Morgunblaðið - 17.06.1965, Blaðsíða 17

f Fimmtudagur 17. júní 1965
MORCUNBLAÐIÐ
17'
MALSOKN
The Trial (I-e Proés). Frönsk-
ítölsk-þýzk. frá 1962. 118 mín.
Enskt tal. Bæjarbíó. Handrit:
Orson Welles eftir sögu Franz
Kafka „Der Prozess“. Kvikmynd
un: Edmond Richard. Framleið-
andi: Alexandre Salkind. Leik-
stjóri: Orson Welles.
„Ég lék málfærslumanninn og
ég samdi og stjórnaði þessari
mynd; nafn mitt er Orson Well-
es“. Þannig „undirritar" höfund-
ur Málssóknar verk sitt í lokin.
Og sannarlega er Welles höfund-
ur myndarinnar. Þeir sem bú-
ast víð að sjá Kafka ómengaðan
mega búa sig undir annað. Því
það er mynd Orson Welles, ekki
verk Franz Kafka, sem Bæjar-
bíó sýnir núna. Því munu þeir
sem ekki hafa lesið sögu Kafka
líklega hæfastir til að dæma
kvikmynd Welles hlutlaust. Og
ef tekið væri mark á Heims-
bókmenntasögu Kristmanns, þá
settu þeir að vera í yfirgnæfandi
meirihluta. En burtséð frá
Kafka, þá er Welles svo stórbrot-
inn kvikmyndahöfundur, að Máls
ekki hver er.
Máli hans lýkur þegar tveir
feitir menn draga hann burt á
eyðilegan stað þar sem aftaka
hans á að fara fram. Það er
raunar ætlazt til að hann fram-
kvæmi hana sjálfur, en hann
spyrnir á móti. Þá kasta feitu
mennirnir tveir sprengju á hann
og hlaupa burtu. K kastar henni
frá sér, en ef til vill of seint.
Sprengjan myndar goskúlulagað
ský á himninum, líkt og eftir
kj arnorkusprengj u.
Þetta síðasta atriði er frá Or-
son Welles komið og er ekki
með áhrifamestu hugmyndum
hans í myndinni. Þetta tákn fer
nú að verða all útjaskað. Þetta
endatákn, ásamt dularfullu atr-
iði sem sýnir hóp af fólki (stríðs
fanga?) í andvana hóp umihverf-
is óafhjúpað minnismerki, eru
tilgerðarlegustu hlutar myndar-
innar.
Það sem mest áberandi skilur
Málssókn (Le Procés) Welles frá
Réttarhöldum (Der Prozess)
Kafkas, uppgjöf og vonleysi
hans, eru viðbrögð Josephs K í
heldur skapar sína eigin mynd
af því.
Sviðið sem Welles hefur valið
myndinni er stórbrotið. Hún er
að mestu tekin í París, á ónot
aðri járnbrautarstöð sem bíður
niðurrifs, og einnig í Júgóslavíu
(hin mikla skrifstofa sem Joseph
K vinnur á og rétarsalirnir).
Leikendur þeir sem koma fram
myndinni eru einvalalið. Fyrir
utan Perkins, sem .gerir K góð
skil, verður að nefna Jeanne
Moreau í hlutverki ungfrú Búrst
ner, meðleigjanda K, Madeleine
Framhald á bls. 19
Anthony Perkins og Orson Welles í „Málssókn“.
sókn er sannkölluð veizla í kvik
myndatækninni frá hendi hans.
Hvert augnablik myndarinnar er
svo hlaðið hröðum og stórfeng-
legum sýnum, sem hrannast upp
fyrir augum áhorfandans, að við
búið er að hann komi dasaðúr
lút úr kvikmyndahúsinu.
Joseph K (Anthony Perkins)
vaknar einn morgun við að hann
er ákærður* Tveir menn vaða
inn í leiguherbergi hans hjá frú
Grubadh (Madeleine Robinson)
og ákæra hann. En fyrir hvað
bann er ákærður fær hann aldrei
®ð vita. K vinnur hjá stóru fyrir-
tæki og er þar í góðu áliti og
veit ekki sitt vamm. Það sem
Welles dregur fram er martröð
hans við að reyna að vita hver
sekt hans er og fá einhvern
botn í málið. Hann fær málfærslu
manni (Orson Welles) mál Sitt
í hendiu- fyrir tilstilli frænda
síns. í húsi málfærslumannsins
kemst hann í náin kynni við
bjúkrunarkonu eða ástkonu hans
Leni (Romy Sdhneider). Hann
hittir þar einnig einn skjólstæð-
ing hans (Akim Tamiroff), sem
svo lengi hefur átt í líku máli
og K, að hann hefur flutt inn til
málfærslumannsins. Og það
kemur í ljós að flestir menn
liggja einnig undir ákæru sem
þeir þekkja ekki, eru dregnir
fyrir rétt sem þeir ekki
ekilja og mál þeirra drag-
ast árum saman og lýk-
ur aldrei. Og hið vélræna og
ómennska réttarfar dæmir K að
lokum fyrir sök sem hann veit
Richard Beck og Ragnar Georgsson.
Góður gestur heiman um haf
lokin. f mótsögn við Kafka læt-
ur Welles K snúast til mót-
spyrnu við endalok sín; gegn
þeim ósigrandi öflum sem dæma
hann og deyða fyrir verknað
sem hann fær aldrei skilið. Og
það sem er ógnvekjandi í heimi
Kafka skeður í hversdagslegri
veröld, þar sem allt virðist ró-
legt, nákvæmt og eðlilegt en
undir niðri dvelur ógnin, þá er
allt yfirspennt, þrumandi brjál-
að hjá Welles. En meistaratækni
hans hlýtur að grípa áhorfand-
ann, ásamt'myndríki hans og í-
myndunarafli. Andstætt sumum
miðlungum í kvikmyndalistinni,
sem reyna að grípa til tækni-
brellna vegna skorts á öðru, þá
verkar myndgleði Welles ekki
sem dauð eða ódýr tækniof-
hleðsla. Dæmi um það sem skil-
ur tæknisnilld frá tæknibrellum,
er samanburður á þessari mynd
og mynd Laurence Harveys,
Fómin (The Ceremony) sem
var nýlega sýnd í Tónabíó, þar
sem flestar tilraunir Harveys til
sérstæðrar myndatöku virka
fremur sem brellur og eftiröpun
— á Welles m.a. Harvey virðist
skorta þann neista snilligáfu sem
einkennir margt sem Welles
snertir á. Og vissulega ber Máls-
sókn vitni um snilligáfu. Welles
er gífurlega stór í sniðum, svo
mikill einstaklingur að hann
sprengir af sér allar hörnlur.
Og slíkur maður er tæplega
„túlkari", heldur skapari. Hann
túlkar ekki beint verk Kafka,
Ragnar Georgsson, skólafull- i
trúi í Reykjavík, er nú á ferða-
lagi um Bandaríkin í boði utan-
ríkisráðuneytis þeirra, til þess
að kynna sér fræðslumál, sér-
staklega kennslufyrirkomulag og
skólastjórn barna- og gagnfræða
skóla. Þ. 11. marz kom hann til
Grand Forks, N. Dakota, á veg-
um Ríkisháskólans þar (Uni-
versity of North Dakota) og
dvaldi á þeim slóðum nærri viku
tíma.
Hafði hann óskað þess að fá
tækifæri til þess að heimsækja
byggðir íslendinga þar í ríkinu.
Rættist sá draumur hans, þegar
hanm, í fylgd wieð íslenzku ræðiis-
mannshjónunum í Grand Forks,
fór norður til Mountain og Garð-
ar laugardaginn þ. 13. marz og
var þangað til seinni partinn á
sunnudaginn. En segja má, að
framannefnd sveitaþorp séu
mjög miðsvæðis í íslenzku byggð
unum, sem liggja út frá þeim
í allar áttir, og taka yfir mikið
landsvæði.
Sigurður Á. Björnsson (Ey-
firðingur að ætt), forseti þjóð-
ræknisdeildarinnar , .Bárunnar",
tók á móti ferðafólkinu, og var
ekið rakleiðis heim til hans í
grennd við Mountain, og snædd-
ur hádegisverður þar, en Ragn-
ar skólafulltrúi var gestur þeirra
hjóna, meðan hann dvaldi í
byggðinni.
Eftir hádegisverðinn fylgdi
Sigurður gestunum á Elliheimil-
ið „Borg“ að Mountain. Var hinu
íslenzka vistfólki þar, sem all-
margt er, hinn góði gestur frá
Íslandi sérstaklega kærkominn,
spurði hann margs um land og
þjóð, ættingja og vini, en hann
varð vel við svörum. Að heim-
sókn þessari lokinni, var ekið
til Garðar, og kvöldverður
snæddur á heimili þeirra Kristj-
áns kaupmanns Kristjánssonar
(frá Bolungarvík) og frú Val-
gerðar konu hans, en þar nutu
íslenzku ræðismannshjónin gist-
ingar.
Um kvöldið hafði „Báran“ efnt
til almennrar samkomu í neðri
sal „Víkur“-kirkju að Mountain,
en það er elzta íslenzka kirkjan
í Vesturheimi. Var samkoman
vel sótt eftir atvikum, og gat þar
að líta fólk frá ýmsum stðum
í byggðinni.
Forseti deildarinnar bauð gesti
velkomna með hlýj um orðum.
Kvaddi hann síðan dr. Ridhard
Beck til þess að stjórna sam-
komunni, en hún hófst með því,
að sungið var „Hvað er svo glatt
sem góðra vina fundur", að göml
um íslenzkum sið, sem enn er í
heiðri hafður meðal Vestur-ís-
lendinga. En samkoma þessi fór
nærri algerlega fram á íslenzku.
Þessu næst skemmtu tvö ung-
menni þaðan úr byggðinni með
söng bæði á islenzku og ensku.
og þótti vel takast. Þá var ætt-
jarðarinnar minnst með því, að
sungið var ,,Ó, fögur er vor fóst-
urjörð“ og jafnframt til heið-
urs gestinum þaðan. Kynnti sam
komustjóri hann þessu næst til-
heyrendum, ættfærði hann, lýsti
starfi hans heima á ættjörðinni
og ferðum hans vestan hafsins.
Hóf Ragnar skólafulltrúi síðan
mál sitt með því að láta í ljós
mikla ánægju sína yfir því að
vera nú kominn á þessar sögu-
frægu íslendingaslóðir. Taldi það
ganga ævintýri næst, og furðaði
sig á því að hitta hér fyrir margt
fólk, sem flest hefði aldrei ís-
land augum litið, en mælti þó
prýðilega á tungu feðra sinna.
Flutti hann síðan mjög fróð-
legt og greinagott erindi um ís-
land, jafnframt því og hann
sýndi óvenjufallegar og fjöl-
breyttar litskuggamyndir víðs-
vegar af landinu. Var ræðu hans
og myndasýningu tekið með
miklum fögnuði, og var það mál
manna, að þeir hefðu eigi áður
séð fegurri myndir af Islandi.
Lauk skemmtiskránni með því
að sungin voru „Eldgamla ísa
fold“ og „America“, og ættlandið
og kjörlandið þannig tengd
söngvaböndum, glöggur vottur
þess, að íslendingar í N. Dakota
finna enn til sterkra tengsla
sinna við „gamla landið góðra
erfða“, eins og Stephan G. Steph
ansson, sem fyrr á árum var
landnámsmaður í Garðarbyggð,
komst fagurlega að orði um ís-
land í einu ágætiskvæða sinna.
Þá var setzt að kaffiveiting-
um, sem félagskonur báru fram
af mikilli rausn, og skemmtu
menn sér síðan við samræður
fram eftir kvöldinu. Þótti sam-
koman hafa um allt verið hin
ánægjulegasta, og var fólk mjög
þakklátt Ragnari Georgssyni fyr
ir komu hans, prýðilega ræðu og
myndasýningu.
Eftir að hafa sótt messu bæði
að Mountain og Garðar fyrir há-
degið á sunnudaginn, hélt ferða-
fólkið aftur til Grand Forks, en
áður en farið var úr byggðinni,
var numið staðar við minnis-
varða og legstað K.N. Júlíusar
skálds (Káins) við Eyfordkirkju,
og honum vottuð virðing og
þökk í hljóði.
Dvaldi Ragnar næstu daga I
Grand Forks. Kynnti sér fræðslu
mál bæði í Ríkisháskólanum og
í stærsta gagnfræðaskóla borgar-
innnr, sat hádegisverð, er há-
skólinn hélt honum til heiðurs,
og flutti erindi sitt (auðvitað á
ensku) og sýndi myndirnar frá
Islandi á fjölmennri samkomu
háskólakennara og stúdena, við
ágætar undirtektir. Einnig end-
urtók hann myndasýriingu sína
á heimili íslenzku ræðismanns-
hjónanna, að viðstöddum all-
mörgum gestum, flestum íslenzk
um.
Hélt hann síðan áfram ferð
sinni áleiðis til Vesturstrandar-
innar síðdegis á miðvikudaginn
þ. 17. marz, og fylgdu honum á
veg þakkir og góðhugur allra
þeirra, landa hans og annara,
sem kynntust honum. Jafnframt
hafði hann með erindum sínum
um ísland og myndasýningum
sínum þaðan irint af hendi gott
landkynningarstarf.
Richard Beck
Washington, 4. júní. —
NTB — AP:
• Ludwig Erhard, kanzlari
V-Þýzkalands ræddi í dag við
Lyndon B. Johnson, forseta
Bandaríkjanna. Áður hafði
hann rætt við ýmsa ráðherra
Bandaríkjastjórnar, þar á með
al Dean Rusk, utanríkisráð-
herra og Robert McNamara
landvarnarráðherra.
Frotte-sloppar
Nýkomið mikið úrval af fallegum sloppum
fyrir dömur og herra úr þykku frotte.
Verð aðeins kr. 495.—
Lækjargötu 4 — Miklatorgi.