Morgunblaðið - 21.10.1965, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 21. október 1965
Laxamerkingar hafnar
við Grænland
- eftir fréttaritara
Glasgow, október (AP)
— Fréttabréf til Morgun-
blaðsins.
TVEIR fremstu sérfræð
ingar í Skotlandi, um lax
og háttu hans, eru nú í
Grænlandi, ásamt dönsk-
um vísindamönnum, og er
tilgangur rannsóknarferð-
arinnar að athuga, hvort
og þá að hve miklu leyti,
laxveiðar Grænlendinga í
sjó við Græuland stofna í
hættu stofni Atlantshafs-
laxins.
K H. Balmain, einn yf-
irmanna rannsóknarstöðv
arinnar í Pitlochry, sem
er deild í ráðuneyti því,
er fer með landbúnaðar-
og fiskveiðimál Skotlands,
og W. M. Shearer, tilrauna
stjóri, eru nú í Grænlandi
til að rannsaka, hvar sá
lax á uppruna sinn, er þar
veiðist í sjó. Þá munu þeir
reyna að afla allra þeirra
upplýsinga, sem varpað
geta á það ljósi, hvort
veiðarnar skerða stofn
Atlantshafs-laxins, eða
geta leitt til' minnkandi
laxveiða í löndunum
beggja vegna Atlantshafs-
ins.
Víða um lönd hefur gætt
óróa, vegna hugsanlegra
áhrifa Grænlandsveiðanna á
laxagöngur. 1957 var afla-
magnið við Grænland aðeins
nokkur tonn, en nam í fyrra
rúmlega 1400 tonnum.
Leiðangursmenn við Græn
AP, L. Regan
land mynu veiða lax í sjó,
merkja og sleppa síðan laus-
um, og eru vonir bundnar
við, að veiðimenn í þeim
löndum við Atlantshafið, þar
sem lax veiðist, geri aðvart,
ef lax með þessum merkjum
verður vart.
Brezki sendiherrann í Dan-
mörku, Sir John Henniker-
Major, hefur þegar farið þess
á leit við dönsk stj órnarvöld,
að laxveiðin við Grænland
verði takmörkuð.
í Skotlandi ríkir mikill á-
hugi á rannsóknarstarfi
því, sem nú fer fram við
Grænland, . því að laxveiði,
sem klakizt hafa út í skozk-
um ám, leita til Grænlands,
og dveljast þar um skéið, en
snúa síðan aftur í heimaár.
Gert er ráð fyrir, að skozku
vísindamennirnir dveljist
nokkrar vikur í Grænlandi.
I>eir starfa þar við hlið
danskra vísindamanna, og
grænlenzku veiðimannanna,
sem stunda veiðarnar með
lagnetum. •
Graham Smart, formaður
félags séozkra netaveiði-
manna, lýsti því yfir fyrir
nokkrum dögum, að vitað sé,
„að skozkur smálax (2 ára)
merktur í skozkum ám, hef-
ur veiðzt við Grænland“.
Sagði hann nú mikla á-
herzlu þurfa að leggja á að
afla upplýsinga um, hve lengi
þessi lax dvelst við Græn-
land, áður en hann snýr aft-
ur í heimaárnar.
Talsmaður rannsóknar-
stöðvarinnar í Pitlochry hef-
ur lýst ánægju sinni yfir því,
að skozkir vísindamenn skuli
nú hafa fengið tækifæri til
að vinna að merkingum við
Grænland. Vísindamennirnir,
sem héldu til Grænlands um
Danmörku, hafa nú aðsetur í
Godtháb, á suðvesturströnd-
inni. Við merkingarnar nota
þeir svipuð net og græn-
lenzku veiðimennirnir, en af
ýmsum . möskvastærðum.
Fiskur er tekinn úr netunum
með vissu millibili, og settur
í vatnstanka, unz þeir hafa
náð sér, og hægt er að
merkja þá. .
Einn starfsmanna rann-
sóknarstöðvarinnar í Pitloc-
hry, og starfsbróðir .Balmain
og Shearer, hefur skýrt frá
því, að enn hafi engar fregn
ir borizt frá þeim. Sé ekki
von á skýrslu frá þeim, fyrr
en að nokkrum tíma liðnum.
Talsmaður ráðuneytis þess,
er fer með landbúnaðar- og
fiskveiðimál Skotlands, með
aðalstöðvar í Edinborg, seg-
ir: „Tilgangur rannsóknanna
er að afla upplýsinga um sjáv
ardvöl og ferðir þess lax,
sem hefur átustöðvar við
Grænland, og ekki veiðist
þar. Einkum er stefnt að því
að athuga, hvert hann heldur
þaðan (til hvaða landa).
Þessar upplýsingar eru
nauðsynlegar til þess, að
hægt sé að ganga úr skugga
um hverjar afleiðingar Græn
landsveiðarnar geta haft á
stofn Atlantshafslaxins.
Hættir laxins hafa verið
rannsakaðir árum saman.
Merkingar seiða í ám hafa
staðfest, að aðeins lítill hluti
heildartölu seiðanna snýr aft
ur (annað hvort smálax, eft-
ir eitt ár í sjó, eða stærri lax,
sem þar hefur dvalizt leng-
ur). Þeir sem aftur snúa,
hverfa þó til heimaánna. Lax
hefur víða veiðzt í sjó áður,
þó aldrei hafi verið um að
ræða nema mjög lítið magn.
Þær veiðar hafa verið algjör
lega tilviljanakenndar, og
ekkert orðið uppvíst um upp
runa þess lax. Á árunum 1963
og 1964 gerbreyttust viðhorf
•v'
. ■■ - „

SlÍSi
>j

Veiðisvæðið við Grænland
in er lax, merktur í ám
beggja vegna Atlantshafs,
tók að veiðast í stórum stíl
við Grænland. Þetta hefur
aukið áhugan á hátfum lax-
ins, og vonir standa til, að
merkingar þær, sem nú fara
fram, eigi eftir að varpa ljósi
á venjur hans. Stóraukning
veiðanna við Grænland á
undanförnum árum hefur
vakið áhyggjur manna í þeim
löndum, þar sem lax gengur
í ár“.
Lax sá, sem nú er merktur
við Grænland, er merktur
með gulu plastmerki. Á ann-
arri hlið merkisins stendur
DA4, en númer á hinni hlið-
inni. Plastmerkin eru fest
með silfurvír, fremst við bak
uggann.
Talsmaður ráðuneytisins
sagði énn fremur: „Fiskurinn
er fluttur nokkuð frá þeim
stað, þar sem hann veiddist,
áður en honum er sleppt. Er
það gert til þess að draga úr
líkunum fyrir því, að hann
veiðist strax í grænlenzku
netin. Öllum löndum, sem lax
veiði hafa, og liggja að At-
lantshafi, verður gerð grein
fyrir þessu rannsóknarstarfi,
og það er von okkar, að lax-
veiðimenn í þessum löndum
tilkynni strax, ef lax, þannig
merktur, veiðist.“
UM BÆKUR
List og landafræði
Selma Jónsdóttir:
SAGA MARÍUMYNDAR
Bókaútgáfa Menningarsjóðs.
Reykjavík, 1964.
Allt skrif og ornament
er nú rifið og brennt.
Svo kvað Bjarni skáldi, lút-
erskur maður, nokkru eftir siða-
skiptin.
Siðskiptamenn fjarlægðu úr
kirkjunum margs konar skraut,
sem katólskir menn höfðu verið
að urna saman á undanförnum
öidum. Sumt af þessu skrauti
var fáfengilegt glingur. Annað
var óumdeilanlega verðmætt frá
sjónarmiði menningar og listar.
En siðskiptamenn lögðu öll
„skurðgoð" að jöfnu. Slíkt og
þvílíkt var miskunnarlaust fjar-
lægt. Sumt var „rifið og brennt.“
Öðru var laumað undan af list-
vinum þeirra tíma. Kirkjuleg ýf-
irvöld munu ekki heldur hafa
amazt við, að guðhræddir menn
geymdu bílætin sem minja-
gripi.
Og þannig víkur því við, að
enn eru varðveitt — og vonandi
loksins komin í örugga vörzlu
— ýmis myndlistarverk úr páp-
ísku.
Eitt þessara verka er Maríu-
mynd, sem varðveitt er í Þjóð-
minjasafni íslands.
Á síðastliðnu ári kom út hjá
forlagi Menningarsjóðs bók um
mynd þessa, höfundur Selma
Jónsdóttir. Bók þessi er mjög
fallega út gefin, pappír ágætur,
myndir margar og vel prentaðar,
bæði af hinni íslenzku Maríu og
ýmsum „systrum hennar“ í öðr-
um löndum.
Sá er eini galli bókarinnar,
að tilvitnanir, sem teknar eru úr I
fornum íslenzkum ritum, eru
prentaðar með upprunalegri staf
setningu, ærið tyrfinni. Það er,
vægast sagt, fráleitt.
í upphafi bókarinnar rekur
Selma Jónsdóttir skyldleika þess
arar myndar við nokkrar Maríu-
myndir, sem varðveitzt hafa á
meginlandi Evrópu og hún kveð-
ur hafa verið tengdar reglu og
átrúnaði Sistersíana. Eru því efni
gerð hin nákvæmustu skil.
„Getur ekki leikið heinn vafi
á,“ segir þún, „að Maríumynd-
in íslenzka er ein þeirra Maríu-
mynda, sem gerðar voru í Sví-
þjóð á 12. og 13. öld og að hin
íslenzka mynd hafi verið gerð
þar á fyrsta fjórðungi 13. aldar.
Þá hafa einnig verið færðar að
því líkur, að þessar Maríumynd-
ir eigi uppruna sinn að rekja til
helgimyndarinnar í Chartres,
Notre-Dame de Sous-Terre og
geti verið tengdar klausturreglu
Sistersíana.“
Og hvernig fór svo Maríu-
myndin að berast til íslands?
Höfundur segir frá Maríu-
dýrkun Guðmundar góða, bisk-
ups á Hólum, ferð hans til Nor-
egs í þrengingum sínum og aft-
urkomu þaðan.
„Það er vel hugsanlegt,“ seg-
ir höfundur, „að Guðmundur
biskup góði hafi flutt Maríu-
myndina íslenzku með sér til
íslands."
Þá víkur sögunni að Hofstaða-
Maríu, en svo var nefnt Maríu-
líkneski, sem heilagt var talið i
katólskum sið og geymt var í
kirkjunni á Hofstöðum í Viðvík-
ursveit, það er að segja í næsta
nágrenni Hólastóls. Sú mynd
var auðvitað fjarlægð úr kirkj-
unni eftir siðaskiptin, og fara
síðan af henni fáar sögur.
„ Nú vill svo til, að Maríumynd
sú, er -Selma Jónsdóttir hefur
gert að umræðuefni, kom þannig
fram á sjónarsviðið, að hún barst
þjóðminjasafninu danska á öld-
inni, sem leið — úr Hjaltadal.
Af þeim sökum ályktar höfund-
ur, að margt bendi til, „að Maríu
myndinni hafi verið bjargað úr
höndum siðskiptamanna og hafi
varðveitzt í Hjaltadal eða þar í
grennd.“
Umrædd Maríumynd sé því
engin önnur en Hofstaða-María,
sem frægust var allra íslenzkra
helgimynda í katólsku ásamt
krossinum helga í Kaldaðarnesi.
Sú er semsé niðurstaða höf-
undar.
Og sannarlega munu fleiri
staðnæmast frammi fyrir heil-
agri guðsmóður í Þjóðminjasafni
eftir lestur þeirrar skemmtilegu
ættfærslu, sem Selma Jóns-
dóttir hefur hér með lagt fram.
Þess má til gamans geta, að á
safninu standa eftirfarandi orð
til skýringar fyrir neðan mynd-
ina:
„Maríulíkneski í rómönskum
stíl, varla yngra en frá 13. öld.
Framhald á bls. 11.