Morgunblaðið - 29.09.1965, Qupperneq 21

1 MKSvflcudagur 29. sept. 1965
MORGUNBLAÐIÐ
21 v
_____.v
Jón Bjarnason
smiður - Minning
— A barmi
Framhald af bls. 12
þvingunum og mögulegt væri.
En á næstu 24 stundum átti
(hann eftir að gera grín að því,
að yfirstjórn Whites hafi ef til
vill orðið til að hjálpa til. Nýtt
Ibréf frá Kxustjov til Kennedys
I Ibarst til utanríkisráðuneytisins
föstudagskvöldið þann 2i8. októ
Iber. Það var langt, fullt útúr-
: snúninga og ádeilna, eii í grund
i vallaratriðum virtist það hafa
; að geyma frjóanga . viðunandi
| samkomulags. Þar sem eldflaug
J ar hans voru þama aðeins í því
í skyni að verja Kúbu gegn inn-
i rás myndi hann flytja þær á
j (brott undir eftirliti Sameinuðu
i Iþjóðanna, ef Bandarikin sam-
j (þykktu að gera ekki innrás.
t Svipað þessu sagði Zorin við
j U Thant hjá Sameinuðu þjóð-
unum þennan sama dag.
jj í bréfi Krustjovs var tilboðið
nokkuð óljóst. Það virtist breyt
ast frá einni setningu til ann-
arrar og var fullt af hinum
venjulegu hótunum og fordæm-
ingum. Framkvæmdanefndin
var samt hin vonbezta, þegar
hún kom saman laugardags-
ij morguninn 27. október til að
j| leggja drög að svari.
?! Á meðan á þeim fundi stóð
fóru vonir manna fljótlega
p tminnkandi. Nýtt bréf kom frá
jj Krustjov. Að þessu sinni birt
jj opinberlega. Þar var ekki
jj minnzt á einkabréfin, en stung
H ið upp á því, að Jupiter eld-
jj flaugarnar í Tyrklandi yrðu
fjarlægðar í staðinn. Við velt-
um því fyrir okkur ,hvort hin-
ir hörðu línumenn Krustjovs
hefðu enn einu sinni orðið ofan
á eða hvort þessi uppástunga
um hrossakaup í blöðum í Was-
hington og London hefði hvatt
Sovétmenn til að halda, að við
myndum gefa eftir undir
pressu? Staðreyndin var, að
margir vestrænir leiðtogar, og
leiðtogar hlutlausra ríkja, voru
! fljótir að styðja þessa nýju
afstöðu Sovétríkjanna.
j Fleiri slæmar fréttir bárust.
INýtt sovézkt skip sást nálgast
hafnbannsvæðið. Síðustu
j myndirnar bentu ekkert í þá
átt, að vinna hefði verið stöðv-
uð við bygingu eldflaugastöðv-
anna á meðan beðið væri eftir
svari okkar við föstudagsibréf-
inu. Þvert á móti var unnið með
mklum hraða við að byggja
traustar geymslur neðanjarð-
ar fyrir kjarnorkuhleðslurnar
og hermannaskála. Sumir héldu
því fram, að bréf Krustjovs
hefði verið skrifað í þeim til-
gangi einum að tefja um fyrir
okur og slá ryki í augu okkar,
þar til eldflaugastöðvarnar
væru tilbúnar. Þá komu verstu
fréttimar. Fyrsta skotinu var
hleypt af og fyrsta dauðsfall
árekstursins varð afleiðingin.
Skotin var niður U-2 þota, sem
var á flugi hátt á lofti, með
S.A.M. eldflaug. Hinn látni
flugmaður, Rudolf Anderson,
majór, ihafði farið í könnunar-
flugið 13 dögum áður, sem
fyrst kom upp um hernaðar-
undirbúninginn.
Við'höfðum rætt um það fyrr
í vikunni, hvert skyldi verða
svar þjóðar okkar yrði óvppn-
uð bandarísk flugvél skotin
niður í könnunarferð, sem til-
kynnt hafði verið opinberlega.
Og við höfðum ákveðið eftir
nokkra umhugsun, að gerð
skyldi ein loftárás í hefndar-
skyni gegn S.A.M. — stöð, en
þurrka þær síðan allar út héldi
érásum áfram. Nú hafði stund-
in komið til að framfylgja
þessari stefnu, valda þar með
dauða sovézkra borgara og
eyðileggja flugvélar Kastrós og
öllum líkindum. Þetta gæti leitt
til fullrar loftárásar, innrásar
eða frekari sovézkra gagnráð-
stafana.
En forsetinn hafði gætt þess
að gefa ekki flughernum fyrir-
fram óskoraða heimild til að
framfylgja þessari ákvörðun.
Og hann vildi ekki heldur
gefa hana núna. Hann vildi
bíða enn einn dag til að frek-
ari upplýsingar fengjust um
afdrif flugvélar okkar og eft-
ir endahlegri afstöðu Krustjov
til samninga.
Til að gera málin enn erfið-
ari hafði bandarísk U-2 þota
á flugi yfir Alaska villzt og
flogið langt inn yfir sovézkt
landssvæði. Hópur sovézkra
orustuþota höfðu komið upp
að hlið hennar, en engu skoti
var hleypt af áður en unnt
var að leiðrétta mistökin. For-
setinn velti því fyrir sér,
hvort Krustjov myndi halda,
að við hefðum verið að gera
athuganir á skotmörkum
vegna væntanlegrar kjarn-
orkuárásar. (Krustjov skrifaði
síðar um hættur þær, sem
stafaði af slíkri flugvél „sem
hefði getað verið tekin fyrir
sprengjuflugvél..... sem birt
ist óboðin, einmitt þegar allt
hefði verið reiðubúið til styrj
aldarátaka“).
Hjá báðum aðilum var nú
allt tilbúið undir styrjöld.
Bæði kjarnorkuherir Banda-
ríkjanna, og þeir, sem búnir
eru venjúlegum vopnum, voru
nú á varðbergi um allan heim.
Bæði árásarþotur og stærsti
innrásarher frá lokum heims-
styrjaldarinnar síðari hafði
safnazt saman í Flórida.
Hinum litla hópi okkar, sem
sat umhverfis fundarborð ríkis
stjórnarinnar á stöðugum
fundi þenna laugardag, fannst
sem kjarnorkustyrjöld væri
nær þennan dag en nokkurn
annan frá upphafi kjarorku-
aldar. Héldu sovézku skipin
áfram að koma, ef haldið yrði
áfram að skjóta S.A.M. eld-
flaugunum, ef unnið yrði
áfram við byggingu eldflauga-
stöðvanna og ef Krustjov héldi
áfram að heimta tilslakanir
með byssu við höfuð okkar,
þá, álitum við, hlytu Sovétrík-
in að óska styrjaldar og styrj-
öld yrði óumflýjanleg.
Forsetinn hafði alls ekki í
hyggju að eyðileggja Atlants-
hafsbandalagið með því að
láta undan, en honum fannst
þess vegna enn mikilvægara
að gera afstöðu okkar alger-
lega Ijósa. Hann ákvað að taka
síðustu orðsendingu Krúsjovs
sem áróðursbragð og beina at-
hyglinni að bréfinu frá föstu-
dagskvöldinu.
Hópurinn vann að því að
að gera frumdrög að svari á
fundinum bæði um morguninn
og síðdegis. Þreyta og ósam-
lyndi um hina réttu stefnu
olli meira þrasi og gremju en
venjulega. Loks bað forsetinn
dómsmálaráðherrann og mig
að gera uppkastið og draga
saman allar tillögur, sem
fram höfðu komið. Hann bað
mig einnig að leita eftir sam-
Þykki hins endanlega texta
hjá Adlai Stevenson, sem
hafði með leikni komið á
samningaumleitunum hjá Sam
einuðu þjóðunum. Stevenson
óttaðist að bréfið væri of harð
ort. En með tveim minniháttar
breytingum, sem forsetinn gat
fallizt á, fékk ég samþykki
Stevensons. Bæði vegna hrað-
ans og sálrænna áhrifa birti
forsetinn bréfið opinberlega
samtímis því, sem það var
sént til Moskvu skömmu eftir
klukkan 8 síðdegis.
Samkvæmt sérstakri ósk
forsetans var afrit af bréfinu
afhent sovézka ambassadorn-
um af Robert Kennedy og
fylgdu því harðorð, munnlega
flutt skilaboð. Komið væri að
því að hafizt yrði handa.
Bandaríkin gætu haldið áfram
í átt til friðar og afvopnunar,
eða, eins og dómsmálaráð-
herrann lýsti því síðar, við
gætum „hafið öflugar' og víð-
tækar gagnráðstafanir nema
því aðeins að forsetinn fengi
tafarlaust tilkynningu um, að
eldflaugarnar yrðu fjarlægð-
ar.“ Skilaboðunum var komið
áleiðis til Moskvu.
Að minum dómi hefði for-
setinn ekki þegar í stað grip-
ið til loftárásar eða innrásar.
En kröfurnar um slíkar að-
gerðir urðu stöðugt háværari
og ákveðnari næsta þriðjudag.
Minnihluti hóps okkar studdi
slíkar aðgerðir af alefli og
nauðsyn þeirra jókst stöðugt
eftir því sem ástandið versn-
aði. Það var ekki unnt að loka
augunum fyrir því, að flugvél
okkar var skotin niður, né
skipinu sem nálgaðist eða
áframhaldandi vinnu við eld-
flaugastöðvarnar og hinum
so ózku S.A.M. eldflaugum.
Við héldum áfram fimdum
allan laugardaginn og loks,
skömmu eftir klukkan 8 síð- 1
degis, frestaði forsetinn fund-
inum fyrir klukkustundar
kvöldverð, þegar hann tók
eftir því að menn urðu stöð-
ugt æstari í skapi. Álagið og
þreytan, sagði hann. síðar í
einkaviðræðum, hefði getað
eyðilagt staðfestu ^iópsins á
24 eða 48 stundum til viðbót-
ar. Meðan við sátum að kvöld-
verði í borðsal starfsfólks
Hvita hússins töluðum við
varaforsetinn og Dillon um
allt önnur málefni. Fundurinn
klukkan 9 var styttri og ró-
legri. Þegar honum var frest-
að yfir nóttina vissum við, að
fundur okkar klukkan 10
næsta morgun myndi ráða úr-
slitum á annan hvorn veginn.
Þegar ég vaknaði sunnú-
dagsmorguninn 28. október
opnaði ég fyrir fréttirnar á út-
varpstækinu við rúm mitt. Á
meðan 9 fréttirnar voru lesnar
kom sérstök fréttasending irá
Moskvu. Það var nýtt bréf frá
Krustjov, hið fimmta frá
þriðjudeginum, og var það
birt opinberlega til að það
bærist sem fyrst. Fallizt var á
skilmála Kennedys. Eldflaug-
arnar yrðu fjarlægðar. Eftirlit
yrði leyft. Atökin voru um
garð gengin.
Ég gat varla trúað þessu og
náði í Bundy í Hvíta húsinu.
Þetta var satt. Hann hafði rétt
í þessu talað við forsetann,
sem tók fréttunum „af mikilli
ánægju“ og bað um að fá að
sjá skilaboðin á leið sinni til
kirkju. Þetta var fagur sunnu-
dagsmorgun í Washington á
alla lund.
Við söfnuðumst saman í
fundarherbergi ríkisstjórarinn-
innar með djúpri tilfinn-
ingu léttis og gleði. Það var
þrettándi dagur hins nána
samstarfs okkar. Á sama hátt
og eldflaugar eru miklu skjót-
ari í förum en öll vopn á und-
an þeim, þannig lauk þessu
hættuástandi skjótar en öllum
fyrirrennurum þess.
John F. Kennedy kom inn
og við risum allir úr sætum.
Hann hafði eins og Harold
Macmillan sagði síðar, unnið
sér sess í sögunni þótt aðeins
væri fyrir þetta verk. Hann
hafði átt í persónulegri, sem
þjóðlegri, baráttu um for-
ystuna í heiminum og hann
hafði sigrað. Hann hafði vakið
að nýju traust þeirra þjóða,
sem óttuðust að við myndum
beita of miklu hervaldi, og
þeirra, sem óttuðust að við
myndum alls ekki beita því.
Kúba hafði verið vettvangur
mestu mistaka hans og nú
mestu afreka hans.
Ég minntist lofræðu Burkes
um Charles James Fox, en úr
henni hafði Kennedy valið
þessa tilvitnun er hann tók
við embætti:
„Hann mun ef til vill lifa
lengi, hann mun ef til vill
vinna mikil afrek. En hámark
er á öllu. Hann mun aldrei geta
náð lengra en hann gerir
þennan dag.“
JÓN Bjarnason, kenndur við
Klúku í Hjaltastaðaþinghá var
heimilismaður í Hnefilsdal,
þegar ég kom í Jökuldal 1928.
Jón var smiður og dvaldi þar
sem hann smíðaði, en það var
um Út-Hérað og uppí Jökuldal,
sem kallað er. Jón var af þessu
starfi einkar vel látinn og virðu
legur maður. Dugnaður hans og
samvizkusemi í störfum var al-
þekkt. Allt sem Jón byrjaði á,
var undireins búið, og allt
sem var búið hjá Jóni var traust
og haglega unnið að. Auk þess
var Jón Ijúfmenni, trölltryggur
vinum sínum, geðfelldur á þeirri
göngu, snarmenni hið mesta og
léttur í hreyfingum. Hann var
þá, þetta ár, hátt á sextugsaldri,
en flestir mundu hafa talið hann
innan við miðjan aldur. Ég
hafði kynnst honum lítið eitt
áður og nú urðu kynni okkar
ekki löng. Hann fluttist til
Reykjavíkur árið eftir. Hann
var fæddur á Hrollaugsstöðum í
Hjaltastaðaþinghá 12. maí 1871
og var því orðinn fullra 94 ára
er hann lézt þann 23. sept. s.l.
Foreldrar hans voru Bjarni
Árnason frá Húsey og víðar,
Stefánssonar prests Schevings á
Presthólum, Lárussonar og er sú
ætt þjóðkunn. Móðir hans var
Sæbjörg Jónsdóttir bónda á
Arnhólsstöðum í Skriðdal, Finn-
bogasonar s.st., Árnasonar, en
móðir Sæbjargar var Kristín ís-
leifsdóttir bónda á Geirólfsstöð-
um, Finnbogasonar, systir Berg-
þóru í Stóra Sandfelli, lang-
ömmu minnar. Var Jón á Arn-
hólsstöðum góður smiður, en
Kristín annáluð dugnaðarkona.
Kippti Jóni eflaust einna mest
hér í kyn og lá þ4 eflaust ekki
eftir hlutur hinnar harðgerðu
Schevingættar í fari hans. Jón
kvæntist ekki og átti ekki af-
komendur því betur liðsinnti
hann öðrum, sem hann hafði
minna að gera fyrir sjálfan sig.
- Jón sýndi snemma að honum
var mikill hagleikur í blóð bor-
inn. Hann hafði ekki tækifæri
til lærdómsiðkana, en lærði allt
af sjálfum sér og átti bækur um
byggingalist og mikið safn al-
mennra bóka, því hann var bók-
hneigður í bezta lagi og las sér
til menningar og var smekk-
maður á lestrarefni. Eins og
sagði þá var dugnaður Jóns aS
smíðum með yfirburðum. Telur
Björn Þorkelsson í Hnefilsdal,
sem minntist Jóns á áttræðisaf-
mæli, að hann hafi reist aðal-
hús á 30 bæjum, fyrir utan alla
aðra smíði smáa og stóra ua
mikinn hluta Héraðs. Auk þess -
hafi hann smiðað ferjur á Jök-
ulsá á Brú, Selfljót og Lagar-
fljót. Það sem sérstaklega virt-
ist einkenna Jón, var að þess
varð aldrei vart að hann væri
að smíða fyrir kaup. Það kom
á eftir og var sanngimismál,
kannski ekki svo sjaldan eftir
efnum og ástæðum. Um þetta i
fari Jóns segir Björn í áður-
nefndri afmælisgrein „Starfið,
iðjan, hefur alla stund verið
honum „allt og eitt“, Trú-
mennskan, áhuginn, afköstin og
svo síðast en ekki sízt, vinnu-
gleðin, ánægjan — ekki al-
heimta daglaun að kvölcli —
gullið — lukku nautn vaxandi
starfsmetnaðar og vinnusæld-
ar.“ Um þetta mátti Björn bera
allra manna bezt, en það lá
líka utan á Jóni fyrir allra aug-
um. Eins og sagði fór Jón til
' Reykjavíkur 1929 er hann vant-
aði tvö ár á 60. aldur og kom
ekki við smíðar á Austurlandi
eftir það. Hins vegar tók hann
til þessarar iðnar sinnar hér í
Rvík og varð fljótt eftirsóttur í
störfum. Kom nú í ljós, sem
enn var merkilegt um Jón, að
það var eins og hann gæti ekki
elzt eða þyngst í störfum.
Hann varð sjötugur en starfs-
þrekið með öllu óbilað og hann
varð áttræður og þá stóð hann
við steypumótin að þjappa,
jafnt vetur og sumar og allan
níunda tuginn vann hann við
húsagerð með alveg einstæðu
þreki, án mikillar hvíldar og
það var ekki nema tvö síðustu
árin, sem hann varð að una því
að Elli kerling færi með hann
út í hornið. Slíkt starfsþrek er
fáum gefið en það var líka í
starfinu sem liffði, og hann
fann alltaf nóg störf til að halda
sér lifandi, nóga starfsnautn til
að lifa vel og ánægður í þjón-
ustu við sitt innsta eðli að
duga meðan dagur er og sem
flestum til góðs. Og þegar kom
til Reykjavíkur tókust kynni með
okkur Jóni og á þá lund, að hann
leitaði eftir því hvort hann gæti
ekki orðið mér að liði í ein-
hverju. Ég lærði þá að þekkja
þennan einstaka mann og bera
virðingu fyrir góðleik hans, ár-
vekni og fórnfýsi.
Þeir, sem Jón starfaði fyrir,
á meðan hann dvaldi eystra,
hafa flestir farið allrar verald-
ar veg á undan honum og eru
ekki til staðar að votta honum
þakklæti sitt og virðingu. Ég
flyt því Jóni allsherjarþökk fyr
ir hans langa dáðríka, fórnfúsa
ævistarf. Slíkir menn eru perl-
ur lífsins.
Piltur eða stúlka
óskast til afgreiðslustarfa.
HJARTARBÚÐ, Lækjargötu 2
sími 15329 eða 31013.
Benedikt Gíslason
frá Hofteigi
Afgreiðslustúlka
óskasf
Upplýsingar ekki gefnar í síma. " j
Borgarbúðin
Urðarbraut, Kópavogi.
íbúð til leigu
Til leigu er 3 herb. íbúð á 4. hæð í Sólheimum 27.
íbúðin verður til sýnis í dag og á morgun frá kL
18 til 21. — Upplýsingar í síma 34566.