Morgunblaðið - 21.05.1965, Blaðsíða 14

14
MORGU N BLAÐIÐ
Föstudagur 21. maí 1965
Kristmann Guðmundsson skrifar um:
SÆNSKAR BÆKUR
„EN fördömds memoarer", eftir
Knut Nordström (Bonniers)
hiaut í Svíþjóð fyrstu verðlaun
í skáldsagnakeppni, er Norður-
löndin þrjú áttu hlut að, Dan-
mörk, Noregur og Svíþjóð. í
Noregi sigraði Finn Alnæs, en í
Danmörku Leif Jörgensen og
varð hann hlutskarpastur. Um
bók hans hefur áður verið ritað
hér í blaðinu, en um Norðmann-
irm verður bráðlega fjallað.
„En fördömds memoarer“ vekur
1 huga lesandans fyrst og fremst
undrun. Það er alveg furðulegt
að svona léleg skáldsaga skuli
yfirleitt hafa verið prentuð, en
þó kastar tólfunum að hún skuli
hafa verið metin til verðlauna.
Sagt er að fjöldi handrita hafi
borizt dómnefndinni, og hafi þau
öll verið verri en þetta, hlýtur
maður að sárvorkenna þeim
mönnum er neyddust til að lesa
þau. Einnig getur sá grunur læðst
að manni að dómnefndin hafi
ekki verjð starfi sínu vaxin.
Það er skemmst frá að segja
að í bók þessari er nálega hvergi
bitastsétt. Það er engu líkara en
að höfundurinn hafi skrifað hana
í óráði, eftir að hafa lesið full-
mikið af Kafka.
Aðalpersónan, Arvid Melcker,
er illa gerð og gjörsamíega ótrú-
leg persóna, sköpun hans svo
misheppnuð sem verða má. Karl
faðir hans, kotbóndasonur, sem
gerzt hefur ríkur kaupmaður, er
að skömminni til skár mótaður.
Hann hefur á fullorðins aldri
gifzt fallegri aðalsmær — hvern-
ig það atvikazt er á engan hátt
undirbyggt í sögunni og harla
ósennilegt, því að gamlingurinn
er sngður með afbrigðum ljótur
og skorta hvern þann eiginleika
er konur má töfra. Hann er að
vísu efnaður, en það er ætt kon-
unnar líka, og fær lesandinn
aldrei skilið hvernig hún álpast
til að giftast þessum karlaula.
Þá vantar og allar forsendur fyr-
ir því að fjórir elztu synirnir fá
þau örlög, sem þeir hljóta, tveir
þeirra fábjánar, og síðast betlar-
arar við dyr fangelsis þess er hýs-
ir yngsta bróðurinn síðari hluta
ævi hans. Þeir eru allir Ijótir og
líkir feðrum sinum, en yngsti
sonurinn, Arvid, er í bernsku og
æsku fagur mjög og verður m.a.
af þeim ástæðum mjög kær föð-
urnum, sem elur hann upp í dá-
læti, en ekki hörku, eins og gefið
er í skyn að orðið hafi hlutskipti
hinna bræðranna. Arvid er falsk-
ur og undirförull og lærir
snemma að leika á föður sinn, en
auk þess er hann nokkrum snilli-
gáfum gæddur, ljóðskáld gott —
sem* lesandiinn hlýtur þó að ef-
ast um, því að engar sannanir eru
íyrir því í bókinni. Þá lærir hann
á unga aldrei töfrabrögð ýms, af
loddara nokkrum, sem þar er á
ferð í bænum og verða þau hon-
um bæði til gagns og ógagns.
Hann gengur í barnaskóla; kenn-
arinn er almúgamaður, en ber
krakkana til bókar og verður hon
um tíðrætt mjög um vélabrögð,
djöfulsins og sætleika syndarinn-
ar ,er hann aldrei getur nógsam-
lega varað börnin við; — en í
rauninni er syndin og djöfullinn
tvær aðalpersónur þessarar sögu,
og miklu púðri eytt í lsýingu
beggja, en verkar þó hvorugt
sannfærandi á lesandann. Einna
skárst gerða persónan er kenn-
arinn gamli, sípredikandi éld og
brennistein yfir krökkunúm, og
sílemjandi þau fyrir hinar
minnstu misgerðir. Hann vekur
þó að minnsta kosti viðbjóð les-
andans með andfýlu sinni og
þeim níðingsskap, er hann lætur
fram koma við börnin, auðvitað
í nafni Guðs og réttlætisins. —
k^óðir Arvids er þokukennd per-
sóna, sem höf. tekst ekki að gæða
neinu lífi. Hún verður fljótlega
sinnisveik, sem engan getur furð-
að, og deyr á hæli einu, tiltölu-
lega ung. Synirnir fara þá að
heiman,. einn verður prestur,
annar sjómaður og ferst í fyrstu
siglingu sinni, en tveir hefja hok-
urbúskap á bæ afa síns og gerast
þar fífl og fávitar.
Arvid Melcker stundar föður
sinn í löngum sjúkleika og verð-
ur honum svo kær, að hann
hreppir að lokum auðæfi hans og
heldur áfiwm að búa í skrauthýsi
þeirra, eftir að karlinn er loks-
ins sálaður. — Nokkrar töggur
eru í sálarstríði gamla mannsins,
en illa og þvoglulega frá því öllu
sagt — og það er sízt ofmælt að
leiðinlegri bók en þessa er erfitt
að finna. Það er eins og höfund-
uirnn geri sér far um að segja
það sem honum liggur á hjarta
í sem lengstu, flóknustu og óað-
gengilegustu máli.
Eftir að Arvid Melcker er orð-
inn einn í húsinu fer allt í einu
að leita á hann þunglyndi með
alls konar sálarkröggum, enda
þótt það hafi ekki fyrr verið
undirbyggt í sögunni. Þá verður
hann og einnig allt- í einu ljótur,
og líkur föður sínum, nema verri,
og saknar lesandinn einnig alls
undirbúnings á slíkri myndbreyt
ingu. Hann tekur til sín barn-
unga stúlku, sem stundar hann
og er honum til dægrastyttingar.
Einnig reynir hann að létta sér
upp með vinum sínum, en þeir
fælast hann allir, drekka að vísu
vín hans og eta mat sem fram er
borinn, en vilja sem minnst hafa
saman við vertinn að sælda. Tek-
ur hann þá að fást við galdur og
særingar, og á það víst að vera
afleiðing kunnáttu hans í töfra-
brögðum, en allar eru þær lýs-
ingar mjög þvælukenndar og ó-
sannfærandi, enda þótt efnið sé
gott og hefði mátt gera úr því
talsvert meira en tekst höfundi
þessum. Að lokum leggst hann
að mestu í rúmið og aumingja-
"skapur hans fer vaxandi dag frá
degi. Unga stúlkan sem stundar
hann, fær sér þó að lokum kær-
asta, sem skjótt verður all heima-
ríkur í húsinu; nefnist hann „Den
anden“ og verður aldrei annað en
skuggi í bókinni.
Liða nú fram stundir. Nótt eina
fer Arvid á kreik og sér þau
liggja saman, stúlkuna og „Den
anden.“ Fyllist hann þá svo mik-
illi gimd til hennar áð hann lokk
ar hana inn til sín og tekur hana
þar með valdi. „Den anden“ reyn
ir að brjótast inn til þeirra, en
Arvid hlunkar á hann með
skammbyssu, raunar án þess að
særa hann mikið. Fyrir þetta allt
er hann dreginn í dýblissu lífs-
fanga og dauðadæmdra. í fyrstu
fer þar allvel um hann, og er
það að þakka presti fangelsins,
en þeir hafa gengið saman í
barnaskóla. Klerkur þesssi þvæl-
ir endalaust um synd og djöful,
og aðra stóra pótentáta, en ekk-
ert af því er þannig fram borið
að það snerti nútímalesanda.
Þegar presturinn deyr, verður
Arvid fyrir hörkulegri meðferð
af hendi varðmanna fangelsisins,
en tekur því öllu með auðmýkt
og þolinmæði, lítur á það sem
syndagjöld og telur sjálfan sig
fordæmdan um eilífð. Eftir
nokkra kapítula af óhemjuleið-
iníegri heimspeki og syndaromsi
losnar hann svo allt i einu úr
dýblissunni og er fluttur aftur
heim í hús sitt. Þar búa þau þá,
„Den anden“ og stúlkan, eru nú
gift og eiga mörg börn og verð-
ur hann niðursetningur hjá
þeim. Unir hann nú lífinu hið
bezta, „hann á sinn draum“, og
er harla ánægður.
Að lestri loknum dettur manni
ósjálfrátt í hug vísa, er kveðin
var um íslenzkan róman, sem
kom út á öndverðri vorri öld. En
hún hefst á þessa leið:
„Lestur þennan læt ég mér nú
duga,
lokið hef ég við „þann bersynd-
uga.“
Vist hefur enginn vitað nokkurn
Landa
vitlausari skrifa sögufjanda.“
„ÖDEN“ eftir Bo Bergman
(Bonniers) er safn af smásögum,
sem vekja furðu, ekki sízt, þeg-
ar tekið er tillit til aldurs höf-
undar, því að hann er fæddur
árið 1869. Varð hann kunnur þeg
ar upp úr aldamótunum síðustu
fyrir eftirtektarverða Ijóðabók og
smásagnasöfn, sem einnig eru
góðra gjalda verð. („Marinett-
erna“ og „Drömmen och andra
noveller"). Hann hefur lengi ver-
ið í tölu merkari skálda á Svía-
grundu, og enda þótt hann sé
svartsýnn nokkuð allajafna, er
hár himinn yfir skáldskap hans,
smekkurinn óbrigðull og vinnu-
brögðin vönduð. í safni þessu er
nálega hver saga í góðu gildi,
þótt stunndum hafi hann áður
betur gert að vonum. Gamli
maðurinn kann að segja frá og
vekja eftirtekt lesandans, — þótt
að á sumum þessum sögum finn-
ist sá galli, sem var allvenjuleg-
ur hjá smásagnahöfundum fyrri
hluta aldarinnar, að inngangur-
inn er of langur og því fulllangt í
rúsínuna. Fyrsta sagan „Provinse-
lakaren beráttar“ er einkennandi
að þessu leyti. Betur gerð og
skemmtileg er sagan „Billigt
pris“. „Fader Haydn“ er angur-
vær stemning, en nær þó naum-
ast tökum á lesandanum. Aftur
á móti er „Raddningen“ meistara
leg saga um systkinaást, hrein
perla, þar sem harmleikurinn
dylst í því ósagða, en verður þó
lesandanum Ijós. Þar fara saman
góð tæknileg kunnátta og mann-
vit mikið. í „Heroisk kárlek“ er
harmleikurinn opnari og augljós-
ari, en hún er vel gerð og næsta
nýtízkuleg í formi.
„Várvinter“ er angurvær saga
um ást fullorðinnar konu á ung-
um manni. Þar nær þó höfund-
urinn heldur ekki fullum trún-
aði lesandans, enda þótt ekkert
sé að sögunni að finna tækni-
lega. „Telefonnumeret" og „Vásk
an“ eru hvort tveggja vel gerð-
ar sögur, sem maður les með
ánægju, en hvorug þeirra skilur
mikið eftir. „Advokaten Stein-
erts dröm“ er skýr og snjöll sál-
fræðileg rannsökun, tæknilega
vel gerð og nýtízkuleg. Aftur á
móti er „Agnes Meding“ dauf á
bragðið og fremur lítilsverð. —
„Knivsticket“ er vel gerð saga
um sálargalla drengs, og „En
visit“ fjallar um gamlan mann og
minningar hans — en það er
raunar ramminn um flestar þess-
ara sagna. „Nornorna" er mis-
heppnuð, samtal tveggja kvenna,
er báðar hafa verið giftar sama
manninum. En „Minnesresan“ er
nokkuð góð saga, þótt ýmislegt í
henni hljóti að falla lesandan-
um fyrir brjóst.
Frásagnargáfa gamla manns-
ins er enn í lagi, og bókin sem
heild skemmtilegt lestrarefnL
Sven Fagerberg var kunnur
fyrir tvær bækur, sem vöktu
nokkra athygli í Svíþjóð, og hin
nýja skáldsaga hans „Svárdfákt-
arna“ (Wahlström & Widstrand),
hefur einnig fengið ailgóða dóma.
Það er skrítin saga, gerist bæði í
Japan og Svíþjóð og kemur
fjarska víða við. Dálítið ruglings-
leg er frásögnin þó á köflum og
stundum erfitt að átta sig á hvað
höfundurinn er að fara, en hann
á bæði skopskyn og satíru og
kann vel að beita hvoru tveggja,
svo að margir kaflar bókarinn-
ar veita lesandanum óblandna
ánægju. Skoðanir hans og athug-
anir eru heilbrigðar, og gagnrýni
hans á efnishyggju nútímans hitt
ir vel í mark. Stöku sinnum reyn-
ir hann talsvert á þolinmæði les-
andans, en innan um eru svo leik
andi léttir sprettir að honum fyr-
irgefst allt.
„Kontrakurs" eftir Göran
Schildt (Wííhlström & Widt-
strand) er stórt greinasafn eftir
þennan ágæta Svía, sem þegar er
kunnur fyrir margar góðar bæk-
ur, ferðasögur, ljóð í óbundnu
máli og esseys, m.a. Bókinni er
skipt í þrjá hluta, fyrst er „In-
trádesbiljetterna“, síðan „Jaget
och rollerna“ og síðast „Myten
om konsten". Fyrstu greinarnar
þrjár fjallá aðallega um minn-
ingar úr lífi höfundarins, en í hin
um kemur hann svo víða við að
of langt yrði upp að telja. En
öll hefur bókin þann öndvegis-
kost að vera skemmtileg aflestr-
ar og skiljanleg hverjum sem er,
enda þótt höf. rói oft á djúpmið
í menningarsögulegum athugun-
um og bókmenntagagnrýni. —
Greinar hans eru fræðandi og
menntandi, og lesandinn finnur
að hann er 1 góðum félagsskap
undir lestri bókarinnar, enda
þótt hann geti verið höfundinum
ósammála um margt. Maðurinn
er víðsýnn og frjálslyndur, og
skilningur hans skýr, allar öfgar
honum fjarri. Hann tekur svari
hinnar nýju listar, án þess að
ofmeta hana, og varar hvarvetna
við ofsatrú. Esseyið leikur hon-
um í hendi, og hann kann raun-
verulega þá sjaldgæfu list að
segja mikið og segja það vel í
fáum orðum. Hvílíkt meistara-
verk í þessari bókmenntagrein
er ekki t.d. „Den egyptiska
mánniskan“ — og reyndar marg-
ar fleiri greinar bókarinnar.
„Ord sem kom“ eftir Bengt D.
Siifverstrand er lítil ljóðabók,
sem skemmtilegt er að kyruia sér.
Áður hafa hér í blaðinu birzt
úr henni nokkur kvæði, í ís-
lenzkri þýðingu, en vert er að
vekja aftur athygli á henni. Höf-
undurinn er mikill fslandsvinur
og hefur oft komið hingað. Þarna
eru sex kvæði til íslands, og að
minnsta kosti eitt ástarljóð til ís-
lenzkrar stúlku. Þá _er einnig
kvæðaflokkur, til konu skáldsins,
sem er dáin fyrir nokkru, flest
þeirra töfrandi fögur. Ljóðin eru
öll stutt, minna ósjaldan á jap-
anska kvæðagerð og stundum
kínverska, sjá t.d. „De blá más-
arna“:
„Denna sommar
ár sá annorlunda.
Jag söker ej lángre
de blá másarna
som ságs leva
lángt dar borta.
Jag har slutat
att begrunda
varför allt sig gömmer
bortom ásarna
och varför livets dagar
ár sá korta.“
Möte med stenáldern" eftir
Jens Bjerre (Tiden) er bráð-
spennandi ferðasaga, sem fjallar
um núlifandi steinaldarfólk. Jena
Bjerre er kunnur ferðamaður og
hefur áður skrifað tvær ferða-
bækur, sem mikla eftirtekt hafa
vakið, einnig utan Svíþjóðar. Ég
hef séð að tvær bækur hans hafa
verið kjörnar bækur mánaðar-
ins í Book Club í New York og
sýnir það að hann er mikils met-
inn. Þessi bók, fjallar, eins og
hinar fyrri, um frumstæðar
manneskjur. í þetta sinn lýsir
hann þátttöku sinni í rannsókn-
arleiðangri til Nýju Guineu, og
er bók hans bæði spennandi og
menntandi, auk þess að vera
mjög skemmtilegt lestrarefni. —.
Margar prýðilegar litmyndir
skreyta hana og er ekki hva3
sízt að þeim mikill fengur. Gam-
an væri að fá ferðasögu þessa á
íslenzku, og er öruggt að hún
myndi vekja hér eftirtekt.
Loks skal minnst hér á bók,
er hefur vakið mikla eftirtekt i
Svíþjóð og víðar, selzt í óvenju-
lega stóru upplagi og verið mjög
umdeild. Hún nefnist „Káro
John“ og er eftir Olle Lánsberg.
(Folket i Bilds Förlag). Höfund-
ur þessi hefur áður skrifað bæk-
ur og ein þeirra að minnsta kostú
„Den hárde leken“, hlaut viður-
kenningu gagnrýnenda.
„Káre John“ er saga um skip-
stjóra á litlu flutningaskipi og
stúlkuna hans. Höfundurinn hef-
ur afbragðsgóða frásagnargáfu og
einkum frásagnargleði, en er full
hrifinn af „Rauða rúbíninum“ Þó
er þetta miklu hreinlegri bók en
„Rúbíninn“, og ekki er karldómi
John það kröfuglega lýst að les-
andinn neyðist til að brosa háðs-
lega, eins og oft vill við brenna
undir lestri norsku sögunnar. —
Ástum hans og stúlkunnar er lýst
mjög berlega, sálfræðilegir þætt-
ir kynlífsins snoturlega birtir,
þótt um megi deila, og oftast
hreinlega frá öllu gengið. Auka-
persónum er og skemmtilega
lýst, ekki hvað sízt íþróttapilt-
'num, bróður stúlkunnar. Litla
telpan, dóttir hennar frá fyrri
kynnum, við annan mann, er og
ljóslifandi og fjarska ánægjuleg
persóna. Þetta er hressandi bók
á marga lund, en auðskilið hvera
vegna hún hefur farið í taugarn-
ar á allmörgum Svíum. Umhverf-
islýsingar höf. eru með ágætum.
Lesandinn sér og kynnist litlu
sænsku hafnarþorpi, er séð hef-
ur betri tíma, og eins er þarna
góð svipmynd af Kaupmanna-
höfn, einkum Dýragarðinum þar.
Ekki getur bókin talizt neitt stór-
verk, en yfir henni er ferskur og
hreinlegur blær.
Það er vel skiljanlegt að ungu
fólki, sem ekki hefur mörg and-
leg áhugamál, falli hún vel í geð.
Erotisku hungri er mjög vel lýst
í henni, og auðvitað eiga slíkar
lýsingar fullan rétt á sér. Það
er misskilningur að hægt sé að
lýsa nútímafólki án þess að taka
þetta hungur með í reikninginn.
Hinn sívakandi ótti, sem þjáir
manneskjur vorra tíma, ásamt
þeim hraða og spennu, sem einn-
ig eru auðkenni hans, hafa skap-
að sérstæða „psykosu": æskufólki
nútímans finnst ósjálfrátt að það
þurfi að hraða sér að „drekka út
sitt glas“; á morgun getur allt
verið orðið um seinan! Og þessi
árátta er ekki eingöngu æskunn-
ar, hver er sá er ekki hefur smit-
azt af henni?
Það hefur vakið undrun
margra, hversu miklum deilum
þessi bók hefur valdið. en ég held
að orsökin sé ofur einföld. Það
eimir enn eftir af tepruskap
Viktoríutímabilsins. Og með því
að tepruskapur í kynferðismálum
er síðspillandL eiga þær bækur
sem fjalla hreinlega um þau mál,
erindi til margra lesenda.
BIT-SACKETTER
/
gerfi-sykur
án bætiefna (kaloria), án
nokkurs aukabragðs.
GrennandL
SELDUR í ÖLLUM
LYFJABÚÐUM.