Morgunblaðið - 12.06.1965, Blaðsíða 17

Laugardagur 12. júní 1965
MORGUNBLADID
17
Allt meö kyrrum kjðrum í Kreml
— en hverjir taka við af Kosygin og Brezhnev?
SKÖMMC eftir hiff óvænta
hvarf Nikita Krúsjeffs af sjónar
sviðinu í október í fyrra, spurð
ust fulltrúar Johnsons forseta
fyrir um það, hverjum í Sovét-
ríkjunum ætti að senda áríð-
andi skeyti og skilaboð að vest
an — Kosygin forsætisráð-
herra eða Brezhnev, formanni
flokksins? Gerð var formleg
fyrirspurn þessu að lútandi, en
svarið lét á sér standa. • Er það
loks barst vestur var það á þá
Jeið, að skilaboð skyldu öll
sendast „tit Sovétstjórnarinn-
ar.“
Þetta atvik er gott dæmi um
það, hve mikla áherzlu hinir
nýju leiðtogar Sovétríkjanna
leggja á það, að þeir séu samá-
i byrgir í einu og öllu. Hér eins
| og annars staðar endurtekur
| mannkynsaagan sig. Þau tvö
| skipti, sem sovézkur einræðis-
herra hefur áður horfið af sjón
| arsviðinu hefur það jafnan ver
i ið fyrsta verk viðtakenda hans,
að leggja áherzlu á „bræðra-
lagsanda“ þann og samvinnu,
sein með þeim ríktL
j En þetta ástand helzt varla
| óbreytt til eilífðarnóns. Saga
I Rússaveldis sýnir okkur, að
I þar gera menn ráð fyrir ein-
I veldi, vilja heldur einveldi.
j Þannig var það á dögum keis-
aranna forðum og þannig hafa
kommúnistar haft það líka.
Skipulag kommúnistaflokksins
stjórnarinnar og ríkisbáknsins
alls er á þann veg, að það er
nær óhjákvæmilegt, að einhver
einn maður brjótist innan tíð-
ar upp á tindinn og sá maður
verður þá einræðisherra og ógn
valdur að því marki sem skap
gerð hans, hæfileikar og til-
hneigingar gefa tilefni til.
Það tók Stalin fjöjur ár eftir
að Lenin leið, að ná óskoruðum
æðstu völdum í Sovétríkjunum
og Krúsjeff tók það mjög svip
aðan tíma að komast til æðstu
valda eftir að Stalin leið. Það
er þó ekki þar með sagt, að
fjögur ár hljóti óhjákvæmilega
að líða áður en fram kemur
nýr einræðisherra í Sovétríkj-
unum, en það gefur engu að
síður nokkra vísbendingu um,
að ef Rússar séu samir við sig,
geti vei liðið nokkur ár, áður
en sá sem þar verður næstur
allsráðandi er orðinn öruggur
í sessi.
Til þess að skilja til nokkurr
ar hlítar ste£n.u leiðtoga þeirra,
eera rtú eru við völd í Sovét-
ríkjunum, veirða menn aið hafa
í huga þau meginatriði, sem
úkvarða stefnu Sovétríkjainna á
hverjum tima. Stefnan er tvinin
uð saman úr hugmyndafí'æði
og „realpolitik“, úr kennisetn
ingu og fnamkvæmdum. f meg-
inatriðum eru lei'ðtogar Sovét-
ríkjanna n/ú rétt eins og leið-
togar kommúniíjtaríkja hafa
jafnan verið, fylgjamdi grund-
vallarmairikimiðium iruarxism-
ieninisima, sem telur það loka-
tekmarkið að koma á heims-
komúnisma. Þetta taikmark vík
ur aídrei úr huga leiðtoga Sovét
ríkjanna hvort sem þeir heita
Lenin, Stalin, Krúsjeff eða
Kosygin og Breahnev, eins og
nú, og þetta skýrir hina sí-
Ifelltíiu áirekstra koimmiúnis-
inains við „hinn frjálsa heim“.
,,R.ealpoiitik“-þátturinn hlýt-
ur að sjálfsögðu a'ð endurspegla
skapger’ð, hugarferiii og met-
orðagirmi mianns þess, er kom-
izit hefur upp á tindinn og
hreiðrað þar um sig. Skapgerð
og hugarferli Lenins, Stalins,
Krjúsjeffs varð mönnum kunn-
ugt og athæfi þeirra og við-
brögð aif þeim sökum skiljam-
legra og stundum rnátti jafnvei
líirezhnev
segja fyrir um, hversu þeir
myndu þregðaist víð einu eða
öðru. En enginn veit, hvað býr
í huga þeirra manna, sem nú
ráða ríkjum í Rússlandi, þó
nöfn þeirra andilitsfaU og opin-
ber framkoma séu okkur ekki
svo ýkja framandi, af þeirri á-
stæðu meðal annars, að Krúsj-
eff átti það til áður fyrr, að
beina sviðsljósunum á atðra í
Kreml en sjálfam sig einan.
Svo getur einnig viljað til, að
koimmúnistalieiðtogi komist
upp á timdinm, en fái ekki
setið þar til frambúðar. Mal-
enlkov, til dæmis, tolldi ekki
í emlbætti aðalritara flokks-
ins memia níu daga eftir lát
Stalins.
Skammsýni Krúsjeffs olli
hinum margumræddu mistök-
um hans, þeim er síðam féllu í
hlust eftinmamna hans að leysa
úr. Kreddustefna hans, ráðríki,
afskiptasemi og yfiriborðskennd
ir dómar gerðu honum oft og
eimatt ókleift að sjá fyrir af-
leiðingair verka sinma, eins og
t.d. í Kúbumálinu, þar sem
harnn varð síðar að láta undan
síga við llítimn orðstír. Ósam-
kvæmi harns og stefnuleysi, það
hversu hann hafði gaman af
því að láta á sér betra og vera
hrókur alls fagnaðar hvar sem
hann kom, óstö'ðvandi orða-
flaumurinn og meðvituð lodd-
aramenmska á opinberum vett-
vangi (sem himum stoltu og
tilfinninganæmu Rússum þótti
illa saima) bætti heldur ekki
úr skák. Prá sjómarhóli hug-
myndafræði kommúnismans
var Krúsjeff mikiill ógæfa, en
þó engu að síður ógæfa þeirrar
nátitúru, að 220 milljónir Rússa
og 100 milljónir Austur-Evirópu
búa máttu hrósa happi, að
skyldi yfir þá koma, því af
þeim sökum var líf þeirra hálfu
betra eftir en áður, hverjar
sem skoðanir flokksötjórnarinn
ar kunna að hafa verið.
Við skulum nú athuga ofur-
lítið nánar hinn einstaklega lít
ið eftirsóknarverða arf, sem
Krúsjeff eftirlét Kosygin, Brez-
hnev og öðrum félögum sínum
í stjórn Æðstaráðsins. Fyrst er
þar til að taka innanríkismál,
fjármál og meniningarmál, sem
voru í mesta ólestri við brott-
för hans sökum vainhugs'a'ðra
framkvæmda stefnunnar um
fráhvarf frá stalinismamum, í
öðrulagi eru svo ýmis óúttoljáð
deilumál við Vesturveldin, þar
seim valdajafnvægið er greini
lega hagstæðara hinum síðar-
mefmdu og í þriðja lagi er svo
sumdurlymdi það og skipulags-
leysi, siem komizt hafði á inm-
ain heimskommúnismans, ásamt
almemmri útþynnkun á hug-
niyndafiræði komimúiúsmans í
Kosygin
Sovétríkjunum og kommúnista
ríkjum Evrópu. Stalin hafði
aiftur á móti skilið sínum airf-
tökum eftir heilsteypt kerfi og
sterkt. Loks er svo það, sem
mestu máli skiptir, það hversu
mikinin óskunda Krúsjeff hafðd
uimíð með óskipulegum starfs
aðferðum sínum og fljótfærni,
þamniig að áberandi 'skortur var
á samheldni, trausti og skiln-
ingi á sameigimlegum talkimörk
um með þeim mönnum ar við
áttu að taka.
Engin þesisara vandamiála var
hægt að leysa í flýti og sízt efima
hags- og iandbúnaðairmálin. En
leiðtogar þeir sem niú eru við
völd bafa tekið sér fyrir hend-
ur af stakri stefnufestu og á
einstaklega hægliátain og hvers
dagslegam máta, jað koma á uim
bótum í efnalhaigsmálum ríkis-
ins. Nú er verið að prófa í
framkvæmd í um 400 verksmiðj
um, flestum í vefnaðarvörur-
eða skófatnaðariðnaðmium
(sem taka til 1% iðinaðariins í
Sovétríkjunum), keniningair þær
sem yfirleitt eru kerxndar við
prófessor Libermann, þar sem
áherzla er lögð á ágóðalhlutann
og það að samræma framleiðsl
una þörfum neytenda.
Mest hefur breytingin í ábt í
meira frjá'lsræðis þó orðið í
landbúnaðarmálum og er þar
fyrst ti'l að nefna afnám hafta
þeirra sem Krúsjeff hafði sett
á nytjajurtaræktun manna
heima við og búpeningsiha'ld.
Hámaæk þessa er hin djarflega
áætlun Brezhnevs uim landbún-
aðarmál, sem miðar að þi í að
jafna metin svo alö bændur
verði fjárhagslega ekki ver
settir en verkamenn í bæjun-
um. Fjárfesting í landbúnaðin-
um er stóraukin, stjórnendum
samyrkjubúa og ríkisbúa heim-
ilað töl'uvert frjálsræði í störf-
um oig afskipti ríkisins og
flokksins af búunúm mjög
minnkuð. Þetta er fyrsta raun-
hæfa, gagngera tiiraunin til
þess að leiðrétta misræmið,
sem ríkt hefur milli borgar og
11. Altksandr. M. Shelepin,
ritari i mióstj., fyrrum yfir-
maður leynilógregiunnar
sveita og til þess að bæta bænd
unum upp þær fórnir, sem
skipulagið í Sovétríkjunum hef
ur af þeim krafizt undanifarna
fjóra áratugi.
f ræðd þeirri, er Kosygin
flutti í Æðstaráðinu á síðasta
fundi þe&s og fjalláði um áætl-
unina fyrir árið 1965, voru lögð
dróg að aithyglisverðri „endur-
skoðunar“-stefnu stjórnarinnar.
Þar var gert ráð fyriir 8% aiukn
ingu á þjóðartekjunum miðað
við 1964 — mestu aukningu síð
an 1960 — og aukningin á rauin-
verulegu kaupi manna á að
veiða tvöföld á við meðaltal
áranna frá 1059 til 1964. Al-
mamnatryggingar eru einnig
viðaimikill þáttur í áætliuninni
og nú eru samyrkjubændum
greidd eftirlaun í fyrsta skipti
í sögumni.
Anna'ð dæmi um hvorbtveggja
í senn, aukið frjálslymdi og
raunsæi, er álitslhnekkir og ó-
virðing Trofims Lysenko, þess
er verið hefur nær alLsráðamdi
í líffræðimálum í Sovétríkjun-
um í hartnær tvo áratugi. Kenn
ingar þær sem hann setti fram
um erfðir og kynblöndun voru
orðnar sem næst lögmál í fræði
'grein hans og vísindamenn þeir
sem kjark höfðu til þess að
andæfa þeim eða setja sig upp
á móti Lysenko á einn eða
amman máta, voru látnir gjalda
þess. Stórfé var eytt í eimskis-
verðar tilrauinir hans og ýms-
komar áform, en nú hefur loks
verið komdð á ramnsóknaifrelsi
í Sovótríkjunum þó seint sé.
í memmáingiarmáluim hefur
orðið sú markverðust breyting
í átt til „eðlilegs horfs“ að vik-
Jð hefur verið úr emibætiti
Leonid Ilyechev, persónuleg-
um „varðhundi‘“ Krúsjeffs í
menningarmálum. Krúsjeff
mun sjálfur hafa verið á því
lemgi vel, að hann gæti komizt
að samningum við mennta-
menm í Sovétríkjumum þainndg
að þeim yrðu gefnar frjálsari
faendur en skyldu í staðinn
styðja stjórnina betur eftir en
áður. En bók Dudintsevs, „Ekki
af einiu saman brauði“, sem út
kom 1056, Pasternak-máli'ð,
fraimferði skáldsims Yevtushen-
ko, höggmyndir Nekrassovs,
ljóðlist Roztdestvenskys og rit-
snilli Nekrasisovs, færðu honum
heim sanninn um að með því
að gefa sovézkum listamömmum
smjörþefinn af því hvað frjáls-
ræðd í listsköpun gæti verið
hafði hann ært upp í þedim á-
kaft og óse’öjamtíi hungur. Þá
var það sem Ilyeohev var til
fenginn og hann lét ekki sitt
eftir lig'gja. Haftasetningar
hans árin 1062 og 1063 áumnu
honum haturs meirihluta so-
vézkra rithöfunda og menmta-
manna. En Ilyechev hefur nú
verið varpað fyrir borð, undir
því yfirskini að hamm eigi að
taka við störfum í utanríkis-
ráðumeytimu, og nú geta lista-
memn í Sovétríkjumum aftur
strokið um frjálst höfu'ð, ekki
sízt rithöfundar. í myndlist hef
ur emgin breyting orði'ð enn á
stefnu þeirri sem kenmd er við
sósíalrealisma, em þetta kamn
að stafa af því að það þarf
tíma og umihugsun til að skapa
nýja stefnu og leiðtogarnir hafa
tU þessa haft ýmsum öðrum
hmöppum að hneppa og margt
annað þótt brýnna tU úrlausn-
Eins og miáilum er komið, hef
ur stjórn Æ'ðstaráðsins því tek
ið þann kostkm að starfa i
kyrrlþei og láta sem minnst á
sér bera. Sovétríkin eru eims
og sjúklingur sem er að ná sér
eftir langvarandi og erfiðam
sjúkdóm og má ekki við miklu.
Enda þótt stjórn Æðstaráðsins
hafi sennUega í aðalatriðum
verið sa'miþykk stefnu Krúsjeffs
og saimsinna viðhorfum þeim
seim lágu alð baki henmi (að
undanteknum nokkrum hjá-
róma röddum er hvobbu til
varkárni) litu stjórnarmemm
óhýru auga þær sérlegu leiðir
er hann fór eftir í fram-
kvæmd. Eflaust trúa þeir því
statt og stöðugt að kerfi það
er stjóm Sovétríkjainina bygg-
ir á, muni, er tímar líða, reyn-
ast haldbetra haigkerfi em
kerfi kapitalista, sem þeim
þykir ekki nógu nýtið.
En þeir eru nógu víðsýnir ttl
þess að sjá og skilja að kerfi
kaipíbailista hefur ttl að bera
ýmsa þá tækni, er vel er þess
virði að haginýta sér hana og
því er það, að án þess að brjóta
í bága við grundvallarreglur
kommúniamans, og án þess
bátt fari, er ýmisskonar tækni
„fengin að láni“ vestanað. Og
til þess að þeir getí áfram feng
ið léð það sem þeiæ þurfa og
vilja af slíkri tækni er þeim
engu mdnni aikkur í að fríðsam
leg sambúð stórveldamna hald-
ist en Krúsjeff var á sínum
tíma. Þeir munu enm uim sinn
verða önnum kafnir við að
hreinsa til, við að koma á aft-
ur viðihlíbandi aga og emdur-
vekja skipulagt frjálsræði á
ýmsum sviðum sem hvortveggja
hefði beðdð mikinm hinekki
vegna hinna tilviljamakenndu
og óskipulegu vinnubragða
Krúsjeffs.
Á sviði alþjóðamála eru
deilurnar við Peking helzba
vandamálið, sem leiðtogar So-
vétríkjanna þurfa nú að glíma
við. Það yfirgnæfir allt annað
og takm.airka.r verksvið þeirra.
Til þessarar deUu var stofnað
af skammsýni en þrjózka Pek-
ingstjórnarinmar gerði Uka
sitt tíl. Og Rússar eru nú stadd-
ir í þeirri klípu, að þeir geta
ekki leyft sér að vera á sama
máli og Kínverjar, vegna þeiss
'hver þörf þeim er á friðsam-
legri sa.mibúð við Vesturveldiin,
en þeir geta heldur ekki horf-
Framhald á bls. 12
Dimitri S. Polyanski, vara
rsætlsrámierra, yngsti ftillf
rúi í Æðstaráðinu, 47 áta |