Morgunblaðið - 15.01.1966, Qupperneq 15

Laugardagur 15. janúar 1966
MORGUNBLAÐIÐ
15
Þorgeir Ibsen skólastjóri:
Skóla- og fræðslumál
í síðasta hefti „Heimili og
Skóli“, sem út kom um síð-
ustu áramót, . kennir margra
góðra grasa, sem vert væri
að kæmu fyrir fleiri sjónir en
þeirra, sem eru fastir áskrif-
endur þessa ágæta tímarits
um uppeldismál.
Ein athyglisverðasta og
bezta greinin í ritinu að þessu
sinni er eftir ritstjóra þess,
Hannes J. Magnússon, og ber
hún yfirskriftina: „Eru próf-
in nauðsynleg?“. — Segja má
að þessi grein Hannesar sé
tímabær og þörf hugvekja,
einmitt nú, þegar próffarg-
anið og allt bramboltið, senj
því fylgir, virðist vera svo
mikilsverður þáttur í skólum
skyldunámsins. Hannes setur
sig þó ekki upp á móti próf-
um í öllu tilliti eða með öðr-
um orðum, þar sem þau eiga
við. í upphafi greinar sinnar
segir hann m.a. þetta: „Próf
eru nauðsynleg, jafnvel ó-
missandi, sem lokatakmark
skólagöngu, sem veitir ein-
hver ákveðin réttindi. Það er
handhægasta aðferðin til að
kanna þekkingu manna, sem
Eru prófin nauðsypleg?
íslenzkir skólar eru miklir
prófskólar og að því leyti ó-
líkir skólum í nágrannalönd-
um okkar, t.d. á Norðurlönd-
um. Þetta er nokkuð ein-
kennilegt, því að yfirleitt höf-
um við á flestum sviðum fet-
að í slóð frændþjóða okkar í
skólamálum Próf eru nauð-
synleg, jafnvel ómissandi,
sem lokatakmark skólagöngu,
sem veitir einhver ákveðin
réttindi Það er handhægasta
aðferðin til að kanna þekk-
ingu manna, sem eiga að taka
að sér ákveðið hlutverk í
þjóðfélaginu En fyrir utan
þetta eru þau óþörf, oft bein-
líns hættuleg og verður kom-
ið að því seinna.
Já, prófin eru og hafa verið
mikið stórveldi í landi hér,
allt frá barnaskólaprófum og
upp í háskólapróf Þegar hlut
verk skólanna er fyrst og
fremst það að veita almenna
menntun eru prófin mjög
hæpin, og þegar svo er kom-
ið, að öll kennsla og skipu-
lag skólans er miðað við vænt
anlegt próf, erum við komin
út á hála braut.
Xslenzkir foreldrar leggja
mikið upp úr prófum og taka
því allar einkunnir hátíðlega.
Séu þær háar, fær kennarinn
og skólinn hrós fyrir, en séu
þær lágar er það talin sök
kennarans og skólans og
kennarinn talinn lélegur fræð
ari Það er ekki tekið með í
þetta dæmi, hvort barnið er
vel eða illa gefið. Kennararnir
hafa því miður margir mót-
ast af þrýstingi frá heimil-
unurn, og er það kannske eðli
legt. Þeim er það af eðlileg-
um ástæðum mikið kappsmál,
að börnin fái háar einkunnir,
og þessar einkunnir vofa yfir
höfði kennarans eins og svipa
allan veturinn og ráða ósjálf-
rátt starfsháttum hans, auð-
vitað í samræmi við náms-
eiga að taka að sér ákveðið
hlutverk í þjóðfélaginu. En
fyrir utan þetta eru þau
óþörf, oft heinlínis hættu-
leg. . . .“ Og síðar í grein-
inni, þar sem hann er að
ræða um barnaskólaprófin,
segir hann: „Prófin eru meira
og minna ófullkomin aðferð
til að kanna kunnáttu barns-
ins, en um leið varasöm og
vafasöm“ (Leturbr. mín í báð-
um tilvitnunum. Þ.I.). — Þá
bendir hann réttilega á, að á
Norðurlöndum þekkist ekki
þessi viðamiklu próf, og get-
ur þess, að í Noregi t.d. standi
vorprófin ekki lengur en í 2
til 3 daga, en hér heima á
íslandi standi þau í 2—3 vik-
ur, en í gagnfræðaskólum
allt upp undir 6 vikur. —
Þessi grein Hannesar er vissu
lega ihugunarverð, kannski
fyrst og fremst fyrir það,
hversu rausönn hún er og
þar hreinskilnislega og pukr-
unarlaust fjallað um mál, sem
skólamenn hafa harla sund-
urleitar skoðanir á. Enginn
skyldi ætla, að Hannes skrifi
um mál þetta af reynsluleysi.
Hann á langan feril að baki
skrá. Já, prófið er alltaf fram
undan og þá veltur á miklu
að börnin standi sig vel.
Góðir og samvizkusamir
kennarar þora varla að víkja
út af þessari braut. Þeir þora
varla að gera bekknum daga-
mun með einhverju, sem
frjóvgar kennsluna og gerir
hana skemmtilega. Þeir eiga
þá á hættu, að einkunnirnar
á prófinu kunni að líða við
það.
Til að búa börnin sem bezt
undir prófið eru lesgreinarn-
ar leystar upp í spurningar,
hver lesgrein t.d. í 100—150—
200 spurningar, sem börnin
eru látin svara á smáprófum.
Röng svör eru auðvitað leið-
rétt. Þegar kemur svo að vor-
prófinu eru valdar úr 20—30
spurningar úr hverri lesgrein,
sem börnin hafa kannski svar
að oft áður og þær lagðar
fyrir börnin á vorprófinu.
Með þessu móti geta jafnvel
léleg börn náð allgóðu prófi.
Þetta er því góð kennsluað-
ferð til að ná góðu prófi. En
það er mjög varasöm kennslu
aðferð að kenna í prófum,
þótt það geti kannski leitt
til hærri einkunna, einkum
hjá miður gefnum börnum.
En yfirleitt tel ég það að
mörgu leyti afturför að sleppa
munnlegu prófunum, en taka
upp skriflegu prófin, sem í
barnaskólunum að minnsta
kosti eru eintómar spurning-
ar hver úr sinni áttinni
Þótt sæmilega takist tiil að
svara þessum sundurleitu
spurningum, er langt frá
því, að á bak við sé kunnátta,
sem barnið býr að til lengdar.
Svörin við þessum spuming-
um eru oft gíeymd daginn
eftir prófið eða vikuna á eftir.
Þetta er ekki þekking, sem
geymist til seinni tíma. Þessi
sundurlausu þekkingarbrot
hripa úr barninu eins og vatn
úr meis, því hér er aðeins
sem farsæll kennari og skóla-
stjóri Hann hefir fengizt við
kennslu í rösk fjörutíu ár og
þar af verið skólastjóri
stærsta skóla Norðurlands,
Barnaskóla Akureyrar, í tæpa
tvo tugi ára. Þótt Hannes
hafi nú dregið sig í hlé frá
kennslu og skólastjórn, eiga
skólamálin hug hans að
mestu. Og enn sem fyrr, þegar
til mála þessa kemur, er
hugur hans leitandi og veit-
andi og frjór, svo sem síð-
asta hefti „Heimili og skóli“
ber með sér, því að af 9 titil-
greinum, sem í heftinu eru, á
hann sjálfur 7; 5 frumsamdar
og 2 þýddar — Auk þeirrar
greinar, sem birtist hér með
leyfi Hannesar, er ástæða til
þess að benda foreldrum og
kennurum á þessar greinar í
heftinu: „Þráir söng vor sál“,
og „Börnin, sem fara of
snemma í skólann“ og svo
þýddu greinarnar: „Mesta
gleði lifsins," eftir nóbelsverð-
launaskáldkonuna, Pearl S.
Buck og „Pabbi er aldrei
heima“, eftir Max Lerner.
Þ. I.
um minnisatriði að ræða, en
ekki neina samfellda mynd,
sem barnið á af viðfangsefn-
inu. Þetta er galli allra prófa,
einkum þeirra skriflegu. Það
hefur verið talinn kostur próf
anna að þau gæfu tilefni til
upprifjunar á námsefni langs
tíma. Það er vafalaust rétt, en
hvers’U lengi endist það? Mér
er nær að halda, enda sann-
færður um, að þessi snögg-
soðna þekking, sem börnin
eru látin skila á prófum, sé
síður en svo endingargóð.
Enda í flestum tilfellum að-
eins tjaldað til einnar nætur,
eða eins dags — prófdagsins.
Þessi snöggsoðna prófþekking
er lítils virði, vegna þess, að
hún verður ekki varanleg
eign barnanna. Af þessum á-
stæðum hafa próf lítið var-
anlegt gildi, að minnsta kosti
hjá börnum. Þetta sundur-
lausa þekkingarhrafl er ótrú-
lega fljótt að gufa upp.
Ég gat þess hér að framan,
hvernig lesgreinarnar væru
lesnar undir próf Svipað má
segja um aðrar námsgreinar.
Td. reikninginn Mörg undan-
farin ár hafa skólarnir fengið
prófverkefni frá fræðslumála-
skrifstofunni og meðal ann-
ars í reikningi .Þessi verk-
efni eru svo hvert öðru lík
frá ári til árs, að það er
vandalaust fyrir kennara, að
æfa þessi próf svo, að það
sé að verulegu gagni á próf-
unum'. Dæmin eru svo lík frá
ári til áns að litlu munar. Hér
er því fyrir hendi sú freist-
ing að æfa þessi tiltölulega
fábreyttu próf með vorprófið
fyrir augum. En ef þessi próf
væru ekki til, myndi hver
góður kennari fara sínar eigin
götur, sem honum höfðu
reynzt vel áður. Hér kemur
því að hinu sama: Prófin
stjórna kennslunni. Þarna ligg
ur mesta hætta prófanna yfir-
leitt Þau eru draugur, sem
hilýtur að fylgja hverjum
Hannes J. Magnússon
kennara í starfi sínu og úti-
loka að verulegu leyti allt já-
kvætt frumkvæði í kennsl-
unni
Það á að þurka prófin út
í núverandi mynd þeirra í
barnaskólanum. Þau hafa þar
ekki neinu hlutverki að gegna,
sem ekki má fullnægja með
öðrum hætti. Á Norðurlönd-
um þekkjast ekki þessi viða-
miklu próf í barnaskólum. f
Noregi standa vorprófin t.d.
ekki lengur en 2—3 daga, og
er þá aðeins prófað lítilshátt-
ar í moðurmáli, reikningi og
ensku, en það er lögð mikil
áherzla á ensku í norskum
barnaskólum. Miðsvetrarpróf-
um má alveg sleppa. Hver
einasti kennari veit upp á hár
hvar börnin eru á vegi stödd,
jafnvel hvert einstakt þeirra.
Kennarar geta gefið einkunn-
ir í kennslustundum, og getur
það komið í stað prófa. Einnig
getur hann haft smápróf við
og við til að kanna þekkingu
barnanna í einstökum grein-
um, ef hann hefur ekki vit-
að um hana áður. Slík próf
eru meinlaus, ef hann gefur
ekki upp einkunnir, en þær
ætti aldrei að lesa upp í
heyranda hljóði fyrir bekk-
inn. Ef foreldrar vilja fá að
vita um frammistöðu barn-
anna, geta þau haft tal af
kennaranum Það er miklu
betra en að senda einkunnir
þeirra heim án nokkurra skýr
inga. Annars er bezt að reyna
að venja foreldrana af að
meta börn sín eftir meira og
minna handahófskenndum
tölum. Það þarf að venja for-
eldrana af því að trúa á ó-
skeikulleik prófanna. Prófin
eru meira og minna ófullkom-
in aðferð til að kanna kunn-
áttu barnsins, en um leið
varasöm og vafasöm. Annars
er það svo td. í Noregi, að
það er bannað að senda eink-
unnir barnanna heim fyrr en
eftir 10 ára aldur.
— Eftir er að minnast á
þær sálarkvalir sem mörg
börn verða að líða vegna
prófanna, einkum hin lakar
gefnu. Ég hef og mörgum
sinnum séð þessi börn fela
einkunnarblöð sín fyrir skóla-
systkinum sínum, vegna ótta
við lágu einkunnirnar. Þegar
heim kemur og barnið á að
sýna foreldrum einkunnirnar
tekur ekki betra við. í marg-
skiptum skólum eru börn í
hverri ársdeild þó svo lík, að
þetta veldur ekki verulegum
óþægindum eða hrellingum.
Þótt þessi börn þurfi ekki að
óttast vanþóknun kennarans,
er hún oft vís heima, og fyrir
kemur að börn sýna foreldr-
um sínum alls ekki einkunna-
blað sitt þegar heim kemur.
Kennarar skilja yfirleitt
þessi börn og vita hvar skór-
inn kreppir að. Þeir reyna
því að taka sem mildilegast á
þessum ósigrum barnanna. En
þyki börnunum vænt um
kennara sinn, og það þykir
þeim sem betur fer oft, er
það eitt nægilegt til að valda
þeim kvíða vegna prófanna,
að þurfa að valda þarna von-
brigðum hjá kennaranum, sem
kannski hefur lagt sig allan
fram um að koma barninu
áfram í náminu. Barnið er
ieitt yfir þvi kennarans vegna
svo og foreldranna, að geta
ekki skílað betri árangri en
þetta. Og þar sem það er
siður að lesa upp einkunnir
allra barna, bætir það við
nýjum hrellingum. Það ætti
aldrei að lesa upp einkunnir
barna. Þær eiga að vera trún-
aðarmál kennarans og barns-
ins og koma engum öðrum
við. DuglegU börnunum er
nóg að vita, að þau hafa
staðið sig vel. Það á ekki að
dekra við hégómaskap þeirra
með því að auglýsa gáfur
þeirra. Ég hef því oft furðað
mig á því að það skuli þykja
svo mikill fréttamatur að
senda þessar ómerkilegu töl-
ur til upplestrar í útvarpi.
Það ætti enginn skólastjóri
að gera. Ég held, að börnin
þafi ekkert gott af því sjálf.
Það er betra að bíða og sjá
hvað úr þeim verður. Börnin
með háu einkunnirnar reyn-
ast ekki alltaf að sama skapi
vel, þegar út í lífið kemur.
Hláu einkunnirnar eru oftast
fyrst og fremst afleiðingar af
góðri greind, fremur en áhuga
og dugnaði Sannleikurinn er
sá, að þessi börn leggja oft
miklu minna á sig en hin,
sem lágu einkunnirnar hljóta.
Háu einkunnirnar eru því oft
fengnar með minni fyrirhöfn
en lágu einkunnirnar. Á bak
við þær liggja oft miklar á-
hyggjur, erfiði og vonbrigði,
þótt þær hafi ekki orðið
hærri, þegar á hólminn kom.
Þá ber að nefna þann mikla
tíma, sem fer í prófin. En þau
gerðu eitthvert verulegt gagn,
frá sjónarmiði þekkingarinn
ar eða uppeldisfræðinnar,
væri ekkert við því að segja.
En hafi nú prófin enga slíka
fcosti, er það sóun á tíma að
burðast með þessi viðamiklu
próf. í barnaskólanum taka
þau að vísu ekki nema 2—3
vikur, en sé aftur miðað við
gagnfræðaskólana, munu próf
in þar taka upp undir 6 vik-
ur. Hvaða vit er í slíku?
Hvaða vit er að gera prófin
að slíku bákni. Það væri sann
arlega betra að verja þessum
tíma til áframhaldandi
kennslu heldur en slíkrar
skriffinsku og allt sem er í
kringum hana En að mínu á-
liti er hægt að losna við mest-
allt þetta brambolt, án þess að
skólastarfið líði nokkuð við
það.
Á meðan próf tíðkast, verða
þau allt af til að skyggja á
sjálft takmarkið: Að gera
nemendurna að betri, þrosk-
aðri og hæfari einstakling-
um. Á meðan nemendur,
kennarar og foreldrar meta
skólastarfið í meira og minna
fánýtum tölum frá 1 upp í
10, sjáum við skólana og hlut
verk þeirra ekki í réttu ljósi.
Við verðum að beita öllum
okkar kröftum til að ala börn
okkar upp í dyggðum og
drengskap, og öðrum mann-
kostum, sem ekki er hægt að
mæla í tölum, svo sem þegn-
skap og þjónustulund og
rækta kærleiksríkt hugarfar
þeirra. Þetta má aldrei gleym
ast, þeim sem við skóla- og
uppeldisstörf fást.
Yfirheyrslurnar, sem eink-
unnagjöfin byggist á, verða
einnig að þoka um set fyrir
skapandi starfi nemendanna
sjálfra í kennslustundunum.
Með yfirheyrsluaðferðinni, eru
Framh. á bls. 18
Hannes J. Magnússon:
Eru prófin nauðsynleg