Morgunblaðið - 20.06.1965, Blaðsíða 17

r Sunnudagur 29. Jfiní 1965
MORCUNBLADIÐ
17
Gengið til lcirkju 17. júní. Fremstir eru: presturinn, sr. Emil Björnsson, foireti fslands og biskup
inn yfir íslandi. Þá eru forsætisráðherrahjónin og ennfremur sjást utanríkisráðherra, lögreglu-
stjórinn í Reykjavík og forsett borgarstjórnar Reykjavíkur.
s REYKJAVÍKURBRÉF
Laugard. 19. júní
' „Ilennar líf er
eilíft kraftaverk44
RÆÐA séra Emils Björnssonar í
Dómkirkjunni á þjóðhátíðardag-
inn var með afbrigðum góð. Hann
sagði m.a.:
„Hennar líf er eilíft krafta-
verk. Sannara orð hefur ekki ver
ið sagt um þjóð vora. Ótrúlegri
ekáldsaga hefur ekki verið skráð
en hin sanna saga af fólkinu í
þessu landi, að það skyldi lifa af.
Hvers vegna lifði það af? Vissu-
lega björguðu síðbúin kornskip
þjóðinni stundum frá algerum
hungurdauða. Og sannarlega ylj-
aði bókmenntaiðjan mörgum um
hjartaræturnar------.
Þó hefðu hvorki kornskipin né
bókmenntaáhuginn hrokkið til að
vinna það kraftaverk, sem líf
þjóðar vorrar er, heldur kom þar
til kraftur guðs, sem streymir
upp úr þeim brunni í brjósti
Bianns, sem enginn veit hvað er
djúpur, en aldrei þrýtur, ekki
einu sinni í dauðanum“.
Síðar sagði séra Emil:
„Þegar grasið var sviðnað, bú-
peningurinn fallinn, hafísinn
hefti siglingar og lífsbjörg var
þrotin, þegar flest fólkið var dá-
ið úr hungri eða drepsóttum, á-
letruð og óletruð skinn uppetin,
týnd eða flutt úr landi, þegar
menn höfðu borið beinin á ver-
gangi í öllum byggðum landsins,
þá hafði allt verið tekið frá þeim
nema gpð þeirra.------Þessa
er hollt og raunar lífsnauðsyn-
legt að minnast, þegar vér höf-
um eignazt allan hinn ytri heim,
miðað við það, sem áður var, en
erum eftir sem áður fámennust
allra smáþjóða og hljótum því að
byggja sem fyrr alla vora til-
verumöguleika og tilverurétt á
hinni andlegu stærð, andlegum
verðmætum og andlegu framlagi
voru í samfélagi þjóðanna”.
„Kunnum vér að
meta það?“
Séra Emil heldur áfram:
„Mörgum öldum áður en nokk-
ur leiddi vatn, rafmagn eða síma
í bæ sinn, áður en nokkur vél sá
dagsins ljós, meðan árin og ljár-
inn voru nærri einu tækin til
sjós og lands, lýsiskolan eina
ljóskerið og hestaflið eina aflið,
sem létti nokkrum byrðum aí
mannlegum herðum, á meðan allt
var svona fátæklegt og þæginda-
snautt hið ytra, skapaði þessi
langfámennasta þjóð veraldar
andleg verðmæti, sem aðeins
verður jafnað til hins bezta á
menningarþróunarbraut mann-
kynsins. Svo að engum ætti að
vera það ljósara en oss, að það
er sitt hvað efnaleg velsæld og
líkamsþægindi annars vegar og
andleg verðmætasköpun hins
vegar.
Vér, sem lifað höfum aðeins
upþ'að hálfri öld, höfum í raun-
inni lifað lífi allra kynslóða í
landinu, vér munum land þar
sem ekki stóð steinn yfir steini,
engin mannvirki frá liðnum tím-
um, engar vélar, engin tæki, eng-
ir vegir, engar brýr, varla nokk-
«r skip að gagni, aðeins árin og
Ijárinn, eins og hafði verið í þús-
und ár. Og í dag erum vér ein
véivæddasta, skartbúnasta og sæl
legasta þjóð í heimi. En kunn-
aui vér að meta það?“
„Enginn séð jafn-
mikið af draumum
sínum verða að
veruleikaw
Enn segir séra Emil:
„Tvennt verðum vér að gera
oss ljóst varðandi oss sjálfa. í
fyrsta lagi, að vér erum ekkert
betri eða merkari en aðrar þjóðir.
-------Á hinn bóginn ber jafn
alvarlega að varast að gera lítið
úr því, sem íslenzkt er, en gylla
fyrir þjóðinni allt sem útlent er.
Hvorttveggja er jafn hættulegt,
ofmat og vanmat á þjóðinni. Of-
matið elur á sjálfbirgingshætti.
-------En vanmatið dregur úr
þjóðinni kjark, sem hún má sízt
missa í lífsbaráttu sinni, er ávallt
hlýtur með nokkrum hætti að
verða hörð hjá fámennri þjóð í
harðbýlu landi. Og þá er komið
að því, sem allra þýðingarmest
er fyrir þjóðina, fyrir utan það
að öðlast stöðugt nýja krafta við
brunn lífsins, og það er dugnað-
urinn, framkvæmdasemin og
vinnusemin. Og svo vill til, að
með sanni má segja,- að þjóð vor
sé einhver dugmesta og vinnu-
samasta þjóð í heimi, bæði til
sjós og lands. Ávextirnir af
þeirri fágætu vinnusemi blasa við
hvert sem litið er, þjóð vorri
hefur fleygt fram------síðan
við endurreistum lýðveldi fyrir
21 ári. Framfarirnar hafa á öll-
um sviðum verið stórfelldari en
á nokkru öðru tímabili sögu vorr
ar. Það hefur því vissulega ekki
allt farið í súginn hjá almenn-
ingi né illa verið stjórnað málum
vorum á þessu tímabili, þegar
litið er á það frá sjónarhóli sög-
unnar en ekki dægurmálanna.
Engin þjóð hefur séð jafnmikið
áf draumum sínum verða að
veruleika á jafnskömmum tíma
og vér íslendingar, og hvergi í
heiminum mun fólki almenrit
líða betur, þótt auðvitað sé ekk-
ert fullkomið í þessum heimi“.
Talað af raunsæi
og skarpskyggni
í ræðu þessari, sem raunar
þarf að birtast í heild, er, eins og
sjá má, talað af raunsæi og skarp
skyggni. Vissulega er fast kveðið
að orði, þegar sagt er, að líf
þjóðar okkar hafi verið eilíft
kraftaverk. En þegar litið er á
alla þá örðugleika, sem þjóðin
faefur. orðið að þola, og það, sem
þó he'fur áunnizt nú á nokkrum
áratugum, þá virðist ekki of-
mælt. Hvarvetna á byggðu bóli
er eitthvað öðruvísi en vera ætti.
Sízt er furða þótt svo sé einnig
okkar á meðal, en þrátt fyrir allt,
sem á bjátar, þá hljóta menn ð
spyrja: Hvar nýtur hver einstakl-
ingur meðal almennings sín bet-
ur en hér?
Menningarlaus öreigalýður er
ekki til á íslandi. Hér er með
öllu óþekktur sá munur, sem
gerður er annars staðar —- ekki
síður austan járntjalds en vest-
an — á mönnum eftir stétt og
stöðu. Ættardramb og auðlegðar-
hroki kann að vísu að óprýða
einstaka gikk en helzt aldrei til
lengdar. Allir íslendingar eru svo
skyldir og tengdir með margvís-
legu móti, að annars staðar
mundu þeir taldir til eins ætt-
bálks ef ekki sömu fjölskyldu.
Og enn á okkar dögum hefur á
sannazt, að auður er valtastur
vina. Hann hefur sjaldan haldizt
svo lengi meðal sömu ættmanna,
að hann gangi á milli margra kyn
slóða. Erlendar æsikenningar um
stéttastríð, sem ekki hafa einu
sinni átt við í stórum og stein-
runnum þjóðfélögum, hafa aldrei
haft erindi hingað. Hér hafa þær
einungis skapað óþarfan ófrið, og
truflað þann hug samhjálpar og
samtryggingar, sem einkennt hef
ur íslenzkt þjóðlíf ætíð þegar við
höfum átt þess kost að ráða mál-
um okkar sjálfir.
Sá hirti sneið, er
átti
f síðasta Reykjavíkurbréfi var
vikið að þeim óþurftarmönnum
og sérhagsmunahópum, sem
reyndu að spilla fyrir vinnufriði.
Þjóðviljinn skildi hver sneiðina
átti og tók hana til sín. Væri vel,
ef skriffinnar hans reyndust í
öllu jáfnskarpskyggnir.
Ýmsir spyrja af hverju ekki
hafi að þessu sinni tekizt að
koma á almennu samkomulagi
um vinnufrið með svipuðum
hætti og júnísamkomulaginu í
fyrra. Skýringin sést af skrifum
Þjóðviljans og Tímans. Báðir á-
saka aðra, ekki sízt ríkisstjórnina,
fyrir að treglega hafi gengið um
samninga. Hvorugur getur hnekkt
því, að ríkisstjórnin hefur gert
allt, sem í hennar valdi hefur
staðið til að koma samningum á.
Hins vegar hafa báðir, bæði Þjóð-
viljinn og Tíminn, eftir mætti
leitazt við að @gna til ófriðar.
í vetur ögruðu sumir talsmenn
Framsóknar á Alþingi forustu-
mönnum Alþýðubandalagsins
með stöðugum yfirboðum. Af
Þjóðviljanum í fyrrasumar var
ljóst, að hann.var þá þegar á
móti júnísamkomulaginu. Um þá,
sem undir hans áhrifum eru,
mátti því nærri geta, að auðvelt
mundi að æra óstöðugan.
Vaxandi útgáfu-
starfsemi
Sl. miðvikudag, hinn 16. júní,
var haldinn aðalfundur, fyrst í
Almenna bókafélaginu og síðan í
hlutafélaginu Stuðlum, sem stofn
að var til styrktar starfsemi
Bókafélagsins. Eftir að eins af
stofnendum og forustumönnum
Bókafélagsins frá upphafi, dr.
Alexanders Jóhannessonar, hafði
verið minnzt, var gerð grein fyrir
starfi félaganna. Ánægjulegt er,
hversu útgáfustarfsemi Bókafé-
lagsins stendur með miklum
blóma. Félagið hefur nú gefið út
mikið af ritum fagurfræðilegs
efnis, bæði frumsamin og þýdd
skáldrit, nú siðast heildarútgáfu
af skáldverkum Gunnars Gunnars
sonar, sem hlotið hefur frábærar
vinsældir og jafnvel meiri út-
breiðslu en menn fyrlrfram
höfðu þorað að vona. Þá hafa
einnig fjölmorg fræðirit verið
gefin út, svo sem hin ágæta fugla
bók, rit um íslenzka tungu, bæk-
ur um erlend lönd, íslenzka sagn-
fræði og nokkrar endurminning-
ar merkra manna. Mikilla vin-
sælda njóta landabækur Bókafé-
lagsins, sem gefnar eru út í sam-
vinnu við Life-forlagið í Banda-
ríkjunum. í framhaldi af þeirri
samvinnu mun nú ráðgert að
gefa út auðskilin fræðirit um
ýmis vísindaleg efni, og verði þau
öll saman eins konar alfræðibók.
Eflaust á sú útgáfa eftir að fá
mikla útbreiðslu. Surtseyjarbók-
in, sem kom út íyrir síðustu jól,
hefur nú í nokkra mánuði verið
ófáanleg. önnur útgáfa' hennar
er væntanleg þessa dagana, og
verður vafaláust mikil eftirspurn
eftir henni, því að leitun mun á
þeirri íslenzkri bók, sem slíkan
orðstír hefur getið sér.
Einn tíundi liluti
verðs
Á aðalfundi Stuðla gerði Bald-
vin Tryggvason, framkvæmda-
stjóri ALmenna bókafélagsins,
sem stjórnað hefur félaginu >f
miklum dugnaði og framsýni,
nokkra grein fyrir bókaútgáfu
hér á landi og erfiðleikum henn-
ar, einkum í sambandi við er-
lendan bókainnflutning. Baldvin
sagði m.a.:
„Það er tiltölulega lítill vandi
að stunda bókaútgáíu með það
eitt í huga að hagnast á henni
fjárhagslega. Hitt er erfiðara að
láta fjárhagslegan ávinning og
menningarlegt gildi útgáfu bóka
haldast í hendur. Þetta á ekki
hvað sízt við hér á íslandi, því að
þótt okkur hætti til að miklast af
bókaáhuga íslendinga, þá eru þó
ekki nema rúmar 40 þúsund fjöl-
skyldur í þessu landi, og því eru
takmörk sett hvað svo fámenn
þjóð getur keypt af bókum, þótt
bókelsk kunni að vera.---------
Erlendir bóka- og tímaritaút-
gefendur eiga hér stærri markað
en margan grunar".
Síðar sagði Baldvin:
„Ég ætla ekki að hefja hér
neinn barlóm vegna íslenzkra út-
gefenda, en kemst þó ekki hjá
því að minnast á nokkur atriði.
Vegna hraðvaxandi útgáfukostn-
aðar hér á landi hækkar söluverð
íslenzkra bóka ár frá ári á meðan
verð erlendra bóka helzt tiltölu-
lega stöðugt. Þar að auki er þró-
unin sú erlendis, að vasabrotsút-
gáfum fjölgar stöðugt, en slíkar
bækur eru seldar í bókaverzlun-
um hér á 25—35 krónur hvert
eintak.
Þær raddir heyrast stundum,
að íslenzkir bókaútgefendur gefi
ekki út erlend skáldverk eða rit,
sem mikla athygli vekja erlendis.
En ég spyr: Er óeðlilegt, að ís-
lenzkir útgefendur hiki við að
geía út erlenda bók, sem hann
veit að hann þarf að selja á
200—300 kr. eintakið, en er jafn-
framt viss um, að þessi sama bók
verður komin í bókaverzlanir á
ensku eða dönsku, og þar kostar
hún 25—35 kr?“
Innflutningi
erlendra bóka
ívilnað
Síðar segir Baldvin:
—-------„Hinn íslenzki útgef-
andi veit, að verulegur hluti
þeirra, sem annars hefðu eignazt
hina íslenzku útgáfu bókarinnar,
kaupir hana ekki, því að hann
vill hana heldur á frummálinu og
hinu lága verði erlenda útgef-
andans.--------Hingað til hafa
bækur eftir íslenzka höfunda
selzt mun betur en þýddar bæk-
ur, og ég er ekki í minnsta vafa
um, að svo mun enn verða. Þó fer
ekki hjá því að sá grunur læðist
að manni, að til þess kunni að
draga — fyrr en seinna — að
eins og þýddu bækurnar eru nú
þegar farnar að þoka fyrir er-
lendum útgáfum geti röðin komið
að bókum íslenzkra höfunda líka.
Oft sinnis hefur verið bent á
það sem ég vil nefna hróplegt
ranglæti gagnvart íslenzkum
bókaútgefendum, að á meðan all-
ur bóka- og blaðainnílutningur til
landsins hverju nafni serri nefn-
ist er algjörlega tollfrjáls, að þá
skuli enn vera þau lög í „landi
bókarinnar“ að greiða ber frá 30-
35% í toll af öllu bókagerðarefni.
—- — — Mér er ekki kunnugt um
að slikt þekkist í nokkru menn-
ingarlandi, tollur sé lagður á
bókagerðarefni, a.m.k. ekki papp-
ír, og er það einlæg von mín og
reyndar allra, sem við bókaút-
gáfu fást, að þessi tollur verði af-
numinn sem allra fyrst. Ég fæ
a.m.k. ekki skilið hvers vegna
pappír til blaðaútgáfu er svo til
tollfrjáls. Ekki þurfa dagblöðin
okkar að óttast erlenda sam-
keppni. En bókaútgeíendur, sem
þurfa að óttast hana, þeim ber
skylda að greiða toll“.