vara
Framhald á bls. 21
Þeir hafa unnið mest að rannsóknunum á Búrlellsvirkjun, frá hægri: Kögnvaldur Þorláksson,
verkfræðingur, Eiríkur Briem, rafmagnsveitustjóri rikisins, og Jakob Gislason, raforkumálastj.
og dr. Gunnar Sigurðsson.