Morgunblaðið - 11.11.1965, Blaðsíða 10

10
MORCUNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 11. nóv. 1965
Sfötugur sundgarpur:
Það eru jafnan særðar og upp
gefnar sálir sem biðja um hjálp
SÁ, sem á tal við Erling Páls-
son um sund á íslandi og lög-
reglustörf í Reykjavík í síð-
astliðin 45 ár, gerir ekki ann-
að á meðan, enda þar rætt við
einn fróðasta mann um í-
þróttamál og lífið í Reykja-
vík nær hálfa öld.
Morgunblaðið gaf mér kost
á að inna þetta verk af hendi,
og árangur þess fer hér á
eftir.
Heima að Bjargi við Sund-
laugaveg tökum við tal saman
og hinn aldni kappi, sem varð
70 ára hinn 5. þ. m. stiklar á
stóru í lífshlaupi sínu, og mér
finnst að loknu löngu samtali,
að hann þurfi engan griða að
biðja, þótt úr mörgum Reyk-
víking og samborgara hafi
hann orðið að dusta rykið,
því margur hefur átt honum
gott eitt upp að unna, og
gjarnan hefur hann verið
síðasta afdrep olnbogabarna
þessa borgarfélags.
Við veljum þann háttinn að
láta Erling Páls.son segja frá, en
slítum ekki þrá'ðinn með spurn-
ingum eða útúrdúrum, þótt í sam
tali okkar væri sveiflast frá
Drangeyjarsundi til danskrar
höfuðborgar, og djöflabardaga
suður í Berlín, flogið milli freist
inga á lífsins íþróttavelli og
fangbragða við íslands ofstopa-
menn. En gefum nú Erlingi Páls-
syni orðið.
— Ég er fæddur að Árhrauni
á Skeíðum árið 1895. En þar
bjuggu þá foreldrar mínir, Páll
Erlingsson, sundkennari, og kona
hans Ólöf Steingrímsdóttir. Móð-
ir mín er fædd austur á Síðu, og
kvenleggurinn kominn beina
leið frá Skúla fógeta. Afi minn,
Steingrímur á Fossi, var af al-
þekktri ætt kraftamanna, enda
móðir mín sterk, svo sem gamlir
menn kunna sagnir af. Faðir
minn og Þorsteinn Erlingsson,
skáld, voru albræður. Heyrði ég
að fáir vildu sitja undir skörpu
augnaráði þeirra, ef skap var mik
i'ð inni fyrir.
Árið 1896 hrundi bærinn að
Árhrauni í jarðskjálfta. Hver
bjargaði sér þá eins og bezt hann
gat út um dyr og glugga, en þeg-
ar út var komið áttuðu menn sig
á því að kornbarnið var eftir
inni í bænum, og rauk þá til
Kristín Sigmundsdóttir, sem
vinnukona var á heimili foreldra
minna og sótti mig þar sem ég
lá inn undir rúmi og saug á mér
fingurinn. Stóð sú björgun svo
glöggt, að bæjardyrnar hrundu
saman í sama mund og hún kom
með mig út.
Lét köttinn synda
Ég mun hafa verið á fjórða ári
þegar það henti mig fyrst að
koma lifandi veru á sund. Stór-
rigning hafði verið og mikil tjörn
myndazt fyrir framan stéttina á
hlaðinu. Ég hafði veri'ð þar að
fleyta spýtum og öðru, er mátti
vera mér til gamans. Þá hljóp
kötturinn á heimilinu framhjá
mér og greip ég hann og kast-
aði honum út í tjörnina á hlað-
inu. Kettinum brá ónotalega við
og þaut af sundinu inn í bæ, og
upp í rúm til Þuríðar ömmu
minnar. Hristi hann af sér væt-
una um leið og hann skreið upp
í ból til hennar. Hafði ég fylgt
kettinum eftir inn í baðstofu.
Þuríður amma mín frétti hvað
skeð hafði og ávítaði mig harð-
lega fyrir það sem ég hafði gert,
en sagði um k-ið að eitthvað
mundi líkt með mér og föður
mínum, þar sem hann vildi láta
allt og alla synda fyrir sig.
Faðir rninn hélt suður til
Reykjavíkur árið 1886 til þess að
læra sund hjá Birni Blöndal, þá
sundkennara í Reykjavík. Björn
var faðir Sigfúsar Blöndals bóka
varðar. Þá var ástandið svo aust
ur í Rangárvallasýslu, en afi
minn bjó þá á Sámsstö'ðum í
Fljótshlíð, að enginn Rangæging
ur, er ég hef haft spurnir af,
kunni sund. Þótti uppátæki föð-
ur míns furðulegt á þessum tím-
um. Erindið var ekki annað suð-
ur en að læra sund. Nokkrum
árum síðar. eða 1891 og 2 lærðu
nokkrir ungir menn í Hruna-
mannahreppi sund af föður mín
um í gömlu Grafarbakkalaug-
inni. Þeirra á meðal var Einar
faðir Þorsteins íþróttafulltrúa.
Við vorum fjórir bræðurnir,
elztur var Steingrímur, næstur
kom ég, en yngri Ólafur og Jón.
Frá Árhrauni á Skeiðum fluttu
foreldrar mínir að Ormsstöðum í
Grímsnesi, og bjuggu þar eitt ár,
en fluttu sðan að Efra-Apavatni í
an, og tók þá þegar að færa út
sundkennsluna með að taka aðra
skólanema til kennslu svo og sjó
menn. Skommu eftir að þetta
hófst hlóð hann upp gömlu sund
laugina hér í Reykjavík, sem gerð
var tíu faðma breið og tuttugu
faðma löng, og hjálpuðu honum
þá margir ungii menn við þetta
verk í sjálfboðavinnu. Hafði fað
ir minn orð á því a'ð dyggir hjálp
armenn hafi verið í hópi þessara
manna, þeir Geir Pálsson, tré-
smíðameistari og Jón bróðir
hans. Haustið eftir að við flutt-
um hingað suðui til Reykjavík-
ur var ákaflega vætusamt og
kalt. Suhdkenrjslan tók þá 11 til
12 daga. Man ég áð fáir héldust
við sundið, en í lok tímabilsins
áttu strákarnir, senj þá höfðu
lært að synda tíu ferðir fram og
til baka í lauginni. Ég var nokk
uð vanur vosinu og hafði reynt
að synda meðan á námskei’ðinu
stóð ekki síður en hinir. Ég þótti
heldur þungir í vatni og ekki
líklegur til afreka á sundi. Lífið
við sundlaugina var fjörugt og
var glímt og gengið á höndunum
á bita í sundlaugarhúsinu. Faðir
minn var ákaflega vinsæll meðal
hefði hann öðruvísi getið verið
jafn skjótur í förum og við.
Laugin var á þeim tíma heldur
köld, nema þegar sérstaklega var
gott veður, enda var þá vatnið
tekið í hana úr laugarlæknum
op rann í 75 metra stokk. E,- með
því að mikið slí r.-ynuc..ðist í
læknum og um leið stokkn um
varð skjótt að setja síu í stokk-
inn, og fékk ég það virðulega
emibætti að hreinsa slíið af sí-
unni. Varð ég að fara til þess
verks klukkan fimm á morgn-
ana Á þessum árum byrjaði ég
að kenna sund með föður mínum
Hófst það með þeim hætti, að ég
var úti í sundlauginni og kenndi
nemendum fótatökin. Vaið ég að
vera úti í lauginni mestallan dag-
inn, en skaut mér upp úr tiu til
tuttugu sinnum á dag og inn í
klefa kennarans þar sem ég
þurrkaði mér og skalf. Það má
segja að þá hafi ég skolfið mér til
hiti. Ég kenndi svo með föður
mínum allt frá 1908 til 1919, að
ég gjekk í lögregluna. Fyrsta ár-
ið voru nemendur á annað
hundrað, en þegar við hættum
voru nemendur alls 784. Það var
því langfölmennasti skólinn, sem
Rætt við Erling Pálsson,
yfirlögregluþjón í Reykja
vík í 45 ár
Grimsnesi, og bjuggu þar til árs-
ins 1905, en fluttu þaðan að Eyr-
arbakka, og bjuggu eitt ár, en
síðan árið 1906 til Reykjavíkur.
Við bræðurnir vorum aldir upp
við íþróttir og kenndi pabbi okk
ur að skjóta af boga og glíma, en
meðan vi'ð enn vorum ungir,
kenndi hann okkur aldrei sund.
Á þeim dögum voru mikið lésnar
fornsögur og rímur, og læfðum
við að dá kappa þessara sagna,
bjuggum við okkur til snjókarla,
höfðum þá hola að innan og hellt
um fulla af vatni.
Borðumst vi'ð síðan með sverð-
um við sjókarla þessa, og urð-
um blautir vel er við hjuggum
þá niður. Var kalsámt á stund-
um, er þessar íþróttir voru iðkað-
ar. Við sóttum snemma í vatn, og
óðum þá gjarna svo djúpt sem
við máttum, settum stundum
steina í vasa okkar og fórum þá
í kaf og fylgdum botni. Erlingur
afi minn hafði nokkrar áhyggjur
af þessum leik okkar og sótti okk
ur þá hundvota út 1 Apavatn, en
Þuríður amma sagði að það ætti
ekki af honum að ganga, nú yrði
hann að elta sonarsyni sína út í
vatn, eins og hann hefði orðið að
gera við föður okkar.
Sundkennsla föður míns
Það var Björn Jónsson ritstjóri
sem ritaði föður mínum bréf og
bað hsnn kenna menntaskólanem
um í Reykjavík sund, er Björn
Blöndal var fallinn frá. Faðir
minn byrjaði að fara til Reykja-
víkur árið 1893, og kenna sund.
Fór hann suður haust og vor, á
meðan hann var bóndi fyrif aust-
nemenda. Ekki er örgrannt um,
að þeir, sem lærðu sund í sama
mund og ég, hefðu hálf gaman
af hvað sonur sundkennarans var
þungur í vatninu og að honum
gekk illa að ná sér á skrið. Nú
kom að -iví að þreyta skyldi kapp
sund meðal strákanna í nemenda-
hópnum, en hinir fullorðnu
horfðu á.
Leikar fóru svo. þótt ég væri
djúpsyndur, varð ég fyrstur
að marki. Þetta kom heldur flatt
upp á aðra nemendur, en þeir
létu þau orð falla, að ekki hefði
faðir minn kennt mér betur en
öðrum.
Opnist þú Sesam
Fljótt éftir að ég gat tekið að
fleyta mér í sundlaúginni fór ég
að synda í sjónum, og hef ég alla
tíð haldið því við fram til hins
síðasta, fór síðast í sjóinn nú í
október síðastli’ðinn. Sund-
kennsla féll hér niður árið 1907
og 1908, en þá var verið að
byggja sundlaugina hér. Ég man
alltaf þegar sundlaugin var opn-
uð árið 1908. Þá kom hópur skóla
pilta heim til föður míns, sem bjó
þá á Grettisgötu, og var ákveðið
að halda þaðan inn í Laugar.
Þegar komið var inn að Kirkju-
bóli var efnt til kapphlaups, og
urðum við Sigurgeir biskup
fljótastir inn að lauginni. Hróp-
aði Sigurgeir þá upp, er hann
kom að laugarhúsinu og kvaddi
dyra: „Opnist þú Sesam“. En
meðan við blésum mæðinni við
húsið kom faðir minn og opnaði
það og hefur því að líkindum
tekið þátt í kapphlaupinu, varia
við feðgamir höfðum með höijd-
um, á þeim árum. Allir skólar í
Reykjavík höfðu þá fría sund-
kennslu. Reykjavíkurbær borg
aði okkur launin og tvö hundruð
króna styrkur var veittur árlega
'til að kenna sjómönnum. Með
súndkennslunni vann faðir minn
fyrstu árin algenga verkamanna-
vinnu þar til 1910, er heitt vatn
var lag(t í sundlaugina, en eftir
það var sundkennsla stunduð allt
árið. Eftir árið 1912 var tg ein-
göngu við sundkennslu með föður
mínum og árið 1915 veitti Al-
þingi okkur saman sérstakan
styrk með því skilyrði að ég
kenndi sundkennurum björgunar
sund og einnig sjómönnum.
Hvítársund föðuf míns
Úr því þú spyrð um sund föður
míns yfir Hvítá á sínum tíma,
get ég til gamans sagt þér lýs-
ingu Guðmundar á Stóru-Borg
af því sundi, en við urðum eitt
sinn samferða austan úr sveitúm
og hingað til Reykja' íkur og
sagði hann mér þá hvernig þetta
hefði borið að.
Það var að vori til að mikið
vatn var í Hvítá, enda%iafði verið
rigning og kalsatíð undanfarið.
Faðir minn átti þá heima í Ár-
hrauni. Guðmundur lýsir því svo
að faðir minn hafi gengið vestur
frá bænum og vaðið-út í ána og
kastað sér beint til sunds, en
Guðmundiur átti þá heima á
Gíslastöðum. Hafði allt heimilis-
fólkið horft á aðfarir föður míns.
Bar hann nokkuð undan straumn
um, en þarna mun Hvítá hafa
verið um 100 metra breið. Þegar
hann kom upp undir landið að
vestan lenti hann í straumkasti
sem þar var og virtist sem hann
stæði þar fastur og kæmst ekki
ler-gra. Mikill ótti greip þá Guð-
mund og fólk hans, en alit í einu
sér það að faðir minn steypir sér
undir yfirborðið og kom síðan
upp nokkru neðar. Náði hann þá
undir vesturlandið og greip þar
botn, en hélt síðan án teljandi
tafar austur yfir ána á ný. Sagði
Guðmundur mér að þá hefði öllu
Gíslastaðafólki létt. Með þessu
suiidi var faðir minn einvörð-
ungu að reyna sig og vita hvað
hann gæti. Hann hafði nokkrum
árum áður orðið að synda út í
miðja Hvítá til þess að bjarga
hesti, er hópur þeirra var rekinn
yfir ána, en einn þeirra hafði
fest sig í beizlinu á sundinu og
gat faðir minn, með því að synda
út til hans, bjargað honum á síð-
ustu stundu. Faðir minn sagði
mér aldrei frá þessu sjálfur, enda
vildi hann lítið um sundafrek sín
ræða, en Brynjólfur á Minna-
Núpi ritaði um þetta á sínum
tíma í Fjallkonuna og kallaði
þá föður minn „stórsyndara“.
Síðar komst ég að því, að faðir
minn hafði synt úr Engey upp
í Laugarnesvör árið 1896 eða 7.
Þetta vitnaðist mér þannig, að
gamall skipstjóri kom eitt sinn
inn í Laugar, og braut þá upp á
þessu við föður minn og spurði
hann, hvaða ár það hefði verið
sem hann hefði fylgit honum á
sundinu úr Engey.
Drangeyjarsund
Ég byrjaði að synda kappsund
árið 1910. Synti síðan átta sinn-
um svokallað nýjárssund, en það
var 50 metra sjósundsprettur hér
í höfninni, frá Siemsensbryggj u
að Steinsbryggju. í þann tíð
komu Reykjavíkingar saman á
nýjársdag og hlýddu á ræðu-
skörunga bæjarins á þeim
árum og horfðu á okkur synda.
Ég synti Íslandssund um svo-
nefndan íslandsbikar á árunum
1912 til 1919, og síðan aftur 1924
og 26. Vann ég á þessum tíma
tvo bikara. Ég endaði kappsunds-
feril minn með því að synda það
sem við höfum kallað Grettis-
sund eða Drangeyjarsund, úr
Drangey og upp á Reykjanes-
strönd árið 1927.
Þú spyrð hvort sund þetta hafi
verið erfitt. O — jæja, við lögð-
um af stað síðari hluta dags úr
eyjunni. Það var heldur kalt i
veðri, þetta var hinn 31. ’úlí og
höfuðdagsstraumur. Þegar ég
átti eftir um það bil % leiðar-
innar gerði stormkviku skáhallt
á móti mér, en straumur liggur
þarna inn með landi að vestan.
Eftir að ég hafði reynt að synda
u.þ.b. eina klukkustund og lítið
þokast áfram móti straum og
vindf, breytti ég um stefnu og
félagar mínir, sem fylgdu mér i
báti, misstu af mér sjónir um
stund, hélt ég þá inn með land-
inu og tók land um tvo kílómetra
sunrian • við Reyki, heitir það
Hrossavíkurnef. f þann tíð voru
ekki gleraugu eða aðrar verjur
fyrir sundimenn, sem synda vildi
í sjó, en lítilsháttar feiti bar ég
á mig í fjörunni í Drangey áður
en ég lagði af stað. Sundtíminn
tók fjórar klukkustundir og 25
mínútur.
Um þetta sund mitt var mikið
ritað, meðal annars í blöð erlend-
is og fékk ég mörg bréf af þvi
tilefni og var boðið til utanfarar
en gat ekki þegið á þeim tíma
sökum anna.
Sundið átti hug minn allan
Það var árið 1914 að ég hélt
uitan með styrk frá Alþingi til að
læra nýjustu sundin, sem þá
voru kennd í heiminum, m.a.
skriðsund, sem ég innleiddi síðan
og kenndi, og bræður mínir hafa
dyggilega unnið að á eftir mér.
Þá lærði ég einnig önnur sund,
svo sem hliðarsund og björgunar
sund. Mig minnir að ég Lafi fyrst
ur skrifað hér á landi um björg-
unarsund og lífgun úr dauðadái.
Prófdómari minn að lok sund-
námi í London var William
Henry, sá er leyfði Jóhannesi
Jósepssyni þátt+öku í Olympíu-
| leikunum með glímuflok sina
' árið 1908. Reyndist William