Morgunblaðið - 10.02.1966, Side 15

Fimmtudagur 10. febrúar 1966
MORGUNBLAÐID
15
Velferðarríkið og
reynsla Svíþjdðar
Afbrotaalda gengur yfir landið — 22% afhrota-
aukning á tveimur árum — Rán og Ifkamsárásir
aukast um 40% á einu ári
Eftirfarandl grein birtist f
hinu virta, bandaríska tímariti
„U.S. News & World Report**
um s.l. mánaðamót. Greinin er
rituð af Aifred Zanker, frétta-
ritara blaðsins, sem dvalið hef-
ur árum saman í Skandinavíu
og þekkir vel til máia í Sví-
þjóð.
Stokkhólmi. —-
„E F menn eru að velta
fyrir sér hverja uppskeru
þcir muni hljóta úr aski
velferðarríkisins, þar sem
fátækt og atvinnuleysi eru
óþekkt fyrirbrigði, getur
Svíþjóð hjálpað mönnum
að skilja. Hér hefur í tvo
áratugi verið reynt vel-
ferðarríki, þar sem ríkis-
valdið sér um allar grund-
vallarþarfir horgaranna.
Barátta er ekki nauðsyn-
leg, og' fátt til að hafa á-
hyggjur af.
Þrátt fyrir þetta kemur
allt annað í ljós en ánægja,
ef skyggnzt er ofan í kjöl-
inn.
Svíþjóð stendur nú and-
spænis vaxandi öldu glæpa
og afbrota unglinga, svo og
alkóhólisma, eiturlyfja-
notkunar, sjálfsmorða og
siðferðislegs rótleysis ungl
inga. Jafnframt þessu
stendur hin almenni borg-
ari í Svíþjóð andspænis
himinháum sköttum, al-
varlegri verðbólgu, stöðug-
um skorti á húsnæði og
heilbrigðisþjónustu, og
kreppu í menntamálum
þjóðarinnar.
Stórt á litið virðist það vera
að koma á daginn — ef
reynsla Svíþjóðar skal vera
leiðarvísir — að næg atvinna
og efnalegt öryggi geta ekki
sem slík læknar þau efnahags-
og þjóðfélagsmein, sem steðja
að nútíma iðnaðarþjóðfélagi.
Ýmsir aðilar í Bandaríkj-
unum telja að hægt sé að
rekja orsök afbrota og ann-
ara þjóðfélagsmeina til at-
vinnu- og öryggisleysis, en
ljóst er að ekki er hægt að
skella skuldinni á þessi atriði
varðandi Svíþjóð.
Ekkert atvinnuleysi
Atvinnuleysi hér í Svíþjóð
er svo komið, að það gæti
ekki hugsanlega verið minna.
Lausar stöður hafa verið 5
til 7 sinnum fleiri á sl. árum
en það fólk, sem atvinnulaust
hefur verið talið. Flestir
þeirra, sem atvinnulausir telj-
ast, eru naumast hæfir til
þess að hafa í nokkru starfi.
Þar sem hörgull hefur verið
á vinnuafli, hafa laun hækk-
að mjög ört á árunum 1950—
1960 og það sem af er þessa
áratugar.
Meðallaun á klst. hafa hækk
að um 8 eða 9% á ári. Meðal-
laun iðnverkamanna á viku
eru frá 3,900 ísl. kr. til 4,300
kr., og meðalvikulaun verka-
manna í byggingaiðnaðinum
nema um 6,500 ísl. kr.
Lífskjör í Svíþjóð eru um
2/3 þess, sem gerist í Banda-
ríkjunum, og eru þau beztu
í Evrópu. Hér er einn fólks-
bíll á hverja fjóra íbúa.
440 símar og 260 sjónvarps-
tæki á hverja 1,000 íbúa.
Efnaleg velferð er tryggð
frá vöggu til grafar með full-
komnu almannatrygginga- og
bótakerfi.
í þessu kerfi er innifalið
ókeypis fæðingarhjálp, fjöl-
skyldubætur, sem nema um
7,700 ísl. kr. á hvert barn á
ári, ókeypis menntun, ókeyp-
is skólabækur og máltíðir í
skóla, og „mánaðarlaun“,
sem nema um 1,500 ísl. kr.
sem eru greidd menntaskóla-
og háskólanemendum. í>á
má telja óekypis sjúkrahús,
sjúkrabætur, verulegar end-
urgreiðslur á læknishjálp og
lyfjum, ellilaun og örorku-
bætur, sem allt greiðist án
tillits til eigna manna og
tekna, húsnæðisstyrki og veru
legar húsaleigutilslakanir fyr-
ir lágtekjufjölskyldur, og
fólk, sem hætt hefur störfum,
og ekki hefur miklar tekj-
ur.
Næg atvinna hefur fært há laun — þeim, sem vilja vinna.
einn í Stokkhólmi segir um
þetta allt:
„Við höfum I raun og veru
afnumið fáttækt og atvinnu-
leysi. Enginn þarf að þjást
vegna lélegrar heilsu, örorku
eða elli, eða af neinum öðr-
um ástæðum. Þeir, sem nú
eru fátækir, eru and-þjóð-
þjóðfélagslegir einstaklingar,
svo sem drykkjusjúklingar,
Velferð handa öllum og enginn er fátækur — en Svíþjóð
er orðin Iand hrjáð afbrotaöldu, og með vaxandi vanda-
mál vegna alóhólisma og nautnalyfjaneyzlu.
„Vinnufeimnir“
aðstoðaðir
Auk alls þessa hafa hinir
svonefndu „vinnufeimnu“ að-
ilar, þ.e. fólk, sem vill ekki
vinna neins konar vinnu, að-
gang að fátækrahjálp.
Velferðarembættismaður
Unglingarnir í Svíþjóð eru stöðugt áhyggjuefni, ekki aðeins foreldrunum heldur einnig
lögreglunni og öðrum yfirvöldum, sem verða vör merkja um útbreitt kæruleysi og „rótleysi“.
sem einfaldlega er ekki hægt
að hjálpa."
Til þess að standa straum
af kostnaði „Hins mikla þjóð-
félags“ í Svíþjóð, hafa greiðsl
ur til velferðarinnar fimm-
faldazt á 15 árum, þ.e. 1948—
1963. Á aðeins tveimur síð-
ustu árum hafa útgjöld ríkis-
ins í þessum efnum aukizt
um 30—35%. Greiðslur til vel-
ferðarmála, að frátöldum
mentamálum, nema því nú
107,5 milljörðum ísl. kr. ár-
lega fyrir þjóð, sem telur 7,7
milljónir íbúa. Þessi útgjöld
nema um 13,800 kr. á hvert
mannsbarn árlega. Þetta jafn-
ast ennfremur á við 17% af
nettó þjóðartekjum Svía —
en 1952 námu þessar greiðsl-
ur aðeins 10% af þjóðartekj-
unum.
Maðkar í mysunni
Þrátt fyrir þetta al'lt virð-
ist sem lífshamingja og stöð-
ugleiki séu á undanhaldi í
Svíþjóð. Þess í stað er þar
vaxandi alda afbrota og of-
beldis, svo og annarra þjóð-
félagsmeina. Opinberar tölur
sýna, að afbrotastarfsemi er í
miklum uppgangi í þessu vel-
ferðarríki.
Kunnum brotum á hegning-
arlögum landsins hefur fjölg-
að úr 172,000 1950 í 373,000 á
sl. ári. Afbrot á hverja 1000
íbúa hafa aukizt um 97% á
15 árum. f þessum tölum eru
ekki talin afbrot á borð við
ölvun við akstur, smáþjófnaði
og önnur smærri afbrot.
Bílþjófnaðir eru nú átta
sinnum tíðari en 1950. Inn-
brot í íbúðarhús og önnur
innbrot hafa fjórfaldazt.
Á sl. tveimur árum hefur
afbrotafjöldinn farið enn meir
hraðvaxandi. Afbrot á þessu
tímabili einu sýna aukninug
um 22%.
Kærðum nauðgunum og rán
um fjölgaði um 55 og 60% á
þessum tveimur árum. Ránum
og líkamsárásum með rán fyr
ir augum fjölgaði um 40% að-
eins á árinu 1965.
Lögreglan er þeirrar skoð-
unar, að afbrot og yfirgangur
unglinga sé að komast á það
stig, að við ekkert verði ráð-
ið. Talið er, að afbrot ungl-
inga eigi alla sök á því, hversu
tölur um afbrot hafa hækkað
síðan á fyrri hluta síðasta ára-
tugar. Lögreglumaður einn
segir;
„Afbrot unglinga er hið
mikla, óleysta vandamál okk-
ar. Meira en tveir þriðju allra
afbrotamanna eru undir tví-
tugu eins og nú er komið. —
Unglingar innan tvítugs eru
valdir að fjórum af hverjum
fimm bílþjófnuðum, og meira
en helmingi allra rána. Dreng-
ir á aldrinum 14—15 ára, sem
fylla þann hóp, sem nú veldur
flestum brotum, eru of ungir
til þess að vera settir í fang-
elsi, eða yfirleitt að vera refs-
að á nokkurn hátt.“
Lögreglan er fámenn
Löggæzlan er oft hægfara
og máttlaus vegna stöðugs
skorts á hæfum mönnum til
starfa í lögreglunni. Áhrifa-
mikil dagblöð og velferðar-
embættismenn taka oftlega
málstað afbrotamannsins og
verja hann, — og tiltoneig-
ingar gætir til þess að afsaka
unga afbrotamenn, einkum ef
vandamál hafa verið í sam-
bandi við fjölskyldu viðkom-
andi. Flestir yngri afbrota-
menn, þeirra á meðal margir,
sem hafa á samvizkunni end-
urtekin afbrot, sleppa refs-
ingarlaust, ellegar fá skilorðs-
bundna dóma eða eru látnir
lausir til reynslu.
Og fjöldi þeirra unglinga,
sem fremja endurtekin afbrot,
fer stöðugt vaxandi. Rann-
sókn, sem fram fór á þessum
málum, leiddi í ljós að meira
en % þeirra unglinga, sem
sendir eru til unglingafang-
elsa, komast aftur undir
manna hendur innan fjögurra
eða fimm ára eftir að þeir
eru látnir lausir. Flestar „end-
urtekningar" eiga sér stað inn-
an þriggja mánaða frá því
þeim er sleppt úr haldi.
Óupplýst afbrot
Lögreglunni finnst æ erfið-
ara viðfangs að rannsaka öll
Framhald á bls. 17.