Morgunblaðið - 15.04.1965, Blaðsíða 6

6
MORGUNBLAÐID
Fimmtudagur 15. apríl 1965
I LEIINGRAD MED VEPDI VOPN-
ADA VElBYSSUM VID SKIPSIU
Frásögn Helga Hallvarðssonar, sfýrlmanns af
heimsókn til Leningrad með „hákarl44 í kjölfarinu
VIÐ snerum okkur til Helga
Hallvarðssonar stýrimanns og
skipstjóra hjá Landhelgisgæzl-
nnni og báðum hann að segja
lesendum Mbl. frá einhverjum
stað sem hann hefði siglt til
og væri honum minnisstæður.
Helgi hefur verið á sjó í 19
ár. Hann byrjaði 1946, þá 15 ára
gamall, sem viðvaningur hjá
Landhelgisgæzlunni. Hefur
hann starfað þar síðan, að und
anskildum náms- og tilskildum
siglinigatíma. Hann lauk námi
við Stýimannaskólann 1954 og
hefur síðan verið stýrimaður á
öllum skipum gæzlunnar og nú
siðasta árið skipstjóri á minni
skipunum og er nú með Maríu
Júlíu.
Helgi er kunnur lesendum
Mbl. fyrir margar ágætar frétta
mynidir frá starfi Landhelgis-
gæzlunnar. Hefur Helgi lent i
ýmsum ævintýrum sem yfirmað
ur á varðskipunum, var m.a.
við hina frægu töku togarans
Milwood og nú fyrir skömmu
fór hann á gúmbát frá einu
▼arðskipanna til að handlaka
Richard Taylor skipstjóra á
togaranum Peter Scott og
▼arð þá m.a. að skjóta úr
skammbyssu í átt að skipstjór-
anurn er stóð á stjómpalli hins
brezka togara, tii að fá hann
til að stöðva skip sitt eftir
eltingaleikinn.
En þrátt fyrir slíka æsandi
atburði er Helga einna minnis-
stæðust frá sínum 19 ára sjó-
mannsferli, heimsókn tii Lenin-
grad. Minnisstæð er sú heim-
sókn honum ekki vegna glæsi-
leiks þessarar sögufrægu borg-
ar, heldur fyrir aum kjör fólks-
ins, harðstjóra og heraga, og
að þangað kom hann úr heimi
frjáis fólks sem bjó við góð
kjör en hitti fyrir kúgað fólk,
fátækt og óttaslegið. Þetta var
eins og að hverfa frá nútíðinni
til fortíðarinnar.
En hér er Helga gefið orðið:
„Hákari“ í kjólfarinu.
— Það var í steikjandi hita
hinn 10. ágúst 1953 sem við á
m.s. Drangajökli sigldum inn
fyrir hið margumtalaða járn-
tjald, á leið okkar til Lenin-
grad. Allt í kringum okkur
klufu hafflötinn ógurlegir bryn
drekar gráir fyrir járnum, með
ógnandi fallbyssur. Skyndilega
tók einn þeirra sig út úr hópn-
um og kom brunandi að hlið
okkar skips. Áhöfn hans virt-
ist þó fljótlega fullvissa sig um,
að hér væri allt í lagi, Og hélt
þá þegar á brott. En í kjölfar
okkar kom fallbyssubátur, sem
fylgdi okkur dyggilega eftir,
þar til komið var á leiðarenda.
Var honum þegar í stað gefið
nafnið „Hákarlinn“.
Mér fannst andrúmsloftið
þrengjast þegar inn fyrir
járntjaldið kom, og það
voru ábyiggilega fleiri en
ég sem horfðu þögulir á land
það sem í fjarska sást á stjórn-
borða. En þrátt fyrir hið ósýni-
lega, háa og þykka járntjald
sem nú umlukti okkur og var
vel varið af orustuþotum og
þeysandi bryndrekum, tókst því
í heimsókn til félaga Stalíns.
Strax og búið er að binda
við bryggju, erum við allir rekn
ir í hnapp aftur á þilfar og tald
ir þar eins og rollur, og þar
erum við látnir híma í tvo tíma
á meðan sérstakur leitarflokkur
fer um skipið. Að því loknu,
eru okkur afhentir passarnir,
ásamt sérstökum landgöngu-
passa sem gilti í 24 tíma.
lit fólksins. Andlitin virtust
steinrunnin, hrukkurnar eins og
meitlaðar í andlit þess og aug-
un kvikuðu ekki en störðu
fast fram og virtust aðeins sjá
næsta skref. Þarna voru ungar
jafnt sem gamlar konur við
skurðgröft. Það mátti jú
sjá hverjar voru ungar og hverj
ar voru gamlar, en eitt höfðu
þær þó sameiginlegt og það var
„bogið bak“.
Meiri mannsg'ragur.
Ekki fannst mér þessi útsýn
nóg, sem ég sá frá skipshlið og
ákvað því að fara í land eftir
hádegi, og ætluðum við þrír
ekki að varna sólinni að senda
brennheita geisla sína yfir skip-
ið, sem öslaði áfram með „há-
karlinn“ í kjölfarinu, mót hinni
rússnesku krumlu!
Myrkrið skall skyndilega yfir.
„Hákarlinn“ okkar hafði nóg
að gera við að svara varðstöðv-
um í landi á ljósmerkjamáli og
og herskipum sem á leið okkar
urðu. öðruhvoru skullu á okk-
ur sterkir ljósgeislar, sem síð-
an héldu áfram eftir haffletin-
um. Og yfir höfðum okkar gat
að líta óteljandi ljósrákir sem
Iþeystust um loftið eins og á
stríðstímum væri.
Kaldar móttökur.
Rétt fyrir miðnætti er stöðv-
að við hafnsöguskip og um borð
koma þrír menn. Þar er
einn hafnsögumaður, hitt vopn-
aðir verðir. Samkvæmt ís-
lenzkri gestrisni er þessum
mönnum boðið upp á kaffi,
hafnsögumaðurinn þiggur það,
en hinir mega það ekki. í stað
þess heimta þeir vegabréf áhafn
arinnar, og til innsiglingar alla
sjónauka, myndavélar, neyðar-
byssur og öll skot, sem þeim
fylgja. Þeir virtust sem sagt á-
líta að allur væri varinn góð-
ur, þegar slíkir víkingar kæmu
Með bogið bik.
Það birtir af degi og ég get
nú farið að líta betur í kring-
um mig. En ég uppgötvaði fljót-
lega að frá skipi var lítið að
sjá, aðeins vöruskemmur, spú-
andi eimreiðar með vöruflutn-
ingavagna aftan í sér og afar
hrörlegir vörubílar, sem mér
sýndist flestir hverjir vera að
syngja sitt síðasta. Fólkið var
þó hægt að virða fyrir sér. Við
skipshlið höfðu tveir verðir,
vopnaðir handvélbyssum, tekið
sér stöðu, var annar við land-
ganginn en hinn við framstefni.
Mér virtist þetta vera ungir
sveitadrengir, sem auðsj áanlega
voru að byrja í hernum, en þó
vafalaust fengið sína þjálfun í
að drepa. En þeir voru þó bæði
betur holdaðir og fataðir en
kollegar þeirra í Póllanli, sem
bæði voru horaðir og í snjáðum
fötum.
Ys og þys hafði verið alla
nóttina og því auðséð að hér
var unnið á vöktum allan sólar-
hringinn. Það þrönga andrúms-
loft sem mér fannst skapast
strax og komið hafði verið inn
fyrir járntjaldið hélzt enn,
en þá hafði ég aðeins fundið
það, en nú var það sjáanlegt
því það var sem greypt í and-
skipsfélagar að hafa samflot.
Eftir að hafa leitað okkur upp-
lýsinga um hvaða númer spor-
vagninn bæri, sem komast
mætti með til borgarinnar
héldum við af stað. —
Greiðlega gekk að komast í
gegnum hliðin og finna spor-
vagninn. Við höfðum allir
Helgi Hallvarðsson, stýrimaður
meiri mannsbragur á því en á
fólkinu sem ég hafði séð niður
við höfnina, föt þess virtust mér
vera úr einhverskonar striga-
efni, og því lítið um svokölluð
brot að ræða í buxum karl-
mannanna.
Áróður alls staðar.
Ég hrökk upp úr þessum at-
hugunum mínum við það að sá
rússneski gaf okkur merki um
að fylgja sér og við þutum allir
út á eftir honum. En í stað þess
að benda okkur á miðbæinn, fór
hann með okkur upp í annan
vagn, og enn var þeyst af stað.
Loks rann stundin upp er sá
rússneski gaf okkur merki um
að koma út, og við blasti mið-
borg Leningrad. Við þökkuðum
þeim rússneska með virktum og
buðum honum upp á Lucky
Strike. Hann velti pakkanum
nokkrum sinnum fyrir sér, tók
loks eina sígarettu, stakk henni
í brjóstvasann og gekk á braut.
Og við hófum þramm okkar
um miðborg Leningrad. Við sett
um á okkur öll þau kennileiti,
sem á vegi okkar yrðu, til þess
að vera öruggir um að finna
stoppistöðina aftur. Ekki var
því að neita að Leningrad var
fögur borg, en hálf örumlegan
blæ setti það yfir borgina, að
sjá a.m.k. sjötta hvern mann,
karl og konu, í einkennisbún-
ingi rússneska hersins. Og alls
staðar var áróðurinn, það var
ekki svo mikið sem eldspýtu-
stokkur keyptur að ekki blasti
við á honum mynd af einhvers
konar stríðstóli. Og alls staðar
voru myndir af Stalín. Flestar
sýndu hann umkringdan börn-

Séð yfir Lenlngrad.
Konur við erfiðisvinnu í Sovétríkj unum.
nokkrar rúblur á okkur, en eina
rúblu, sem var fjórar krónur,
kostaði í sporvagninn. Leið nú
og beið, tíminn fannst okkur
vera orðinn nokkuð langur síð-
an við höfðum komið upp í spor
vagninn, en aldrei fannst okkur
neitt benda til þess, að við vær
um komnir í miðbæinn. Við
reyndum að spyrjast fyrir í
vagninum, en enginn virtist tala
annað mál en rússnesku. Loks
tókst okkur þó að gera manni
einum skiljanlegt, með miklu
handapati í hvaða vandræðum
við værum, og þóttumst við
skilja á handapati hans, að
hann mundi láta okkur vita hve
nær við ættum að fara úr vagn-
inum. Og enn leið tíminn. Mér
virtist stoppistöðvarnar vera
með nokkurra metra millibili.
Ég fór að virða fyrir mér fólk-
ið í vagninum. Mér virtist vera
um og blómum en hvergi var
svipurinn á honum eftir þvL
„Já, hrefarétturinn þar.
Já, hinum íslenzku vinum
hans hefði sannarlega þótt var-
ið í að vera komnir fyrir fram-
an allar þessar myndaséríur af
vini sínum og félaga, og ég
minntist sérstaklega eins, sem
svo sannarlega hefði „Rót
frontað“ fyrir framan félaga
sinn, ef hann hefði verið hér.
Hann hafði siglt með mér á
einu varðskipanna, og hafði
aldrei nógsamlega getað dásam
að félaga Stalín. Eitt sinn tók
skipherrann hann og fleiri upp
á þilíar til að kenna þeim að
gera „honnör“. Eftir að hann
hafði talið sig vera búinn að
kenna þeim það sneri hann sér
að Stalínistanum og sagði:
„Jæja, svona gerum við nú