Morgunblaðið - 12.06.1965, Page 10

10
MORGUNBLAÐiD
Laugardagur 12. júní 1965
í fréttum?

Vorsáöning nauðsynleg
vegna kalhættu
— segir Klemenz á Sámsstoðum
KLEMENZ Kristjánsson, til-
raunastjóri á SámstöSum,
varð sjötugur 14. maí síðastl.
„Ekki er ég þó leiðari á iifinu
en svo, að ég vildi helzt vera
miklu yngri“, sagði hanni í við
tali við Morgunblaðið. „Ég
hef svo mörg áhugamál, sem
ég þyrfti að hafa tíma og þrek
til að vinna að“.
Eftir land'búnaðarnám í Dan
mörku og Noregi, kom Klem-
enz heim árið 1923 og hóf til-
raunir með ymiskonar nytja-
jurtir I Aldamótagarði, sem
hann fékkst við til ársins 1927,
er tilraunastöðin á Sámsstöð-
um var sett á stofn af Búnað-
arfélagi íslands. Á þessum
fjórum árum tók Klemenz
m.a. að kynbæta gras- og kom
tegundir með úrvali. Einnig
stundaði hann frærannsóknir
og fékk til þeirra húsnæði og
tæki hjá Gísla Guðmundssyni
gerlafræðingi. Að frærann-
sóknunum vann Klemenz
kauplaust febrúar og marz ár
hvert, en annars var hann í
tímavinnu hjá Búu&ðarfélag-
inu.
„Ég tók við koti á Sáms-
stöðum 1927“, sagði Klemenz.
„Þar byggði ég kornræktina á
þeim athugunum, sem ég
hafði gert í Reykjavík, og hóf
frærækt af þeim stofnum, sem
ég hafði áður athugað þar.
Voru það einkum hávingull og
vallarfoxgras. Árið 1932
breyttist starfsemin nokkuð
og tar þá tekið við tilraunum
þeim með kartöflur og græn-
fóður, sem Gróðrarstöðin í
Reykjavík hafði áður haft
með höndum. Hafa þær hald-
izt á Sámsstöðum til þessa
dags“.
„Tilraunaráð jarðræktar
skipuleggur tilraunastarfsem-
ina, en ég er sjálfráður um
það, hve mikið korn og gras-
fræ ég rækta- Þá framleiddi
ég talsvert af grasmjöli á ár-
unum 1958 til 1962, en varð
að hætta vegna samkeppni,
þar sem ég gat ekki fest kaup
á fullkomnari vélum“.
„Hvernig var með ævintýr-
ið ykkar á söndunum?“
„Guðmundur heitinn á Hofi,
Hákon Guðmundsson, núver-
andi yfirborgardómgri, Hákon
Bjarnason, skógræktarstjóri,
Hermann Jónasson og ég gerð
um tilraunir með ræktun
gras-, korns- og grænfóður-
tegunda, ásamt jarðeplum á
Geitasandi utan Eystri Rang-
ár, árin 1940 til 1947. Niður-
staða þessara athugana varð
sú, að hægt er að nota sand-
inn fyrir alla þessa ræktun,
auk fræræktar. Ríkið hefur
nú tekið við þessari starfsemi
og hef ég umsjón með henni“.
„Hvað hefur þú stóran
skika undir kornrækt á Sáms
stöðum nú?“
„Við höfum 10 Vá hektara
’undir kornrækt og tilraunir
með hana, aðallega bygg og
hafra. Stofnanir eru þó milli
30 og 40. Grasfrærækt er eng
in á Sámsstöðum nú, en um
17 hektörum er varið til henn-
ar á Geitasandi. Þó munu ekki
nema um 11 hektarar gefa
fræ í sumar. í fyrra fékk ég
um 100 kg. af hreinsuðu fræi
af, hverjum hektara. Var það
óvenjulítíl uppskera af tún-
vingli, en hins vegar mjög gott
fræ“.
„Hvað hefur þú mikið undir
túnrækt?"
„Undir túnrækt og tiiraunir
með hana hef ég 45 hektara.
Tilraunirnar eru með áburð,
áburðarblöndur, stofna af
grasfræi og fræblöndur. Hafa
þessar tilraunir verið stund-
aðar frá 1932, en áður þekkt-
ust þær ekki hér á landi.“
„Þú hefur gert tilraunir_
með skjólbelti."
„Já. Og sannazt hefur af
þeim tilraunum, að skjólbelti
auka mjög afrakstur landsins.
T. d. verður korn, sem vex
í skjólbeltum, miklu mjölrík-
ara en hitt, sem vex á ber-
svæði.“
„Ert þú hlynntur þvi, að
fleiri bændur taki til við
kornrækt?"
„Já, það er ég. Margir segja,
og það með réttu, að aðallega
eigi að rækta gras hér á landi.
En einnig verður að rækta
sem fjölbreytilegastan gróður.
Einkum verður að rækta þær
fóðurjurtir, sem gefa góða
uppskeru í kalárum. Þar á ég
við vorsáð, einærar jurtir svo
sem bygg og hafra. Þessar
jurtir ganga á snið við kal,
ef þeim er ekki sáð of
snemma í forblauta jörð. Þær
geta forðað bændum frá fóð-
urskorti á kalárum.“
„Milli 20 og 30 kalár voru
á 19. öld á Islandi og á þessari
öld eru komin a.m.k. 8 kalár.
Þá er miklu oftar hálfkal í
einstökum landshlutum. Af
kali hlýzt oft mjög alvarlegur
fóðurskortur, svo að skera
verður niður bústofn. Úr þess-
ari hættu mætti draga mjög
með ræktun vorsáðs. 1951 var
stórkostlegt kal í Fljótshlíð
og talsvert árið eftir. Þá seldi
ég nokkuð af korni til fóðurs
í sveitinni og hefði getað selt
miklu meira.“
„óhugur er í sumum vegna
þess að ekki he'fur fengizt
nægilega þroskað kom tvö
undanfarin ár. Við mættum
minnast þess, að sildin brást
í 16 ár, en við hættum ekki
veiðum. Yfirleitt eru allir at-
vinnuvegir íslendinga háðir
duttlungum náttúrunnar ann-
arsvegar hagsýni og þraut-
seigju einstaklingsins, hvort
sem er til sjávar eða sveita,
því veldur hver á heldur. Sagt
er, að túnræktin sé öruggust,
en það er ekki nema hálfur
sannleikurinn, því menn verða
að gera sér grein fyrir ör-
ygginu, sem fylgir því að sá
þeim tegundum, sem tryggja
uppskeru samsumars.“
„Ég er að berjast við að
auka stofna af norska dönnes-
bygginu, sem ég hef ræktað í
42 ár á íslandi. Fyrir 3 árum
voru valdir 4 stofnar af því
og hafa þeir gefið mjög góða
Klemenz Kristjánsson,
uppskeru. Ég vinn að því að
koma þessum stofnum áfram.
Þá er útsæði af vetrarbyggi
frá Sámsstöðum reynt á 10
stöðum umhverfis landið. Ár-
ið 1966 verður úr því skorið,
hvort það lifir. Um helmingur
vetrarbyggsins á Sámsstöðum
1964 lifði. Sá stofn varð full-
þroska í byrjun ágúst og var
mjölríkasta bygg ársins.“
„Talsvert af túnvingulstofni,
þróttmiklum og harðgerðum,
er nú til í kössum á Sámsstöð-
um. Þennan stofn hef ég verið
að rækta síðan 1927. Nú vil
ég koma þessu fræi út í lífið
með því að rækta það í topp-
um til fræöflunar og senda
það síðan til framræktunar í
Danmörku eða Suður-Noregi,
til þess að fá það aftur og
leiða inn í íslenzka túnrækt.
Islenzk jarðrækt er ekki enn
kominn á akuryrkjustigið,
heldur er hún aðeins skyndi-
rækt til túnræktar. Á meðan
er hagkvæmt að kynbæta
nytjajurtir í landinu til fram-
ræktunar á heitari stöðum."
„Mikil þörf er á því að reisa
útsæðisræktarstöð fyrir gras-
fræ, korn og kartöflur. Hag-
kvæm staðsetning hennar
væri t. d. í Fljótshlíð eða
Þykkvabæ. Þar þyrftu að vera
skjólbelti og aðstaða til hægr-
ar og góðrar þurrkunar. Með
þessu væri hægt að tryggja
stofn þeirra nytjajurta, sem
mælt er með. Um þessar
mundir er oft mjög erfitt fyrir
bændur að ná í það grasfræ,
sem þeir iesa um í búnaðar-
ritum, er þeir ætla að fara að
sá.“
„Hvaða breytingar telur þú
að verði helztar á jarðrækt
hér á landi á næstu áratug-
um?“
„Það er erfitt að segja fyrir
um, en sá tími mun til dæmis
koma að ekkert jarðyrkju-
svæði verður talið fullræktað
á íslandi, nema með skjól-
beltum.“
„Hverjar eru helztu niður-
stöður körnræktartilraunainna
á Islandi almennt?“
„Þær sýna meðal annars, að
að á 7 til 8 árum af hverjum
10 fæst mjölríkt korn á Suður
landi, 5 til 6 í Eyjafirði, 3 til 6
á Vesturlandi og 3 til 6 á Aust
urlandi við ströndina, en betri
árangur mun vera á Fljóts-
dalshéraði. í fyrra voru i
Fljótshlíð 8 frostnætur í
ágúst og 10 í september. Er
það hæsta tala frostnátta á
þessum tíma í 38 ár. Þó fékk
ég 1614 tunnu af byggi af
hverjum þeirra þriggja hekt-
ara, sem ræktað var á. Var
þetta eini skikinn í landi
Sámsstaða, sem skilaði ágóða.“
Spiallai vii Bro Brille
EINN þekktasti blaðamaður
Danmerkur, Sven Sabroe, sem
ritar greinar undir nafninu
Bro Brille, er nýfarinn aftur
heim eftir vikudvöl á íslandi.
Morgunblaðið átti við hann
samtal, er hann hafði verið
hér nokkra daga, og fór það
fram í stærstu íbúðinni í Hótel
Holti, en hana höfðu gestgjaf-
ar Sabrœs, Loftleiðir, leigt
handa honum og konu hans.
— Hér er fagurt úsýni yfir
íslenzka höfuðstaðinn, sagði
Sabroe og benti yfir tjörnina.
Veðrið er líka afbragðsgott.
Við hefjum daginn þannig
hjónin, meðan við erum í
Reykjavík, að við bregðum
okkur í Sundlaugarnar, þess-
ar gömlu á ég við. Ég hef
heyrt að búið sé að búa til
nýjar annarsstaðar. í Sund-
laugarnar höfum við farið kl.
6:45 á hverjum morgni og þá
eru þar saman komnir margir
helztu embættis- og athafna
og andans menn þjóðarinnar.
Jarðhitinn og hveravatnið eru
helztu auðlindir íslendinga og
ættu framar öllu öðru að laða
hingað erlenda ferðamenn,
sjúka og heilbrigða.
— Af hverju koma ekki
fleiri danskir ferðamenn til
íslands?
— Ástæðan liggur í augum
uppi. Eftir veturinn á Norð-
urlöndum, vill fólkið komast
í sól og fer því til Suður-
Evrópu. Á veturna fara Dan-
ir helzt til Noregs á skíði.
Leiðin liggur ekki um ísland
nema til Ameriku. Þó getur
þetta breyzt, ef þið hagnýtið
betur heilsulindirnar, sem eru
betri en nokkursstaðar í Evr-
ópu. Hér er líka mjög dýrt að
ferðast á mælikvarða Evrópu-
manna. Gætuð þið ekki leigt
bíla með íbúðarvögnum og
sett upp tjaldbúðasvæði í
kaupstöðunum? Utan þeirra
er allsstaðar nóg pláss á ís-
landi. Það er ekki eins og í
Danmörku, þar sem hvergi er
lófastór blettur óbyggður eða
óræktaður.
— Hvað hafði þér unnið að
blaðamennsku lengi?
— Um 40 ár. Fyrstu 10 árin
vann ég við blöð í dreifbýl-
inu, en síðan hef ég verið við
mörg Kaupmannahafnarblöð-
in, síðast við BT og nú Ekstra
bladet. Sagt er, að ég sé sá
blaðamaður í Danmörku, sem
mest magn skrifi í blöð. Ég
skrifa nefnilega alla baksíð-
Svcn Sabroe, ritstjórL
una á Ekstrabladet dag hvern
árið um kring. Ég hef einnig
átt miklum vinsældum að
fagna meðal lesendanna. Við
skoðanakönnun um það, hvers
vegna fólk kaupir BT og
Ekstrabladet, svöruðu flestir,
eða 69%, að þeir gerðu það til
að lesa Bro Brille. Næst á vin-
sældarlistanum komu frá-
sagnir af morðum og nauðg-
unum, 67%.
— Þér hafið skrifað nokkr-
ar bækur líka.
— Já, ég hef skrifað 7
bækur. Hin fyrsta þeirra var
eins konar ævisaga föður
míns, Peter Sabroe, þjóð-
þingmanns. Hann var naikill
hugsjónamaður. Hann lé2t
árið 1913, en nafn hans er rit-
að óafmáanlegu letri í sögu
Danmerkur fyrir það starf,
sem hann vann í þágu fátækra
og munaðarlausra barna.
— Hvað gerðuð þér á stríðs-
árunum?
— Ég var blaðamaður í
Kaupmannahöfn. Að vísu
voru blöðin ritskoðuð, en við
gátum skrifað ýmislegt, sem
Þjóðverjarnir fettu ekki fing-
ur út í. Svo skrifaði ég, eins
og margir aðrir blaðamenn á
þeim tíma, á laun fyrir ólög-
legu blöðin á vegum and-
spyrnuhreyfingarinnar.
— Eruð þér fylgjandi því
að afhenda íslendingum hand-
ritin?
— Já, það er ég. Mér þykja
íslendingar ekki eiga lagalegt
tilkall til þeirra, en þeim
mun skemmtilegra að geta
afhent þeim handritin að
gjöf. í Danmörku eru ekki
margir, sem geta lesið hand-
ritin. Ég þekki mann, sem er
prófessor í Tisvilde. Hann
þarf að ferðast í 314 klst.
með lest til Kaupmannahafn-
ar til að rýna í handritin.
Það er ekki of mikið á sig
lagt fyrir þessa fáu vísinda-
menn að ferðast með þotu í
3 klst. frá Kaupmannahöfn til
Reykjavíkur sama erindis.
— Þér hafið komið til ís-
lands áður.
— Já, ég dvaldist hér í viku
fyrir 10 árum. Mér þykir
mjög margt hafa breytzt hér
í Reykjavík síðan. Þetta er
mikil framfaraborg.
— Skrifuðuð þér eitthvað
um ísland í dönsk blöð eftir
fyrri heimsóknina?
— Já, ég skrifaði nokkrar
greinar. í þetta sinn hef ég al-
veg frjálsar hendur um það,
hvort ég skrifa um ísland, en
ég ætla að setja eitthvað sam-
an um ýmislegt, sem vakið
hefur athygli mína. Það er
skammarlegt, hve lítið flestir
Danir vita um ísland. Þá tel
ég líka, að dönsk blöð ættu
að hafa fastan fréttaritara
hér í Reykjavík. Hann ætti að
vera danskur. Hér eru allir
svo hjálpsamir, að hann kæm-
ist strax í nauðsynleg sam-
bönd til fréttaöfluná® Það
virðist hjákátlegt að sjá
fréttir um ísland frá amer-
ískum fréttastofnunum í
dönskum blöðum.
Að lokum sagði Sven
Sabroe: — Það var reyndar
ekki alveg rétt hjá mér, þeg-
ar ég sagði, að heilsulindirn-
ar ykkar væru heppilegastar
til að laða að erlenda ferða-
menn. Það eru nefnilega
stúlkurnar ykkar. Þær eru
feiknalega fallegar.