Morgunblaðið - 21.01.1966, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ
fflstuflagur 9i. íanftar 1988
Jón Ásbjörnsson
fyrrverandi hæstaréttardómari
Jón Ásbjörnsson
JÓN Ástojörnsson hæstaréttar-
dómari, sem í dag er til moldar
borinn, hlaut góðar gáfur í
vöggugjöf og þjálfaði þær til
frébærra mannkosta. Á einu
sviði höfðu nornirnar þó verið
heldur aðsjálar, því að allt frá
bernsku var Jón heilsutæpur.
Þessi áskapaði ágalli varð hon-
um þó aðeins hvöt til þess að
reyna hversu langt hann kæmist
í baráttunni við heilsuleysið.
Hann lagði stund á göngur, bog-
ilist og ýmsar aðrar greinar
íþrótta sem ég veit lítil skil á.
Það finnst mér þó með mestum
óliíkindum (þótt ég trúi því
vegna öruggra heimilda) að um
Skeið hafði þessi fíngerði og
frekar smávaxni maður með afl-
raunum þjálfað sig til þess að
verða einn mesti kraftamaður
landsins.
Jón var hlédrægur maður og
fáskiptinn um annarra hag. En
kostir hans hlóðu á hann störf-
um þegar frá unga aldri. Hann
varð fljótt einn af eftirsóttustu
málaflutningsmönnum landsins,
og önnur trúnaðarstörf sóttu í
skjölfarið. Hann sóttist ekki eftir
opinberum vegtyllum en skarst
þó ekki úr leik um að leggja
hönd á plóginn er þegnskapur
krafði.
Ég mun ekki rekja þessa hlið
á starfsferli Jóns, aðeins geta
þess að hann hætti málfærslu og
varð hæstaréttardómari um 15
ára skeið, en hvarf frá því starfi
sjötugur að aldri árið 1&60. f
greinarkorni stm ég skrifaði þá
í Morguniblaðið lét ég í Ijós að
margur myndi telja minningu
sinni vel borgið með annan eins
starfsferil að baki, en samt
spáði ég því að það. yrði annað
sem héldi minningu Jóns Ás-
björhssonar lengst á lofti, —
— tómstunda-iðja hins önnum
kafna manns.
Leiður er ég á lögum,
leiður á molludögum,
leiður á lýðum rögum
og lærdóms sundurhlutan,
leiður á öllu utan
íslendingasögum.
segir skáldið. Ekki er ég alveg
viss um að Jón hefði tekið undir
fyrstu hendinguna, en það voru
islenzku fornritin, og þá framar
ölu íslendingasögurnar, sem
ébtu hug hans allan. Fornkapp-
arnir urðu vinir hans þegar í
barnæsku og sögurnar voru hon-
um lifandi orð til hinstu stundar.
Eins og við margir fleiri kynnit-
ist hann þeim fyrst í útgáfu
þeirri sem kennd er við Sigurð
Kristjánsson bóksala. En þegar
Ihonum óx lærdómur og þroski
komst hann að því að erlendis
(höfðu verið gefnar út fallegri og
vandaðri útgáfur af mörgum af
sögunum.
Ýmsar af þessum erlendu út-
gáfum eru raunar með „lærdóms
sundurhlutan“ sem ekkert er-
indi á til þeirra sem lesa sög-
urnar sér til sálubótar, en aðrar
og reyndar einkanlega ein út-
gáfa — Altnordische Sagabiblio-
thek — var að frágangi og skýr-
ingum til fyrirmyndar, ef mið-
að var við þarfir þeirra sem
ieituðu fyrst og fremst til sagn-
anna sem bókmennta.
Hvers vegna getum við ekki
gert eins vel og Þjóðverjar í
þessu efni? spurði Jón sjálfan
sig. Sumarið 1926, fyrir nær 40
árúm, dvaldist hann um hríð
vestur í Dölum hjá vini sínum
Þorsteini Þorsteinssyni sýslu-
manni þar sem næstum má segja
að hivert kennileiti minni á Lax-
dælu og Sturlungu, og sögu-
stöðvar Eyrbyggju og fleiri
sagna ekki langt undan. Þá var
það ákveðið að stofna Hið ís-
lenzka fornritafélag. Jón vann
að undirbúningi málsins næistu
tvö ár og stofnfundur var háður
hinn 14. júní 1928.
Nú mun ég ekki rekja sögu
Fornritafélagsins nema í örfáum
dráttum. Nægir að geta þess að
Jón varð forseti félagsins og
hélt því starfi áfram til dauða-
dags. Hann fékk ágæta menn
með sér í hina fyrstu stjórn og
Sigurð Nordal prófessor sem út-
gáfustjóra. Egils saga Skalla-
grímssonar var fyrsta sagan sem
út kom hjá félaginu og gaf Sig-
urður hana út sjálfur. Þar með
var stefnan mörkuð: Allmiklar
skýringar við textann neðan-
máls, fróðleiksfúsum lesanda til
glöggvunar. ítarlegur formáli,
sem ætlað er að skipa sögunni
sess í samihengi bókmenntasög-
unnar.
Á þessum árum sem síðan eru
Hðin eru komin út 12 bindi ís-
lendingasagna og þátta, og er þá
aðeins eitt bindi þeirra, hið
þrettánda . ókomið. Hefur það
reynzt vandvirkum útgefanda
hart undir tönn, þótt ekki séu
þar þær sögur er mestra vin-
sælda eða virðingar njóta. Vonir
standa til að þetta skarð verði
nú bráðlega fyllt, og eins er unn-
ið af kappi að útgáfu Landnámu
(ásamt íslendingabók) í tveim-
ur bindum. Heimskringla kom
út í 3 bindum fyrir nokkrum
árum og Orkneyinga saga á síð-
asta ári. Enn er unnið að öðrum
bindum, en margra ára verk er
framundan áður en hugsjón Jóns
Ásbjörnssonar er að fullu fram-
kvæmd.
Oft hefir Fornritafélagið feng-
ið orð í eyra fyrir seinlæti og
tómlæti. Satt er það, að oft hefur
seint sótzt róðurinn, en enginn
myndi tala um tómlæti sem
nakkuð þekkti til alls þess erf-
iðis sem Jón Ásbjörnsson lagði
á sig undanfarna áratugi vegna
óskabarns síns. Eðli málsins
samkvæmt er margt sporið
kringum svona útgáfustarfsemi,
og einnig geta hin undarlegustu
óihöpp orðið til þess að þreyta
þolinmæðina.
Gleðinni við að sjá félagið
dafna gat stundum fylgt mikil
mæða, og ekki er fyrir það að
synja að hún lagðist stúndum
þungt á forseta félagsins. En
hvað sem á bjátaði kom aldrei
til mála að slaka á klónni um
vandvirknina. Ég talaði áðan
viljandi um Altnordisdhe Saga-
bi'bliothek sem fyrirmyndina.
En hver hefur bannað okkur að
gera betur en fyrirmyndin? Jón
Ásbjörnsson var löghlýðinn
maður, en slíiku banni hefði
han.n aldrei hlýtt.
• Erfiðið fer í gröfina með þeim
sem vann, en af ávextinum fær
verkamaðurinn launin.
Pétur Benediktsson.
t
JÓN Ásbjörnsson, fyrrv. hæsta-
réttardómari, andaðist 14. jan.
s.l. hálfáttræður að aldri. Hafði
hann um langt -skeið átt við
stopula heilsu að búa, en var þó
sívinnandi að hugðarefnum sín-
um, meðan sætt var. Langar mig
til að minnast þessa mikilhæfa
og merka manns með nokkrum
orðum, manns, sem ég tel mér
mikið lán að hafa fengið að kynn
ast og verður mér ávallt ógleym-
anlegur.
Jón Ásbjörnsson’ var fæddur
1890 í nágrenni Reykjavíkur, og
í Reykjavík dvaldist hann alla
ævi. Hann lauk embættisprófi í
lögfræði 1914 með yfirburðum,
og var sjöundi lögfræðingurinn
í röðinni, sem brautskráður var
frá Háskóla íslands. Hann sat
eitt ár í Lagaskóla íslands og er
síðasti maðurinn, sem lifði, þeirra
er þar sátu. Var hann að kalla
sleitulaust málflutningsmaður
frá 1914 til 1945 eða í full 30 ár,
fyrst við Landsyfirréttinn, en
síðar við Hæstarétt. Ráku þeir
Sveinbjörn Jónsson lengstum
málflutningsskrifstofú saman, svo
sem kunnugt er. Árið 1945 var
hann skipaður hæstaréttardómari,
og var hann fyrsti málflutnings-
maðurinn, sem skipaður var dóm
ari í Hæstarétti. Gegndi hann
því virðulega embætti um 15 ára
skeið, til 1960, er hann lét af
störfum fyrir aldurs sakir, og
hafði hann þá unnið að lögfræði
störfum í 46 ár samtals. Munu
allir dómbærir menn ljúka upp
einum rómi um, að hann hafi
verið einn af vitrustu lögfræð-
ingum lánds vors. Lagðist þar
allt á eina sveif, miklar gáfur og
glöggskyggni, lærdómur, einstök
vandvirkni og alúð, sem við
hvert verkefni var lagt, stórt
sem smátt. Var Hæstarétti vissu-
lega mikill styrkur að hinum
starfsreynda lögmanni, er hann
settist þar í dómaraembætti. Var
hann mörgum ágætum kostum
búinn sem dómari. Af þeim mönn
um, sem ég hefi kynnzt, veit ég
engann taka Jóni Ásbjörnssyni
fram um gerhygli. Hann braut
hvert mál til mergjar og kynnti
sér sakargögn til hlítar með því
gagnrýna viðhorfi, sem honum
var eiginlegt. Athyglisgáfa hans
var mjög traust, og kom þar
bæði til eðlisgreind og þjálfun,
og ætla ég, að skarpskyggni hans
hafi verið næsta fágæt. Aldrei
hrapaði hann að því að mynda
sér skoðun uhb málefni. Eftir að
hann tók afstöðu til máls, var
hann hins vegar fastur fyrir og
hvikaði ógjarna af þeim velli, er
hann hafði haslað sér. S'kilaði
hann æði oft sératkvæði, er hann
var hæstaréttardómari, og eru
dómsatkvæði hans mark-
verð og lýsa honum raunar um
margt.
Þótt lagasýsla ýmiskonar yrði
aðalstarf Jóns Ásbjörnssonar,
átti hann sér ýmis önnur hugðar
efni, sem voru honum hugfólg-
in og hann helgaði krafta sína.
Á unga aldri var hann ágætlega
íþróttum búinn og stundaði ýms-
ar íþróttagreinir. Var hann áhuga
maður um gengi íþrótta með þjóð
inni og þótti mikið koma til
líkamlegs atgerfis manna og
drengilegra íþróttaleikja. Þó var
það> annað hugðarefni, sem jniklu
meir tók hug hans fanginn og
hann vígði mikinn hluta tóm-
stunda sinna. Á æskuskeiði fékk
hann þegar miklar mætur á gull
aldarritun Íslendinga, einkum ís-
lendingasögum. „Hin snjalla frá-
sögn og hinn dæmafái karl-
mennskuandi, sem einkennir sög
urnar. hreif huga minn“, segir
hann sjálfur. Honum rann til
rifja sú átakanlega fátækt íslend
inga, að þeir áttu ekki sæmilegar
útgáfur af fornritum, sem eru þó
menningarleg kjölfesta þjóðar
vorrar, og alloft alls engar. Jón
Ásbjörnsson gekkst af einstæðum
dugnaði og lagni fyrir stofnun
Hins íslenzka fornritafélags árið
1928 og var formaður þess frá
stofnun til hinzta dags og jafn-
framt lífið og sálin í starfi fé-
lagsins. Fornritafélagið setti sér
það mark að gefa út vandaðar,
vísindálegar útgáfur af íslenzk-
um fornritum. Hefur félagið unn
ið stórvirki á þessu sviði. Eru
alls komin út á vegum þess 17
bindi af fornritum í útgáfum,
sem mjög er vandað til fræði-
lega og margar hverjar hafa mik
ið vísindalegt gildi, en auk þess
eru rit félagsins aðgengi-
leg fyrir lesendur vegna
glöggra skýringa, afstöðuupp-
drátta og skilmerkilegra greinar-
gerða um hin fornu rit. Þau
eru og til fyrirmyndar um frá-
gang allan og ytri búnað. Naut
við í þessu útgáfustarfi öllu ein-
stakrar elju Jóns Ásbjörnssonar
og ósérhlífni og mikils lærdóms
hans á slíkum útgáfum, þ.á.m.
um margt það, er lýtur að letri
og stafsetningu. Natni hans við
prófarkalestur er t.d. við brugð-
ið, og munu fáir hafa staðið hon-
um þar á sporði. Hefir hann í
þessu starfi reynzt mikill nytja-
maður íslenzkum fræðum og öll-
um þeim, er unna fornbókmennt-
um vorum. Verður þetta fram-
tak hans, frumkvæði og atorka
seint fullþakkað. Með því hefir
hann stuðlað að menningarlagri
reisn og unnið metnaðar- og
nauðsynjamáli mikið gagn. Á
tímum handritaheimtar hefir því
ekki verið haldið á lofti sem
skyldi, hve mikilvægt starf Forn-
ritafélagsins er, því að vissulega
hefðum við haft þar lakari víg-
stöðu, ef ekki hefði notið við
starfsemi félagsins og kostgæfni
Jóns Ásbjörnssonar við útgáfu
íslenzkra fornrita.
Svo ágætur sem Jón Ásbjörns-
son er af verkum sínum, er hitt
þó meir, hver öndvegis- og
sæmdarmaður hann var. Hann
var persónuleiki, sem verður öll-
im þeim hugstæður, sem áttu því
láni að fagna að kynnast honum
að nokkru ráði. Fátt auðkenndi
hann meir en hin dæmafáa sam-
vizkusemi og vandvirkni og
vöndugleiki í hvívetna. Hann
var ekki í rónni, fyrr en hann
hafði grandskoðað hvert mál,
sem hann fékk til meðferðar.
Með honum var ódýr strengur
aldrei sleginn — ekkert var fjær
honum en að níðast á nokkru
því, sem honum var trúað til.
í öllu líferni var hann maður
vammlaus — integer vitae. Hóg-
vær var hann og hóglátur, vitur
og góðgjarn, ráðhollur og heill
og tryggur vinum sínum. Hann
var mikill fslendingur í raun og
veru og viðhorfum öllum. Forna-r
íslenzkar dygðir, drengskapur og
þegnskapur, voru honum runnar
í merg, og þær dugðu honum
vel ævilangt. Aðra mælistiku um
hegðun og viðbrögð mat hann
ekki meir. Hann hafði ríka rétt-
lætiskennd og hvikaði aldrei frá
því, sem samvizkan bauð hon-
um. Öll sýndarmennska og yfir-
borðsháttur var honum fram-
andi. Hann var maður dulur og
nokkuð einrænn, ekki fólksins
maður og sást sjaldan á mann-
fundum, en hverju því félagi eða
löguneyti, sem hann batzt, var
að honum styrkur og sæmd.
Jón Ásbjörnsson er genginn, en
hann er ekki allur. Með marg-
víslegum störfum sínum hefir
hann skilað þjóð sinni miklum
arði, og hann hefir reist sér
óbrotgjarnan minnisvarða. Um
hann eiga við orð skáldsins „en
á bjartan orðstír aldrei fellur". —
íslenzk lögfræðingastétt kveður
í dag einn sinna mikilhæfustu
manna. íslenzk þjóð á á bak að
sjá einum bezta sona sinna.
Láti Guð honum nú raun lofj
betri.
Ármann Snævarr.
t
JÓN Ásbjörnsson, fyrrverandi
hæstaréttardómari, verður bor-
inn til moldar í dag. Hann and-
aðist 14.. þ.m., á sjötugasta og
sjötta aldursári (f. 18. marz 1890).
Þeir sem þekktu hann, munu
kveðja hann með virðingu og
vinarhug, því að hann var ágæt-
ur að hæfileikum og fágætur að
mannkostum.
Ekki er ástæða til, að ég fari
að rita langt mál um hin marg-
vislegu störf, sem hann annaðist,
enda munu aðrir verða til þess.
En vitaskuld var hann lengi vel
kunnastur fyrir lögfræðistörf sín.
Frá því hann tók lagapróf í Há-
skóla íslands 1914, í hópi hinna
fyrstu laganema hans, gegndi
hann nær óslitið málaflutnings-
störfum lengi vel. Svo mikils á-
lits naut hann fyrir gáfur, þekk-
ingu, heiðarleika og samvizku-
semi, að hann varð 1945 hæsta-
réttardómari og gegndi því starfi
allt til þess hann lét af því fyrir
aldurs sakir 1960. Hann varð og
þá stundum til þess, svo sem
fylgir því embætti, að fara með
forsetavald ásamt með tveimur
aðiljum öðrum, sem lög mæla
fyrir um. Að vonum gegndi hann
margvíslegum trúnaðarstörfum
öðrum.
Sá er þetta ritar, kynntist hon-
um fyrst árið 1928. Jón hafði þá
nýlega stofnað Hið íslenzka forn-
ritafélag; hann hafði með dug og
lagni safnað til þess þó nokkru
fé á þeirrar tíðar mælikvarða,
hann naut og stuðnings Alþingis,
og í stjórn félagsins voru áhuga-
samir menn úr tveimur stærstu
flokkunum, og auk þess naut fé-
lagið stuðnings margra mennta-
manna og áhugamanna, sem sæti
áttu margir hverjir í fulltrúa-
ráði. Það var líkt og vor í lofti;
vonir stóðu til, að nú yrðu prent-
uð hin fornu, klassisku rit ís-
lendinga í útgáfu, sem um marga
hluti stæði framar því sem áður
hafði tíðkazt. Til ritstjórnar og
ábyrgðar á hinni vísindalegu hlið
málsins hafði félagið fengið Sig-
urð Nordal. Fram yfir vanalegar
samræmdar útgáfur með skýr-
ingum höfðu þessar útgáfur
myndir og landabréf, og voru í
þeim -skreyttir upphafsstafir eft-
ir íslenzka listamenn.
Sá er þetta ritar, var þá ráð-
inn að annast útgáfu Laxdæía-
sögu og Eyrbyggj asögu, og ég
'Framlh. á bls. 18