Morgunblaðið - 21.01.1966, Blaðsíða 17

Í9stu<5agwp *1. Janftar
MORGUNBLAÐIÐ
17
Réttur
Framlhald af bls. 8
ir sér margslungið byggingar
lag hennar, boga, hvelfingar.
Brjóstin eins og bungnlagað-
niður á nárann.
En gítarlagið var mest á-
ir laukar; kviðurinn slútti
berandi: axlir, mitti, mjaðm-
ir. Nú skildi hann aðdáun
Piccassos á gítar og fiðlu: lög
un þeirra hljóðfæra var þver
skurður af konulíkama.
En til girndar fann hann
ekki. Júrí rifjaði upp með
sjálfum sér, hvílíkt ofurkapp
hann hefði lagt á að ná mark
inu, aðferðirnar sem hann
beitti . . . •
En hann var með öllu nátt-
úrulaus.
Ef ekkert yrði rtá. úr þesu?
Hann fékk ákafan hjart-
slátt við tilhugsunina, og
vissi, að hann mátti ekki láta
taugaóstyrk ná valdi yfir sér.
Hann vissi að einmitt nú
mátti hann ekki glata sjálfs-
öryggi sínu fremur en galdra
maður sem á að gera krafta-
verk. Honum varð sífellt ó-
rórra og til að leyna því
greip hann þéttingsfast um
bogana og hvelfingarnar sem
þarna voru á boðstólum.
Hann ákallaði veikt hold sitt,
sem hafði brugðizt honum
svo hrapallega einmitt nú,
hann sárbændi það að veita
sér — ef ekki ástríðu — þá
ofurlitla girnd.
( Dívanagormarnir sungu
við raust.
Júrí rifjaði upp fyrir sér
klámmyndirnar sem hann
lumaði á, gældi við einstakar
myndir í huganum. Hann
beit á jaxlinn og gerði ör-
væntingafulla atrennu eins
og til að bifa ægiþunga.
Hin fullkomna kona lá
hreyfingarlaus við hlð hans
og leyfði honum að erfiða að
vild. Hann fyrirleit þessa
konu; af vesalli sálu og lík-
ama hrjáðum af tilgangslausu
erfiði hataði hann hana,
þessa sigruðu ósigrandi veru
— og hann þráði þá stund
eina að hann gæti rekið hana
á dyr — þegar þetta væri
loks afstaðið.
„Jæja, Júrí Mikalóvits, er
ekki tilganginum náð? spurði
Marina og var skemmt.
„Hvers vegna ertu svona
svifaseinn?
Júrí lokaði augunum þegj-
andi, eins og það væri til
einhvers í niðamyrku her-
berginu.
★
Saksóknarinn skildi aldrei
til fullnustu, hvernig það
gerðist. Hann hafði staðið há-
tíðlegur í mannþyrpingunni
eins og aðrir og beðið þess
að komast áfram, þegar hann
varð allt í einu var við að
fjöldinn var kominn á hreyf-
ingu og honum var ýtt áfram
af heljarþunga í átt að níð-
þröngri brautinni.
Göngin lágu beint í gegn-
um miðborgina, þar sem lík
hins látna húsbónda hvíldi á
blómskrýddum börum. Sak-
sóknarinn streittist ekki á
móti, hann aðstoðaði eins og
hann gat; en virtist jafn tor-
velt að lyfta fótunum í þvög-
unni og ætla sér að flytja
ræðu með fullan munninn.
Jafnframt því sem hann
nálgaðist staðinn hægt og
hægt, var honum ýtt lengra
og lengra til hliðar; hann
misti fótfestuna, en var bor-
inn uppi af þrýstingi og ruðn
ingi múgsins.
Fólkið klifraði hvert upp
á annað, hrasandi, dettandi.
Þegar einn hafði verið sleg-
inn niður, spruttu upp sex í
staðinn, og troðningurinn
hélt áfram. Fólkið ruddist og
tróðst, allir vildu komast inn
í trektarþröng göngin.
Saksóknarinn var of þung-
ur á sér að taka þátt í rysk-
ingunum. Hann hvorki klifr-
aði, hrinti né bölvaði. En ógn
arstór hönd — jafn stór og
torgið sjálft — þreif um
kverkar haris og herti að svo
brakaði í beinum, lyfti hon-
um upp og veifaði honum til
beggja hliða.
„Sleppið mér! Þið meiðið
mig!“ sagði saksóknarinn
kjökrandi.
„Þetta er okkar fólk, það
gerir engum mein, þetta eru
konurnar okkar og börnin; og
hér eru fatlaðir menn sem
eitt sinn færðu þér sigur.“
En höndin hafði hann í
greip sinni. Hún sveiflaði
honum sem barefli og lamdi,
lúbarði múginn sem grenjaði
af sársauka.
★
Tíminn var nægur. Ekkert
lá á. Marina stóð við blað-
sölulúgu; svertan var ekki
þornuð á blöðunum, og henni
datt í hug samlíking við
kvenmann með ofsnyrt augna
lok. Hún sneri baki í umferð-
ina á götunni og gægðist í
illa upplýstan snyrtivöru-
glugga. Þar sá hún af
skræmda mynd sína; fólk
gekk hjá, strætisvagnar óku
gegnum ilmvátnsflöskur og
sápuhlaða.
„Öll þessi fegrunarlyf fara
illa með húðina,“ hugsaði
hún fýld.
En andlit hennar var fag-
urt, þrátt fyrir skömmina,
þrátt' fyrir skuggana frá
vegfarendum.
„A morgun ætla ég að fá
mér þennan argentínska vara
lit,“ ákvað hún.
★
Glóboff tókst að komast
undan með því að skríða und
ir vörubíl og síðan yfir girð-
inguna,, sem greindi torgið
frá næstu breiðgötu. En hann
skrámaðist í andliti og týndi
hattinum. Breiðgatan var
mannlaus að kalla.
Að baki sér heyrði hann
hrópað:
„Lítil stúlka! Lítil stúlka
hefur verið troðin undir!“
Nokkrir aðrir höfðu slopp-
ið og þrengdust saman í
skúmaskoti. Þeir ræddu há-
stöfum um einhverja stúlku:
„Troðin undir! Limlest!"
„Ekki var það mín stelpa.
Hún datt bara. Engin tróð á
henni. Og hún braut gleraug-
un sín og hún var alls ekki
lítil. Hún er fullorðin.“
„Lítil stúlka, litil stúlka!“
sögðu hinar raddirnar þrjózku
lega.
„Stöðvið þorparann ....
Hún var kramin . . . Á hvað
eruð þið að glápa? Handsamið
glsépamanninn, handsamið
manninn!“
„Ef það var mín stelpa get-
ur hún sjálfri sér um kennt.
Fólk á ekki að troðast milli
lappanna á öðrum. Eg datt.
Enginn tróð á mér. Það er
engum að kenna. Auðvitað
verður að troða nokkra undir
— annað er óhugsandi."
Hann var að örmagnast.
Hann lagðist niður til að hvíla
sig, lagðist niður í mjúkan,
hvítan snjóinn, sem var fersk-
ur eins og nýmjólk. Skammt
frá honum voru nokkrir að
skima eftir illræðismanninum
og töluðu um óþekktu stúlk-
una:
„Hver veit! Kannski hefur
það verið njósnari eða hermd-
arverkamaður, óvinur alþýð-
unnar. Hver skipulagði dráp-
ið? Hvers vegna er engin lög-
regla hér? Hvar er hinn opin-
beri saksóknari? Drögum
pakkið fyrir lög og dóm!“
— Sannfeikurínn
Framhald af bls. 8.
ræddi um hina opinberu skil-
greiningu þeirrar stefnu, sem
segir m. a., að Sósíal-realismi
sé „sönn lýsing staðreynda“,
sem þó verði alltaf að vera í
samræmi við „hina óumflýjan-
legu rás byltingarinnar og
þannig fram sett, að hún
„stuðli að sósíalistisku upp-
eldi og menntun verkamanna"
(En rétt er að minna á hér, að
í Sovétríkjunum eru allar stétt-
ir kallaðar verkamenn). Sinyav
sky benti í hugleiðingu sinni á,
að þessar tvær meginkröfur,
sem gerðar eru til sovézkra rit-
höfunda og listamanna eru í
mótsögn hvor vi'ð aðra, —
annarsvegar krafan um list,
sem sé algerlega sveigð undir
hugsjónalegt markmið — hins-
vegar nákvæm lýsing stað-
reynda. Hvora kröfuna fyrir sig
mætti réttlæta, segir höfundur
og nefnir sem dæmi, að list, sem
felur í sér' bðskap geti verið
snilldarverk, t. d. mörg trúar-
málverk fyrri alda. En. kröf-
urnar segir hann einfaldlega
ekki hægt að samrýma í sama
listaverkinu.
Sinyavsky kve'ðst fyrir sitt
leyti hafa gert það upp við sig, '
að list, þar sem hið fáránlega
komi í stað raunsærra lýsinga
á hversdagslífinu, muni svara
bezt kröfum tíðarandans, sem
við nú lifum vi'ð. „Megi hið stór
kostlega hugarflug Hoffmans,
Dotoyevskys, Goya, Chagalls
.... og margra annarra raun-
særra og óraunsærra lista-
manria kenna okkur að leita
sannleikans með því að styðjast
við fjarstæður og hugmynda-
aúðgi“, segir höfundur
Næsta rit, sem út kom eftir
Abram Tertz, var „Réttur er
settur" þar sem hann beitti
fyrrgreindum hugmyndum sin-
um um nútímalist (sjá kafla úr
þeirri bók, sem birtist hér á síð-
unni. Síðan kom smásagnasafn-
ið „Lyubimov", sem nefndist á
ensku „The Makepeace Experi
ment“.
í þessum ritverkum kemur
Tertz fram sem boðberi listar,
sem hvorki er trú yfirborðs-
ásjónu raunveruleikans né fórn
á altari pólitískra markmiða.
Hann leitast við að segja sann-
leika listamannsins — sannleik-
ann um sjálfan sig og þá ver-
öld, sem hann lifir í, eins og
hann sjálfur sér hana í ljósi
sinnar eigin samvizku og skyn-
semi, hann heldur uppi vörn
fyrir rétti listamannsins til
þess að kanna og íhuga stað-
reyndir, varpa þeim fyrir borð
eða ^fbaka þær, að vild til
þess að geta síðan umskapað
þær og sett fram í því sann-
leiksljósi, er hann sjálfur telur
rétt. Og hann telur það skyldu
listamannsins a’ð beita þessum
rétti sínum — ella hætti hann
að vera listamaður.
Hugmyndir, sem þessar, eru
lítil Jiýjung fyrir Vesturlanda-
búa og verk Tertz segja þeim
því ef til vill eHki margt nýtt
í þeim efnum. En miðað við
sovézka nútímalist í heild eru
þær ferskar og árangurinn gull-
vægur. Og handtaka höfundar-
ins og nafngiftirnar, sem honum
eru valdar, segja sína sögu af
sovézku þjóðfélagi. Hversu
sterkar eru stoðir þess þjóðfé-
lagskerfis, sem ekki þolir að
slíkar hugmyndir sjái dagsins
ljós?
Til þessa hefur ekki svo virzt
sem brotlegt væri við sovézk
lög að smygla handritum úr
landi til útgáfu, — enda þótt
þeir, sem svo hafa gert, hafi
sætt miklu ámæli og svívirð-
ingum. Pasternak var ekki hand
tekinn, þegar saga hans
„Zivago læknir", birtist á
Vesturlöndum, ekki heldur
Valeri Harsis fyrir að senda
úr handriti að „Ward 7.
Og rétt og skylt er að geta
þess, að það er ekki fyrst undir
kommúnisma, sem rússnesk
skáld grípa til þess að lauma
skáldverkum sínum úr landi,
sökum þess, að þau voga ekki
eða fá ekki að birta þau heima
fyrir. Dæmi eru til um ýmis
skáld á ýmsum tímum, er það
gerðu. Einnig er ljóst, að frelsi
sovézkra listamanna hefur stór
um aukizt á síðasta áratug.
Krúsjeff losaði verulega um
höftin frá Stalínstímanum og
sú stjórn, sem tók við af honum
hefur virzt fylgja þeirri stefnu
að reyna áð halda nokkru jafn
vægi milli yngri og eldri kyn-
slóð listamanna, veitt hinum
frjálslyndu hægt vaxandi svig-
rúm, þrátt fyrir andmæli hinna
afturhaldssömu. Á hinn bóginn
hafa sovézkir ráðamenn gripið
til þess að hafa taumhald á
frelsisaukningunni með því að
lýsa frjálslynda listamenn öðru
hverju seka um ýmiss konar
smábrot á sovézkum lögum og
láta þá taka út fyrir þau fárán-
lega þunga hegningu — eða þá
lýst þá hreinlega geðveika og
komið þeim fyrir á hæli. Sýnir
það gleggst, að sovézkir ráða-
menn sjá sér ekki fært að halda
andans mönnum sínum lengur
algerlega í skefjum en óttast
á hinn bóginn afleiðingarnar
af því að veita útrás allri þeirri
andlegu ólgu, sem þeir vita, að
býr með hinni skapmiklu so-
vézku þjóð.
Það er stundum freistandi að
líkja sovézku þjóðfélagi við
stíflugarð, sem skarð hefur ver-
ið höggvið í og er að því kom-
inn að hrynja undan ofurþunga
flóðsins, er reynir að brjótast
fram. Stjórnarvöldin reyna að
fylla upp í skörðin öðru hverju
en þrýstingur flóðsins finnur
því stöðugt nýjan farveg.
(Helztu upplýsingaheimildir:
Grein eftir Manya Harari, út-
gefanda og þýðanda , ,Dr.
Zivago" eftir Boris Pasternak;
grein eftir Philippe Rarley ,
„The New Leader", fréttir frá
fréttastofunum AP — NTB og
„The New York Times“.)
Félagsmenn
Pöntunarfélags Náttúrulækningafélags Reykjavíkur
eru vinsamlega beðnir að skila kassakvittunum sín-
um fyrir árið 1965, í N.L.F. búðina, Týsgötu 8, fyrir
lok þessa mánaðar.
Skodaeigendur
athugið
Tökum að okkur allar alm. viðgerðir.
Fljót og góð afgreiðsla.
Reynið viðskiptin.
Bifreiðaverkstæði
SIGURÐAR HARALDSSONAR
Skjólbraut 9, Kópavogi.
Háseta
og stýrimann
vantar á netabát frá Grindavík.
Upplýsingar í síma 92-8063.
BLÖNDLNARTÆKI
í eldhús nýkomin. Margar stærðir.
Á. EINARSSON & FIJNK Hf.
Höfðatúni 2 — Sími 13982.
Verzlunarhusnæði
óskast helzt sem fyrst. Sími 23925.
Ivær stúlkur óskast
í þvottahús Sláturfélagsins.
Upplýsingar að Hverfisgötu 62.