Morgunblaðið - 10.02.1966, Blaðsíða 13

Fimmtudagur 10. febrúar 1966
MORGUNBLAÐIÐ
13
nefndu Stormahafi, fyrir aust-
an gíginn Cavalerious, klukk-
an 17,45 á fimmtudag eftir ís-
lenzkum tíma 21.45 Moskvu-
tíma). Hafði þá Jodrell Bank
etöðin fylgzt með merkjasend-
ingum hnattarins í tvo tíma.
Kom lendingin brezku vísinda
mönnunum nokkuð að óvör-
um, þvi þeir höfðu álitið að
ihnötturinn lenti 2% klukku-
stund síðar en raun varð á.
En þeir skýrðu svo frá að
merkjasendingum hefði verið
haldið áfram í tuttugu mínút-
ur eftir lendingu, síðan hefði
þeim hætt. Og þessar
xnerkjasendingar skildust víst
hvergi utan Sovétríkjanna,
iþví dulmálslykilinn höfðu
sivézkir vísindamenn einir.
Skipti það ekki meginmáli,
heldur hitt að ljóst var að
lendingin hafði tekizt vel.
Fyrstu myndimar
Seinna um kvöldið hófust
merkjasendingar að nýju, og
síðan öðru hvoru þar til á
sunnudagskvöldið að sendi-
tæki hnattarins þögnuðu. En
það var á föstudag, sem fyrstu
myndirnar bárust til jarðar,
og var tekið á móti þeim bæði
í Sovétríkjunum og Jodrell
Bank stöðinni. Sir Bernard
Lovell hafði átt von á því að
myndir yrðu sendár og því
fengið að láni hjá brezka
blaðinu Daily Express tæki,
sem notað er til að taka við
venjulegum símamyndum. —
Þetta tæki setti hann í sam-
band við hlustunartæki stöðv-
arinnar. Nægði það, því mynd-
irnar voru sendar á sömu tíðni
og merkjasendingarnar. Hann
beið ekki boðanna, heldur
birti umheimi strax fyrstu
þrjár myndirnar. Hlaut hann
nokkra gagnrýni fyrir birting-
una í Sovétríkjunum, en lét
það ekki á sig fá. Taldi hann
að hér væri um svo merkan
atburð að ræða, og myndirnar
svo stór.brotnar, að yfir þeim
mætti ekki þagja. Og hann
bætti því við að ef einhvern-
tíma ætti að banna honum að
skýra frá því, sem hann kemst
að í starfi sínu í Jodrell Bank,
segði hann af sér embætti. Og
ekki færist Rússum að gagn-
rýna birtinguna, því þir hefðu
iðulega notið góðs af upplýs-
ingum frá Jodrell Bank. Enda
ætti enginn. einkarétt á
merkjasendingum utan úr
geimnum.
Tímamót
Sjálfur skrifaði sir Bernard
Lovell um myndirnar í Daiiy
Express, um leið og hann
þakkaði blaðinu fyrir lánið á
móttökutækjunum: „]Ég álít
að myndirnar afsanni eina
goðsögn — þá aldagömlu trú
að tunglið sé þakið þykku
ryklagi.“ Hann sagði að mynd
irnar mörkuðu tímamót í sög-
unni, þær væru írábærar. og
sýndu mjög vel aðstæður á
tunglinu.
Eftir þetta afrek Rússa veltu
margir því fyrir sér hvað
kæmi næst. Sir Bernard Lov-
ell telur líklegt að næst muni
sovézkir visindamnn senda til
tunglsins fjarstýrða dráttar-
vél, sem geti kannað yfirborð-
ið í næsta nágrenni við sjálfa
eldflaugina. „Þessari vél verð-
ur stjórnað frá jörðu“, segir
sir Bernard, „og hún gengur
fyrir þrýstilofti. Að sjálfsögðu
verður hún búin margskonar
sjónvarpsvélum, senditækjum
og fleiri rannsóknartækjum.
Hugsanlegt er einnig að sendir
verði smágervihnettir búnir
eldflaugum til að réyna geim-
skot frá tunglinu. En það væri
merkur áfahgi í undirbúningi
mannaðra tunglferða."
Og sir Bernard heldur
áfram: „í náinni framtíð gæti
ég trúað að sovézkur geimfari
verði sendur í rannsóknarferð
umhverfis tunglið, án þess þó^
að lenda þar. Og jafnvel strax
á þessu ári má búast við að
Rússar sendi hund eða kanínu
umhverfis tunglið og heim
aftur til jarðar. Væri það eðli-
legt framhald af þessu síðasta
tunglskoti, ef hafðar eru í
huga tilraunir þeirra í geimn-
um á undanförnum árum.“
Hundar næst?
Frá Sovétríkjunum heyrist
fátt um framhaldið. Einn
sovézku geimfaranna, Gher-
man Titov, tekur þó í sama
itreng og Sir Bernard, og seg-
ir að senda beri einhver dýr
til tunglsins áður en menn
verða látnir lenda þar. Benti
hann á að hundarnir „Bjelka“
og „Strelka“ hafi verið notað-
ir til að kanna áhrif geim-
ferða áður en fyrsti geimfar-
inn, Juri Gagarin, var sendur
á loft.
Flestir eru sammála um að
með lendingu Luna-9 á tungl-
inu hafi sovézkir vísindamenn
enn einu sinni tryggt Sovét-
ríkjunum forustuna í kapp-
hlaupinu til tunglsins. Banda-
ríkjamenn hafa verið með það
á prjónunum að senda gervi-
hnött til tunglsins, og nefna
þeir hnöttinn Surveyor. En'
margskonar erfiðleikar hafa
tafið þá tilraun, þannig að
reiknað er með að fyrsta Surv
eyor-hnettinum verði ekki
skotið á loft fyrr en í maí. Þá
er einnig reiknað með að
fyrstu tilraunirnar geti mis-
heppnazt, eins og hjá Rússu-m,
þannig að margir mánuðir líði
áður en Bandaríkjamönnum
tekst að afla eigin upplýsinga
frá yfirborði tunglsins.
Hinsvegar kemur þessi síð-
asta tilraun Rússa Bandaríkja
mönnum að notum, því nú er
fengin vissa fyrir því að ekk-
ert er því til fyrirstöðu að
gervihnettir lendi á yfirborði
tunglsins, Óttazt var að hnett-
irnir sykkju í ösku- eða ryk-
lag tunglsins, en Luna-9 hefur
afsannað þá kenningu. Og
ýmsar fleiri upplýsingar frá
Luna-9 munu spara Banda-
ríkjamönnum milljónir doll-
ara í tilraunakostnaði, að því
er sérfræðingar segja.
Rússar einir með
upplýsingarnar
En Rússar sitja einir uppi
með mjög merkar upplýsing-
ar, er þeim bárust með hljóð-
merkjum Luna-9. Gætu þau
merki til dæmis hafa gefið
skýringar á eftirfarandi:
1) Úr hverju yfirborð
tunglsins er samsett.
2) Hvernig tunglið varð
til og aldur þess!
3) Hvort líf í einhverri
mynd finnst á tunglinu
•— eða hvort nokkur
lífsskilyrði eru þar fyr
ir hendi.
4) Hverjar hitabreytingar
eru á tunglinu.
5) Hvort nokkur raki
finnst þar.
6) Hvort orðið hefur vart
tunglhræringa, meðan
senditæki flaugarinnar
voru virk.
Fyrsta atriðið er þýðingar-
mest, því þótt ljósmyndirnar
og lending Luna-9 sýni að
yfirborð tunglsins geti borið
gervihnött, og hann sökkvi
ekki í djúpt ryklag, er lítið
annað um það vitað.
Litlar fregniir að fá
Eftir að fyrstu myndirnar
bárust til jarðar, komu ýmsir
vísindamenn og geimfarar
saman . til að ræða tunglskot-
ið í Moskvu, og var viðræð-
unum sjónvarpað. En lítið var
á umræðunum að græða, því
aðallega komu þar fram form-
legar yfirlýsingar, og engar
nýjar upplýsingar. Eina stað-
reyndin var sú, sem mynd-
irnar sýndu, þ.e., að ryklagið
væri mun þynnra en ætlað
hafði verið. Dr. Vasevolod
Troitsky, prófessor við Gorky
háskólann, benti á þetta, og
sagði lendingu Luna-9 afsanna
þá kenningu „að yfirborð
tunglsins væri þakið þykku,
lausu ryklagi, sem öll tæki
sykkju í eins og í vatn.“
Stjörnufræðingurinn Nikolai
Barabashov frá Ukrainu sagði
að merkjasendingar Luna-9
sýndu að flaugin hafi ekki
sokkið í ryklag það, er sumir
visindamenn hafi haldið fram
að þeki yfirborð tunglsins. Ef
svo hefði verið, hefðu merki
borizt frá flauginni.
Án' tilvitnunar í nokkrar
beinar upplýsingar frá Luna-9
voru vísindamennirnir sam-
mála um að yfirborð tunglsins
væri þakið grófu, holóttu og
hraunkenndu grjóti, sem þó
væri fast fyrir, en ekki laust
eins og möl. Gáfu þeir til
kynna að hlutverk Luna-9
væri eingöngu að kanna að-
stæður á yfirborðinu, en
seinni „rannsóknarstöðvum“
verði ætlað að kanna jarðveg-
inn lengra niður.
Verkfræðingurinn Igor Merk
ulov benti á að sovézkir vís-
indamenn hefðu skotið á loft
nærri 500 geimhnöttum, en
meðal þeirra ætti Luna-9 al-
gjöra sérstöðu. Þó líkti hann
þessu afreki við fyrsta Sptnik-
hnöttinn og fyrstu mönnuðu
geimferðina. En ekki minntist
hann neitt á tilraunir Banda-
ríkjamanna, og í öllum um-
ræðum vísindamannanna var
eins og engin afrek hafi ver-
ið unnin í geimnum nema af
hálfu Sovétríkjanna.
Mannaðar tunglferðir
Ekki er vitað hvernig Rúss-
ar hugsa sér mannaðar tungl-
ferðir. En Bandaríkjamenn
hafa hins vegar fyrir löngu
lýst því hvernig þeir ætla að
koma mönnum til tunglsins.
Til þess ætla þeir að nota eld-
flaug af gerðinni Saturn V.,
og hafa aðeins fyrstu þrep
hennar verið reynd. Þessi eld-
flaug ber í trjónunni sérstaka
tunglflaug, einskonar björg-
unarbát, sem tunglfararnir
eiga að nota til lendingar og
flugtaks á tunglinu. En meðan
tunglfararnir kanna aðstæður
á tunglinu, verður hluti Sat-
urn flaugarinnar á hring-
braut umhverfis tunglið. Þeg-
ar svo verkefni tunglfaranna
er lokið, eiga þeir að hefja sig
til flugs í tunglflauginni, og
hitta Saturnus flaugina úti í
geimnum, en hún svo að skila
þeim til jarðar. Þessvegna
þótti það svo merkur áfangi
í tilraun Bandaríkjamanna, er
þeim tókst að skjóta á loft
geimskipunum Gemini 6 og
Gemini 7 og láta þau hittast
úti í geimnum. Þessa tækni
hafa sovézkir vísindamenn
ekki reynt, svo vitað sé.
Á byltingarafmælinu?
Bandaríkjamenn hafa skýrt
Framhald á bls. 21
Þetta er ein myndanna, sem sovézkir vísindamenn hafa nú birt af yfirborði tunglsins.
Hér er rússneskt kort, sem sýnir hvar Luna-9 lenti á tugl-
inu.