Morgunblaðið - 11.11.1965, Blaðsíða 15

Fimmtudagur 11. n6r. 1965
MORGUNBLAÐIÐ
15
r
Dr. Fiitnur Cuðmundsson:
Eyöing svartbaks
' Síðastliðið vor var Iagt fyrir
Alþingi þingmannafrumvarp um
eyðingu svartbaks, Það virðist
hafa flogið í gegnum báðar deild
ir þingsins án verulegra um-
ræðna og án þess að gerðar væru
á því breytingar, og hinn 8. maí
varð það að lögum. Frumvarp
þetta var upphaflega komið frá
Búnaðarfélagi íslands, sem sendi
það Landbúnaðarráðuneytinu í
des. 1964 með ósk um að það
væri lagt fyrir Alþingi. Landbún
aðarráðuneytið sendi Fuglafriðun
arnefnd frv. til athugunar og
umsagnar, en hú fékk Agnar
Ingólfsson náttúrufræðing, sem
um þær mundir vann með nefnd
inni að heildarendurskoðun gild-
andi laga um fuglaveiðar og fugla
friðun, til að semja álitsgerð um
frumvarpið og um eyðingu svart
baks almennt. Álitsgerð Agnars
var síðan send Landbúnaðarráðu
neytinu ásamt bréfi Fuglafriðun-
arnefndar, dags. 8. febrúar 1965. í
bréfi nefndarinnar er vísað til
álitsgerðar Agnars og þar sem
nefndin var sammála um, að eng
in líkindi væru til þess að um-
rætt frv. myndi bera tilæt'laðan
árangur, lagði hún til að í fram-
haldi af endurskoðun laga um
fuglaveiðar og fuglafriðun væri
skipuð nefnd sérfróðra manna til
að semja reglugerð eða frum-
varp til laga um eyðingu svart-
baks.
Landbúnaðarráðuneytið virðist
hafa fallizt á tillögur Fuglafrið-
unarnefndar, að minnsta kosti
var umrætt frv. aldrei lagt fyrir
Alþingi sem stjórnarfrumvarp.
En eins og áður hefur verið
greint frá skaut það síðar upp
ikol'linum sem þingmannafrum-
varp og þá án umsagnar Fugla-
friðunarnefndar og án álisgerðar
Agnars Ingólfssonar. Þingmönn-
um gafst því ekki kostur á að
kynna sér skoðun þessara aðila
á frumvarpinu, áður en það var
afgreitt sem lög frá Alþingi, og
mér er heldur ekki kunnugt um
að leitað hafi verið umsagnar
nokkurs aðila um frv., enda mun
vart hafa unnizt tími til þess í
flaustri síðustu þingdaga. Þetta
er í stuttu máli forsaga þessa
máls, en ég tel nauðsynlegt að
rifja hana upp til skýringar á
því, sem hér fer á eftir.
í frumvarpi því um fuglaveiðar
og fuglafriðun, sem Fuglafriðun
arnefnd hefur samið og nú hefur
verið fyrir Alþingi, er lagt til
að lög nr. 50/1965, um eyðingu
svartbaks, verði úr gildi numin
og að skipuð verði nefnd til að
semja reglugerð um eyðingu
svartbáks samkvæmt ákvæði 25.
gr. frv. Það kann að virðast all-
hart að gengið, að ætlast til þess
að lög, sem samþykkt voru síð-
astliðið vor, verði úr gildi num-
in áður en þau verða ársgömul.
En það má öllum vera ljóst, að
afstaða Fuglafriðunarnefndar til
þessa máls breytist ekki þótt um
rætt frumvarp hafi í millitíð orð
ið að lögum. Nefndin lagðist á
sinum tíma eindregið gegn frum
varpinu og í samræmi við það
hlýtur hún að leggja til að lög,
sem á því eru byggð, verði úr
gildi numin.
Ég tel að hin nýju lög um
eyðingu svartbaks séu svo göll-
uð, að því fyrr sem þau verða
úr gildi felld því betra. Megin-
galli þeirra er sá, að þar er gert
ráð fyrir stórfeldum fjárframlög-
um til aðgerða, sem ekki eru
minnstu líkindi til að beri nokk-
urn árangur. Hinar fyrirhuguðu
aðgerðir byggjast á þeirri trú,
að það sé engum vandkvæðum
bundið að stórfækka eða jafn-
vel gereyða algengum fuglateg-
undum með tiltölulega einföld-
um aðferðum. Sannleikurinn er
hins vegar sá, að því miður er
þetta ekki hægt nema með svo
gífurlegum tilkostnaði að ég efast
um að nokkur íslenzkur fjármála
ráðherra eða fjárveitinganefnd
fáist til að leggja út í slíkt æfin-
týri. Enginn kyldi halda að það
sé aðeins á fslandi, sem fuglar
valda tjóni. Víða um heim valda
fuglar stórfelldu tjóni og sem
dæmi um slíkt má nefna, að
spörfugl einn af vefaraætt gerir
mönnum nær ókleift að stunda
akuryrkju á stórum svæðum í
Afríku. í Kazakstan eyðileggja
gráspörvar oft allt að helming
uppskerunnar á ári hverju, og í
Miðjarðarhafslöndum valda star
ar oft stórspjöllum í aldinrækt-
arhéruðum. Þá eru gráspörvar
og hringdúfur einnig miklir skað-
valdar í Evrópu, og við norðan-
vert Atlantshaf hefur máfum
fjölgað mjög á síðari árum og
valda þeir þar margvíslegu tjóni.
Lengi vel var það ríkjandi skoð
un manna, að hægt væri að ráða
bót á þessum vanda með því að
skjóta eða drepa með öðrum
tiltækilegum ráðum þær fugla-
tegundir, sem tjóni ollu, og var
altítt að greidd væru verðlaun
fyrir dráp þeirra. Víða um heim
var um langt skeið unnið að slík
um eyðingarherferðum án þess
að nokkurs sýnilegs árangurs
gætti, enda er það fyrst nú á síð-
ari árum að menn eru farnir að
átta sig á því, að slíkar aðgerðir
eru í flestum tilfellum þýðingar-
lausar. Því hafa menn í æ ríkari
mæli horfið að því, að verja
ræktarlönd og aðrar nytjar fyrir
ágengni fugla, í stað þess að ætla
sér þá dul að stórfækka eða ger-
eyða þeim á stórum svæðum.
Eigi að síður er enn að staðaldri
unnið að rannsóknum og tilraun-
um, sem miða að því að gera
mönnum kleift að fækka eða
verjast skaðvænum fuglum, og
má vel vera að sum hinna svæf-
anda lyfja, sem komið hafa fram
á síðustu árum, eigi eftir að
reynast gagnleg í baráttunni við
slíka fugla. Þá má og nefna ný
lyf (gametocides), sem gera fugla
ófrjóa, en þar sem notkun allra
þessara lyfja er enn á tilrauna-
stigi verður að svo komnu
máli ekkert fullyrt um notagildi
þeirra hér.
Eitt er þó víst og það er að
allar aðgerðir til að fækka eða
eyða algengum villtum fuglum
hljóta að verða ákaflega kostnað
arsamar, enda þarf að drepa
mjög stóran hluta hins uppruna
lega stofns, ef nokkur árangur á
að verða af slíkum aðgerðum.
Má í því sambandi benda á, að
lengi vel töldu menn rjúpna-
þurrðir stafa af ofveiði, en nú
hefur verið sannað, að svo er
ekki, enda þótt áður fyrr hafi
stundum verið fluttar út allt að
400.000 rjúpur á ári. Þá má benda
á, að hin síðari ár hefur grágæs-
um farið hér jafnt og þétt fjölg-
andi, þótt um það bil þriðjungur
stofnsins sé felldur á vetri hverj
um á Bretlandseyjum. Þetta staf
ar einfaldlega af því, að það eru
lifsskilyrðin en ekki veiðar sem
sem takmarka stofnstærð flestra
fugla, og á það ekki sízt við í
jafnstrjálbýlu landi og fsland er.
Það myndi því þurfa gífurlegt
átak til að fækka íslenzkum svart
bökum svo um munaði, og þykir
mér ólíklegt að komizt verði af
með minna en fimm milljónir
króna á ári í því skyni. Vegna
skorts á vinnuafli myndi auk
þess vera miklum örðugleikum
bundið að fá nægilegan mann-
afla til að sinna þessari nýju at-
vinnugrein þótt arðsöm reyndist.
Nú valda svartbakar einkum
tjóni með því að gera usla í
æðarvarpi. Um annað tjón af
þeirra völdum er sára lítið vitað
og hefur sú hlið málsins aldrei
verið rannsökuð. Samkvæmt
framtölum nemur heildardún-
tekja á landinu um 2000 kg. á
ári og verðmæti ársframleiðslu
af dún nemur því kr. 3.700.000.
Það er því ærið umhugsunarefni,
hve miklu af opinberu fé rétt-
lætanlegt sé að verja til eyðingar
svartbaks, í þeirri veiku vpn að
það kynni ef til vill að leiða til
einhverrar aukningar dúntekj-
unnar.
Allt ber því að sama brunni um
það að eina tiltæka leiðin í þessu
máli sé að leitast við að verja
æðarvarp fyrir svartbak og reyna
að eyða þeim takmarkaða og
staðbunda svartbakastofni, sem
sækir í vörpin. Auðveldasta og
itm leið ódýrasta leiðin til þess
að ná því marki er notkun eiturs,
en þar sem notkun strychnins,
sem hingað til hefur verið not-
að í þessum tilgangi, er háifgert
neyðarúrræði, væri mjög æski-
legt, að gengið væri úr skugga
um það með tilraunum, hvort
sum hinna nýju lyfja, sem nú er
völ á, gætu ekki komið í þess
stað.
Að lokum skal hér vikið
nokkru nánar að hinum nýju lög
um um eyðingu svartbaks og
einstökum greinum þeirra. Þar
er meðal annars kveðið svo á, að
veiðistjóri skuli, undir yfirstjórn
Búnaðarfélags íslands, hafa
stjórn allra aðgerða við eyðingu
svartbaks og skuli hann, syo sem
kostur er, afla upplýsinga um
svartbakastofninn, leiðbeina
mönnum um eyðingu hans, skipu
leggja eyðingaraðgerðir, gera til
raunir með nýjar vinnsluaðferðir
og vernda æðarvörp gegn á-
gengni svartbaks. Um þessi á-
kvæði laganna er ekki nema gott
eitt að segja. Veiðistjóri hefur
sýnt mikinn dugnað við eyðingu
refa og er því tilvalið að fela
honum sem embættismanni að
leiðbeina einnig varpeigendum
um úrræði til að verjast ágangi
svartbaks. Öðru máli gegnir um
ákvæði 3. og 4. gr. laganna, en
þar er kveðið svo á, að ráða skuli
sérstaka menn til eyðingar svart
baks og skuli þeir vera vel út-
búnir að öllum tækjum og lyfj-
um, sem bezt henta við eyðingu
hans. f 7. gr. segir, að laun, bíla-
kostnaður svo og nauðsynlegur
áhaldakostnaður manna, sem
ráðnir eru við svartbakseyðingu.
skuli greidd úr ríkissjóði. Hér er
bersýnilega ætlast til, að komið
verði upp heilli herdeild veiði-
manna undir stjórn veiðistjóra,
og að rnáli þeirra og annar her-
kostnaður verði greiddur úr rík-
issjóði. Ekki er þess þó getið,
hve fjölmennt þetta lið á að
vera né heldur hver herbúnaður
þess á að vera. í lögunum er að-
eins tekið fram, að hinir ráðnu
veiðimenn skuli vel búnir öllum
tækjum og lyfjum, sem bezt
henta við veiðarnar, en hvorki í
lögunum sjálfum né í greinar-
gerð með þeim er nokkurn fróð-
leik að finna um það, hver þessi
tæki og lyf eiga að vera. Óneit-
anlega væri fróðlegt að fá
nokkru nánari vitneskju um
þetta atriði, og slíkar upplýsing
ar myndu auk þess vel þegnar
af þeim mönnum í grannlöndum
okkar, bæði austan hafs og vest-
an, sem hin síðari ár hafa unnið
að margvíslegum tilraunum til
að hefta offjölgun máfa. Óþarft
er að hafa fleiri orð um þessi á-
kvæði laganna því að hér að
framan hefur verið sýnt fram á,
að slík allsherjaratlaga áð svart-
baknum er algerlega vonlaus
nema til komi miklu meira fjár-
magn en nokkurn tíma myndi
fáanlegt hér á landi. Það er að
vísu ekki miklum vandkvæðum
bundið að drepa nokkra svart-
baka, en það er ekki auðvelt að
drepa 100.000 svartbaka hvað þá
200.000 svartbaka, en þetta er
það sem gerá verður ef vænta á
nokkurs árangurs af slíkum að-
gerðum. Hjá flestum algengum
fuglum er viðkoma miklu meiri
en nauðsynlegt er til að viðhalda
stofninum. Vegna takmarkaðra
lífsskilyrða verða vanhöld því að
sama skapi mikil, en slík van-
höld eru nauðsynleg til þess að
tegundinni fjölgi ekki um of á
kostnað lífsskilyrðanna. Mikil
vanhöld og stuttur meðalaldur
eru því venjulega bein afleiðing
af mikilli viðkomu, en lítil van-
höld og langur meðalaldur eru
einkenni fugla með litla viðkomu
Hjá máfum er dánartala á 1. ald
ursári um 60%. Þegar fækka á
máfum er því ekki nóg að drepa
þessi 60%, sem hvort sem er eru
dauðadæmd, heldur verður einn
ig að höggva skarð í þann stofn-
kjarna, sem lifir af fyrsta aldurs
árið, en vanhöldin fara smám
saman minnkandi unz fuglarnir
verða kynþroska.
Ein grein laganna (8. gr.) virð
ist algerlega óþörf og er auk
þess lítt skiljanleg. Þessi grein
hljóðar svo: „Hvarvetna skal
svartbakur (veiðibjalla) rétt-
dræpur.“ Nú nýtur svartbakur
engrar friðunar og er því öllum
heimilt að skjóta svartbaka eða
drepa þá með öðrum hætti þar
sem menn á annað borð eiga
veiðirétt. 1 4. gr. er auk þess
kveðið svo á, að hinum ráðnu
mönnum skuli leyfilegar eyðing-
araðgerðir hvar sem er, og í 9.
gr. segir að jarðarábúendum og
öðrum sé óheimilt að varna því,
Dr. Finntur Guömundsson
að svartbaksveiðar fari fram, eða
hindra starfsemi við eyðingu
hans á nokkurn hátt, séu
veiðarnar framkvæmdar af til
þess ráðnum mönnum, nema
á vissum árstímum í námunda
við æðarvörp selalagnir eða
á öðrum friðlýstum svæðum.
Hér þarf því engu við að bæta
um það, hvar megi drepa svart-
bak.
f 11. gr. laganna eru fyrirmæli
um, að fyrir hvern unninn svart
bak, ungan (grámáf) og fullorð-
inn fugl, eigi viðimaður 20 kr. í
verðlaun. Hins vegar er ekki
ljóst, hvort það eru aðeins hinlr
ráðnu veiðimenn, sem eiga að fá
þessi verðlaun til viðbótar laun-
um þeim, sem þeir fá greidd úr
ríkissjóði, eða hvort hér er einnig
átt við þann hluta fslendinga,
sem ekki verður ráðinn til svart-
bakaveiða af veiðistjóra og tek
ur því ekki laun úr ríkissjóði
fyrir að drepa svartbak. Þar sem
minnst er á veiðimann annars
staðar í lögunum virðist yfir-
leitt átt við hina ráðnu veiði-
menn og í lögunum er hvergi
minnst á hlutdeild almennings í
eyðingu svartbaks. Þá má benda
á að orðið grámáfur í þessari
grein er villandi. Þetta orð er ekki
tegundarheiti heldur er það not
að jöfnum höndum af almenn-
ingi um unga máfa ýmissa teg-
unda auk þess sem það er notað
um fullorðna hvítmáfa og bjart-
máfa. Þá er einnig mælt svo fyr-
ir í 11. gr. að oddviti (bæjar-
stjóri) skuli greiða verðlaun fyr-
ir unna svartbaka og skuli veiði
menn leggja fram hægri væng
fuglsins til sönnunar því að hafa
unnið hann. Þar sem það er ekki
á færi oddvita og bæjarstjóra að
greina vængi hinna ýmissu máfa
tegunda, að minnsta kosti ekki
ungfugla þeirra, hlýtur afleið-
ingin af þessu að verða sú, að
verðlaun verður að greiða fyrir
vængi minnst fjögurra tegunda
auk svartbaks.
Um þessar verðlaunaveitingar
er annars það að segja, að þær
hafa áður verið reyndar hér, en
árangurinn varð því miður sama
og enginn. Á árunum 1942—1954
voru greidd verðlaun fyrir unna
svartbaka og námu þau fyrst
einni krónu og síðar þremur
krónum fyrir hvern svartbak.
Samkvæmt yfirliti um greiðslur
sem inntar voru af hendi í þessu
skyni, voru að meðaltali drepnir
rösklega 3000 svartbakar á ári
iá þessu tímabili. Það skal fús-
lega játað, að ég átti nokkurn
þátt í setningu þeirra laga, þar
sem gert var ráð fyrir þessum
verðlaunaveitingum sem lið í
baráttunni við svartbakinn. En
ég hef fyrir löngu sannfærst um,
að slíkar verðlaunaveitingar eru
algerlega gagnslausar. Sú afstaða
byggist ekki aðeins á hinum lé-
lega árangri, sem varð af verð-
launaveitingum á árunum 1942—
1954, heldur engu síður á reynslu
sem aflað hefur verið erlendis.
Ráðstafanir til að fækka máfum
hafa verið ræddar á nokkrum
alþjóðafundum, sem ég hef sótt,
meðal annars á fundum í Sviss
1954, í Finnlandi 1958 og í Banda
ríkjunum 1962. Á þessum fund-
um hafa fulltrúar hinna ýmissu
þátttökuþjóða f skýrt frá niður-
stöðum af rannsóknum sínum og
tilraunum í því skyni að fækka
máfum. Öllum bar þeim saman
um, að verðlaunaveitingar hefðu
undantekningarlaust reynzt al-
veg gagnslausar og á fundi al-
þjóða-fuglaverndunarráðsins í
New York 1962 var því samþykkt
einróma, að leggja til, að allar
þjóðir, sem aðild eiga að ráðinu,
hættu verlaunaveitingum með
öllu þar sem þessi aðferð hefði
reynzt bæði dýr og gagnslítil (an
expensive and ineffective met-
hod of population control). Hins
vegar var stungið upp á því á
fundinum í New York, að fugla-
verndunarráðið beitti sér fyrir
útgáfu bókar eða bæklings þar er
gerð væri grein fyrir þeim aðferð
um, er bezt hafa reynzt í barátt-
unni við silfurmáf, svartbak og
aðra skylda máfa, en það eru
einmitt þessar tegundir, sem hef
ur fjölgað mest við norðanvert
Atlantshaf og valda þar marg-
víslegu tjóni. Á næsta fundi
fuglaverndunarráðsins, sem hald-
inn verður í Englandi í júlí 1966
verða væntanlega teknar endan-
legar ákvarðanir um aðgerðir í
þessu máli.
Með ákvæðum 15. gr. laganna
eru felld úr gildi tvenn lög (lög
nr. 89/1941 og lög nr, 104/1951),
sem voru úr gildi falliiá löngu
áður en lög nr. 50/1965, um eyð-
ingu svartbaks, voru sett.
Ef lög nr. 50/1965, um eyðingu
svartbaks, verða úr gildi numin
eins og lagt er til í frumvarpi til
laga um fuglaveiðar og fugla-
friðun, sem nú hefur verið lagt
fyrir Alþingi, ber einnig að fella
niður 300.000 kr. fjárveitingu úr
fjárlagafrumvarpi fyrir árið 1966
en sú fjárveiting hefur verið tek
in upp í fjárlagáfrumvarpið til
að standa straum af kostnaði
vegna framkvæmdar umræddra
laga um eyðingu svartbaks.
Finnur Guðmundsson.
Kirkjuþinginu
lýkur 8. des.
Róm 9. nóv. — NTB.
PÁLL páfi mun slíta Kirkju-
þinginu í Róm við hátíðlega at-
höfn 8. des. nk., að því er til-
kynnt var í páfagarði í da*g. Þeir
2.000 fulltrúar, sem þingið sitja,
komu saman til fundar í dag
eftir 10 daga hlé á þingstörfum.
Fyrir þinginu liggur atkvæða-
greiðsla um mörg mikilvæg mál-
efni.