Morgunblaðið - 11.11.1965, Blaðsíða 12

f
12
MOR.CU N BLAÐIÐ
Fimmtudagur 11. nóv. 1965
UM BÆKUR
ENDURÓMUR
Sýning Harðar
Agústssonar
Jón úr Vör:
MAURILDASKÓGUR,
íjóa, íoo bis.
Bókaútgáfa Menningarsjóðs.
Reykjavík, 1965.
S T U N D milli stríða var með
fyrstu ljóðabókum, sem mér á-
skotnuðust fyrir tæpum aldar-
fjórðungi, þá nýútkomin. Ég las
hana strax, og las hana oft. Svo
fór, að ég lærði hrafl úr henni
utanbókar án þess það væri á-
setningur. Sum kvæðin loða í
mér enn. Ég hafði engan að
spyrja, hvort þetta væri skáld-
skapur og ekki annan mæli-
kvarða við að styðjast en gömlu
skáldin frá Hallgrími til Davíðs
— sá síðar nefndi var að vísu
ekki kominn í röð gömlu skáld-
anna þá; var þó viðurkenndur
snillingur og leiðarstjárna af
úngum og gömlum.
Satt að segja var ég í vafa um,
að ljóðin í Stund milli stríða
væri djúpfundinn skáldskapur —
t. d. kvæðið um Óla skó. Samt
þótti mér vænt um bókina og
þykir enn.
Fjórum árum síðar kom >orp-
ið. Þá reyndi fyrst á dómgreind-
ina, svo um munaði. Þá var ekki
lengur stoð að gömlu skáldunum
sem mælikvarða. Var þetta skáld
skapur, eða hv'að? Var höfundin-
um alvara, eða var hann brugð-
inn á leik? Hvað bar t. d. að
álykta um samsetning eins og
Pálmasunnudag?
Það var þráfalt álitamál. En
Þorpið gerðist nægöngult í hug-
anum. Það þurfti ekki meðmæli
frá kunnáttumönnum eða hag-
stæðan samjöfnuð við gömlu
skáldin til að ávinna sér þegn-
rétt í vitundinni. Þegar öllu var
á botninn hvolft, skipti mirtnstu
máli, hvort það var skáldskapur
eða hvað það var. Það var alla
ýega það sem það var, og ekkert
annað.
Tveir áratugir eru næstum
liðnir frá útkomu Þorpsins. Á
þeim árum hafa vindar blásið úr
ýmsum áttum. Æ betur hef ég
sannfærzt um, að Jón úr Vör hafi
farið vel af stað með fyrstu bók-
um sínum, Ég ber að dyrum og
Stund milli stríða. Og Þorpið er
óumdeilanlega skáldverk. Það er
meginverk höfundarins til þessa
dags. Þar tókst honum að hitta
á þá ófölsku nótu, sem ein fram-
kallar skáldskap.
Hvað hefur síðan gerzt?
r Jón úr Vör hefur haldið áfram
eð yrkja og senda frá sér bækur.
En hann hefur ekki náð fleiri
•tónum. Hann hefur í bezta falli
leikið upp sama lagið. Nú fer
liann líka að komast á þann ald-
ur, sem færir mönnum virðingu
fyrir gömul afrek og umbun fyr-
ir verðleika, sem einu sinni voru.
Það er ekki skemmtilegt út af
fyrir sig. Kannski er það þó
nauðsynlegt, þegar öllu er á
botninn hvolft.
En allt.um það — Jón úr VÖr
heldur áfram að yrkia. Og nú
hefur hann sent frá sér bók með
frumsömdum og þýddum kvæð-
um, og heitir Maurildaskógur.
í þessari nýju bók er meðal
annars að finna alla fyrri kosti
skáldsins: einlægni, einfaldleika,
inærfærni. Hitt er svo annað
mál, að þessi bók flytur fátt
nýtt. Þarna kemur ekki fram
nein óvænt hlið á skáldinu.
„. .. . þorpið fer með þér alla
leið,“ sagði Jón í kvæðinu Ég
er svona stór (Þorpið). Þau hafa
reynzt orð að sönnu — og ásann-
ast enn einu sinni með þessari
nýju bók hans. Ljó ð þessarar
bókar eru mestmegnis í þeim tón,
Jón úr Vör.
sem hann náði fyrir tuttugu ar-
um. Ég tilfæri hér sem dæmi
lokaorð Þorpsins og upphafsorð
hinnar nýju bókar; fyrst Þorpið:
og í eilífðarf jörunni finnur þú
gulnað strá
bak við sorfinn blágrýtisstein.
Þá er hér upphaf ljóðsins Stein-
völur, sem er fremst í Maurilda-
skógi:
Hugfestu þessar örsmáu völur,
litia sólfáða
brimsorfna augasteina
kaldrar eilífðar.
Hvað skal nú segja um sam-
líking þessara tveggja dæma? Er
skáldið ekki farið að yrkja sig
upp? Utan hvað fyrra dæmið er
ólíkt hugtækara. Það er ljóðræn
farsæld að finna gulnað strá í
eilífðarfjörunni. Sjálft orðið —
eilífðarfjara — gefur það ekki
innsýn í dálítið hillingaland?
Svo virðist. En í síðara dæminu
hillir ekki uppi þvílíkt bjarma-
land. Þar er tekið að kólna í
eilífðinni. Það er ekki lengur vor
yfir plássinu. — En víkjum að
öðru.
Eitt kvæði Þorpsins heitir
Fundargerð. Þar eru sagðar fram
ræður, eins og haldnar eru á
fundum. Höfundurinn kvað líka
vera áhugamaður um félagsleg
málefni. Það eru ekki mörg skáld
íslenzk, sem hafa ort um funda-
höld í fáguðum skáldskap.
í nýju bókinni, Maurildaskógi,
er ræða, meira að segja Hátíða-
ræða. Annað Ijóð, sem heitir
Þegár drottningarmaðurinn kem-
ur, er líka ávarp með ræðusniði.
Það verður að segjast eins og
er, að ræðuhöldin í Maurilda-
skógi taka ekki fram ræðunum í
Þorpinu, nema síður sé. Hátíða-
ræða í Maurildaskógi er ádeila
gegn hræsni og yfirdrepsskap
broddborgara gagnvart lista-
mönnum. Ádeilan er vissulega
réttmæt. En áhrifamikil eða
beinskeytt er hún ekki. Jóni
tekst ekki að ydda skeyti sin. Og
skopskyn er honum hreint ekki
gefið. Þar skilur rækilega á milli
hans og t.d. Steins Steinarrs.
Ádeila Jórjs snýst einatt upp í
nöldur, sem veldur þreytu, en
ekki vakning.
Sé litið á Maurildaskóg sem
heild, viriðst vera þyngra yfir
þeirri bók en fyrri bókum
skáldsins. Hinn nýi undirstraum-
ur, sem helzt verður vart í þess-
ari bók, er leiði, óánægja, von-
brigði. Skáldið kveður um niður-
læging og dauða. Ég tilfæri sem
dæmi kvæðið Grafskrift:
Þú stendur einn við leiðið
og lest nafn þitt
á krönsunum.
Dauðum
rotnandi fingrum
ritar þú í moldina:
Huglaus
meinlaus
hamingjusamur maður.
Þannig kveður Jón úr Vör á
sjöunda tug aldarinnar. En skylt
er að geta þess, að ekki eru öll
strengjatök Maurildaskógar svo
dapurleg. Skáldið nær enn hin-
um kliðmjúka, seytlandi tón, sem
einkennir beztu Ijóð hans frá
fyrri árum. Ég tek sem dæmi
ljóðið Akureyri:
Mjúkum höndum
hefur morgunregnið
strokið rykið
af túnum og þökum
þessar fallegu borgar.
Nú speglar hún sig
snöggvast
í sólfáðum polli,
lítil stúlka.
Ætlar hún suður?
Vaðlaheiðin brosir,
ennþá
dálítið þingeysk.
Sama máli gegnir um Kvöld-
mynd, þó ekki sé það ljóð veiga-
mikið:
Hár leikur
í vindi
þeysir
nakin kona
á gló-
fextum hesti
með geisla-
linda
kveldsólar
um sig
miðja.
F.' rrum réð Jón bezt við hvers-
d' ^jleg, óbrotin yrkisefni. Nú er
e'.ki örgrannt, að honum mis-
takist að lyfta þess konar efnum
í skáldlega seilingarhæð. Ég
nefni sem dæmi ljóðið Seint í
maí. Það hefst ekki upp úr flat-
neskjunni þrátt fyrir augljósa
viðleitni.
í Maurildaskógi eru nokkrar
þýðingar úr ssénsku eftir Harry
Martinson og Olof Lagercrantz.
Mér virðist Harry Martinson
standa nær þýðandanum. Lager-
crantz er huglægari. Jón þýðir
hann samvizkulega og nákvæm-
lega, víða frá orði til orðs. Þó
er þýðandinn sums staðar fleir-
yrtari en höfundurinn.
Það er gömul saga, að ljóð-
skáld endast illa. Þegar á allt er
litið verður ekki sagt, að Jón
úr Vör bæti nokkru við hæð
sína með þessari síðustu bók
sinni. Það eitt hefur gerzt, að
meira efnismagn liggur nú eftir
hann.
Hins vegar verður Maurildaskógi
sjálfsagt vel tekið af ýmsum,
sem lesið hafa fyrri ljóð hans
sér til ánægju. Þýðingarstarf
hans er að minnsta kosti virð-
ingarvert. Jón úr Vör heldur
sæti sínu meðal íslenzkra ljóð-
skálda, þó hann láti ekki að sér
kveða hér eftir.
Erlendur Jónsson.
Áki Jakobsson
hæstaréttarlögmaður
Austurstræti 12, 3. hæð.
Simar 15939 og 34290
f BOGASALNUM í Þjóðminja-
safninu stendur nú þessa dag-
ana sýning Harðar Ágústssonar
á teikningum. Sýningu þessa hef-
ur Hörður nefnt „Svart Hvítt“,
og sýnir hann að þessu sinni 38
myndir, gerðar með vatnslitum á
pappír. Því miður hefur ekki
verið stunduð teikning í íslenzkri
myndlist sem skyldi, að ég ekki
nefni svartlist yfirleitt. Það fyrir-
bæri er varla til hjá okkur, og
hvernig sem á því stendur, virð-
ast íslendingar ekki hafa áhuga
á nema olíumálverki. Nú er þetta
enn óskiljanlegra, þegar maður
verður þess var, að allsstaðar í
veröldinni er svartlist álitin sú
listgrein, sem aðgengilegust sé
fyrir almenning og sem flestir
eigi kost á að eignast og njóta.
Sem dæmi um þetta langar mig
til að minna á þá staðreynd, að
fyrir nokkrum árum var til sýnis
úrval af svartlist frá Norðurlönd-
um í Listamannaskálanum, og af
þeim aragrúa verka, sem þar
voru sýnd, seldust aðeins tvö ein-
tök. Þetta eina dæmi, sem ég til-
færi hér, sýnir nokkuð það ein-
kennilega ástand, sem ríkir á
þessu sviði, og ekki verður sagt
með sanni, að það sé uppörvandi
fyrir íslenzka myndlistarmenn.
Hvað um það, þá er þetta fram-
tak Harðar Agústssonar með
heila sýningu á teikningum ein-
göngu, djarft og til fyrirmyndar.
Það er sannarlega tími til kom-
inn að gera tilraun með að sýna,
að teikning er eðalfín list, sem
stendur ekki að baki öðrum list-
greinum, þvert á móti.
Hörður Ágústsson teiknar yfir-
leitt myndir sínar af miklum fín-
leik og tekst að ná í þær rólegu,
ljóðrænu andrúmslofti, sem skap-
ast af næmleik fyrir sjálfri lín-
unni og notkun hennar. Það eru
yfirleitt ekki sterk átök í þessum
myndum, enda eðli þeirra af öðr-
um toga spunnið, eins og áður er
sagt. Píslarvottar og Postular
heitir myndsería á þessari sýn-
ingu, og þar tekst Herði á á-
hrifaríkan hátt að gæða myndir
sínar vissri „mystik“, sem er
sjaldséð í íslenzkri myndlist, og
þar kemur greinilega í ljós sá
expressionismi, sem Hörður hef-
ur alltaf haft í nokkuð rí-kum
mæli í verkum sínum, hvort
heldur hann hefur málað fígúra-
tíft eða ekki. Hörður er nokkuð
dreyminn í þessum verkum og
má vel segja, að hann sé að eðlis-
fari nokkuð rómantískur á alvar-
legan hátt. Maður verður minna
var við sjálfa gleðina yfir að
gera mynd en þá alvöru, er hann
kemur jafnan að í vérkum sín-
um.
Þetta er að mínu áliti miklu
betri sýning en sú sýning, er
Hörður hélt í Listamannaskálan-
um síðast fyrir nokkrum árum.
Hér fáum við bersöglari mynd af
hugsunarlífi listamannsins, og
hann hefur meira vald yfir þeim
viðfangsefnum, er hann hefur
valið sér. Þetta er sérstök sýning,
sem ég vil benda lesendum á að
athuga vandlega. Hún er opin dag
lega í Bogasalnum til sunnu-
dagskvölds og vel þess verð, að
henni verði veitt eftirtekt.
Valtýr PéturssoH.
— Utan úr heimi
Framhald af bls. 14
Hlaut hún þá bókmennta-
verðlaun blúibhs þeirra banda
rískra blaðamanna, sem starfa
erlendis. Hún hefur skrifað
nokkrar aðrar bækur, þar
sem hún m.a. iýsir sjónarmið-
um sínum varðandi réttinda-
stöðu kvenna í þjóðfélaginu.
Skírnarnafn Diokey Chap-
elle var Georgetta Mayer.
Hún var gift bandiarískum
ljósmyndara að nafni Ant-
hony Chapelle, en þau skildiu
fyrir nokkru. Hann hefur
eftir sem áður verið umiboðs-
maður hennar í New York.
Ohapelle liggiur ruú á sjúkra-
húsi, veg-na hjartakvilla.
Þegar fréttist um lát Dick-
ey Ohapelle, lét talsmaður
lan-dvarnaráðuneytisins í
Washington svo’ um mælt, að
blaðaheimurinn hefði missit
hugrakkann og glæsilegan
stríðsfréttarita-r-a. Meðal her-
manna hafði hún verið kunn
fyrir ósérhlífni, þrek og -huig-
rekki — og lifandi frásaginir
hennar og óvenju-góðar ljós-
myndir ha-fi gert bandarísk-um
blaðalesendum ljósa grein
fyrir baráttu bandarískra
hermanna fyrir málstað frels-
___isins.
RAGNAR JÓNSSON
hæstaréttarlögmaður.
Hverfisgata 14. — Sími 17752.
Lögfræðistörf
og eignaumsýsLa.
Pilt eða stúlku
vantar til afgreiðslustarfa.
iuuuuöuu,
____ Ásgarði 22. — Sími 3-69-60.
/