Morgunblaðið - 10.03.1966, Side 16

16
MORCUNBLADIÐ
Fimmtudagur 10. marz 1966
AFSKIPTASEMI
r r
OG MER OVIDKOMANDI
eftir Braga Kristjónsson
NÚ er vel í tízku að vitna
til ummæla hinnar látnu
heiðurskempu, W. Churchills.
Nokkurn lærdóm ætti því að
mega draga af andlátsorðum
þessa trausta jálks brezka
heimsveldisins og heimsfrið-
ar, en þau segir vandað, er-
lent rit að hafi hljóðað eitt-
hvað á þessa leið: „Ég er orð-
inn þreyttur á þessu öllu sam
an .
I>essi orð eru einmitt tákn
okkar tírtia. Asahraðinn, fljót-
færnin, gutlið og glundroðinn og
afleidd hégóma- og yfirborðs-
mennska ríða svo húsum hjá
skynugasta mannfólki, að dapur-
legt er að lesa sumt af því rugli,
sem velviljaðir menningar-
„verndarar" láta eftir sig sjást.
Sameiginleg einkenni þessara
skrifa eru, að nær eingöngu er
vasazt yfir og þusað um ómerki-
legustu stundleg fyrirbrigði og
smáræði, en mjög sjaldan vikið
að sannreyndum grundyallarat-
riðum, enda virðast höfundarnir
venjulega komnir að niðurlotum
af vandlætingu, ótta og yfirþyrm
andi þreytu. Nokkur þverskurð-
ur þessara skrifa hefur komið
úr penna valinkunnrar sæmdar-
konu, sem nú á annað ár hefur
m.a. hamazt við að sanna lesend-
um Þjóðviljans, að húsgögn úr
teak-viði séu meinhættuleg fram
tíð íslenzkrar menningar. Hvað
mætti þá ekki segja um inn-
fluttar, nýtízkulegar eld'húsinn-
réttíngar eða hinar sérkennilega
formuðu gerðir innanstokks-
muna í snyrtiherbergjum? Sami
aðilji hefur leitt að því gild rök,
að almenn rímnakunnátta leyn-
ist meðal tilgreindrar stéttar iðn-
aðarmanna og komi þetta einkar
vel fram undir léttum áfengis-
áhrifum. Nú síðast, að stór hluti
íslenzkra háskólastúdenta séu út
smognir skattsvikarar og að
menn, sem Hæstiréttur hefur
sýknað af ákærum, depli ekki
auga í ráðherraveizlum!
Þá hefur velviljaður þjóðfé-
lagsumbótamaður og skáld varið
ótrúlega miklum tíma og orku í
það göfuga starf að berjast gegn
óhrifum konunnar Guðrúnar frá
Lundi og fjölmerínum skjald-
meyjaflokki hennar. Guðrún frá
Lundi er óhugnanlega leiðinleg-
ur rithöfundur; um það munu
allir vera sammála nema þeir
3—4000 íslendingar, sem árlega
kaupa verk þessa kostulega höf-
undar. Þó fullyrða aðdáendur
hennar, að síðustu hugverk
hennar standi fyllilega jafn-
fætis sumum nýlegum verkum
ungra manna í sömu iðn. Fyrir
minn smekk er af körlum sr.
Sveinn Víkingur líka einhver
þrautleiðasti ritlhöfundur og fyr-
irlesari, sem fram kemur opin-
berlega; Með önnur fræði en á-
líka skilmerkilega fer Grétar
Fells, lögfræðingur. Samt er það
óyggjandi staðreynd, að þessir
höfundar eru ekki aðeins víð-
lesnir, heldur beinlínis tekið
mark á þeim boðskap, sem þeir
flytja hverju sinni.
Hafa Bandaríkjamenn áhuga?
Raunar má segja, að fásinna
sé, að nefna myndvarp eða þær
hlægilegu deilur, sem nú standa
um það mál. Vísinda- og tækni-
menn um allan heim, aðrir en
einn íslenzkur prófessor og stúd-
entar úr þeim byggðum landsins,
sem síðast munu fá myndvarpið,
eru á einu máli um, að innan
fárra ára verði myndvarpað
heimshorna milli með tækni,
sem enn er á tilraunastigi. Þá
mun myndvarpsáhugamönnum
gefast kostur á að sjá bæði vand
aðar og lélegar dagskrár frá öll-
um heimi, rétt eftir óskum hvers
og eins. I sambandi við hið
hryllilega Keflavíkurmyndvarp
langar mig að geta þess, að fyrir
fáeinum árum gafst mér kostur
á því að horfa á myndvarp í
Moskvu, þegar sýnt var vandlega
m.a. hvernig framkvæmd var út-
rýming íbúa þorps nokkurs þar í
landi, sem byggð var framlífs-
trúuðum, enda játuðu þeir ekki
dýrkun á ilmsmurða líkami Len-
íns og Stalíns. Ein smekkleysa
íslenzkra yfirvalda er auðvitað
að heimila ekki fleiri erlendum
aðiljum að reka hér myndvarp,
úr þvi einn hefur fengið slíkt
leyfi. En fólk má ekki halda, að
Bandaríkjamenn hafi einhvern
áhuga á að innlima okkur í
ríkjasamband sitt, eins og stór-
gáfaðir menn hafa látið í ljós.
Við skiptum í rauninni ekki
nokkru máli fyrir neina þjóð
nema okkur sjáif, flestum er
það Ijóst, þótt fáir kannist við
það. Þetta er staðreynd, hvorki
leiðinleg né skemmtileg. Til gam
ans má geta þess, að glöggur
maður hefur gengið úr skugga
um, að samanlögð fjárlög ís-
lenzka rikisins 1965 hafi numið
svipaðri fjárhæð og auglýsinga-
kostnaður bandaríska fyrirtækis
ins General Motors, svo það er
von að við lítum hátt af hóln-
um.
Spitala eða hjólhýsi?
Listir alls konar og menníng-
arstarfsemi standa hér með ótrú-
lega miklum blóma. Opinberir
aðiljar veita árlega tugi milljóna
til þeirra mála í ýmsu formi. En
aldrei er þannig gert, að öllum
líki. Því munu flestir sammála
um, að okkur vanti bæði Borgar-
leikhús og nýjan Þjóðleikhús-
stjóra, Myndlistasafnahús og
nokkra sýningarskála handa fé-
lögum málarasamlaganna, tón-
listar- og óperuhöll og tillögur
hafa komið fram um ríkisstyrkt
smáhýsi á hjólum fyrir ung ljóð-
skáld og aldraða rithöfunda.
Aðrir eru svo skammsýnir að
segja, að fyrst ættum við að
byggja nýja viðbót við eina geð-
sjúkrahús landsins og má vera
að þeir hafi nokkuð til síns máls.
Nýgerð úthlutun verðlauna-
peninga til listamanna leiddi í
Ijós margar merkilegar stað-
reyndir. M.a. kom nú loks í ljós,
að mesta skáld á íslandi, Ragnar
Jónsson í Smára, var ekki á-
nægður með athafnir úthlutunar-
nefndarinnar. Hafði hann af al-
kunnum menningaráhuga gefið
út þrjár stórkostlegar skáldsög-
ur ungra höfunda fyrir jólabaz-
arinn: eina mjög duiarfulla;
aðra, sem ótvírætt hefði mátt
stytta um helming, svo að merk-
ur boðskapur höfundar hefði orð
ið skiljanlegur venjulegu fólki;
og hina þriðju greinilega fram-
hald mjög merkilegs skáldferils.
Enginn þessara „ungu“ manna
fékk í hendur fjármuni frá hinni
opinberu nefnd. Flestir, sem um
þessa alræmdu úthlutun hafá
ritað, deila mjög á, hve greini-
leg pólitísk mismunun sé hér á
ferðinni og líkja störfum þess-
ara grandvöru lærdómsmanna
við athafnir í Sovéti. Hér er um
fullkomna blekkingu að ræða og
stórkostlega staðreyndafölsun.
Ef skipta hefði átt úthlutunar-
fénu eftir stjórnmálaskoðunum
(sem vitanlega tíkasí hvergi
nema í einræðisríkjum) hefði
hún litið allt öðru vísi út, miðað
við áhrifahlutföll íslenzku stjórn
málaflokkanna. Enkum dettur
heldur í hug að kanna málið frá
grunni, en dæma menn í þess
stað út frá skyndiheift og vegna
meintrar illrar meðferðar á eig-
in skjólstæðingum. Eins og
venjulega hefur aðalfárið komið
frá kommúnistum og handbend-
um þeirra. Vert er því að athuga,
hvernig úthlutuhin skiptist milli
fylgjenda hinna. ýmsu flokka.
Hér er miðað við listamenn, sem
afdráttarlaust aðhyllast og hafa
lýst yfir fylgi við tilgreinda
stjórnmálaflokka, en sé einhver
vafi, eru þeir taldir hlutlausir:
Alþýðuflokkur ............... 11
Framsóknarflokkur ........... 17
Sjálfstæðisflokkur .......... 28
Sósíalistaflokkur og Þjóðv. . 39
Hlutlausir .................. 31
>á er jafnframt fróðlegt að at-
huga skiptingu milli listgreina:
Hagyrðingar, Ijóðskáld, leik-
rita- og sagnaskáld ........ 63
Listmálarar og höggmynda-
smiðir ..................... 40
Tónlistarmenn .............. 15
Leikarar .................... 8
Vert er að veita athygli tveim
síðustu tölunum.
Hvaða listamenn svelta?
Þá kemur í ljós mjög ánægju-
leg staðreynd, þegar litið er til
þess, hversu margir listamenn
hérlendis geta lifað algjörlega
af list sinni. En af þeim 126, sem
laun fengu að þessu sinni, eru
37 (eða 30%), sem alveg hafa
helgað sig list sinni og geta lifað
af henni ekki lakara lífi en aðrir
þegnar þjóðfélágsins:
Rithöfundar og ljóðskáld .. 8
Listmálarar og höggm.sm. .. 23
Tónlistarmenn ............. 0
Leikarar .................. 6
Þeir hinir, sem ekki hefur enn
tekizt að öðlazt þá viðurkenn-
ingu, sem geri þeim ^kleift að
helga sig alla list sinni, stunda
íhin margvíslegustu störf. Sumir
þeirra eru það vel stæðir fjár-
hagslega, að vel gætu þeir sagt
starfi sínu lausu og lifað á eign-
um sínum, ef þeir kærðu sig um,
og sinnt listinni eingöngu. Sum-
ir eru umsvifamiklir atvinnurek-
endur eða háttsettir embættis-
menn, aðrir við léttan iðnað svo
sem blaðamennsku og alls konar
aðrar hugarsmíðir. Of langt yrði
að telja það allt upp, en til marks
um dugnað listamanna okkar má
nefna nokkur starfsheiti: Bóndi,
fyrirlesari, rakvélaheildsali, bóka
fulltrúi, ritstjórar, kennarar,
skólastjórar, bankastjóri, skraut-
munasali, forstjóri þvottahúss,
vitavörður, sundhallarstjóri, hús-
mæður, prentmyndasmiður, lög-
regluþjónn og húsvörður.
Vitanlega eru þeir islenzkir
listamenn, sem lifa eingöngu af
iðju sinni (þ.e. sköpun hugverka,
ekki sölu, dreifingu eða inn-
heimtu) miklu fleiri, en þeir
koma ekki hér til álita, því að-
eins er átt við þá, sem þiggja
opinberan styrk.
Það er óyggjandi, að Islend-
ingar búa eins vel að listamönn-
um sínUm og hægt er, svo fram-
arlega sem þeir verðskulda það
heiti. Oftast mupu þeir sjálfir og
skiptar einkahagsmunaeiningar
innan samtaka þeirra hafa sundr
að þeim og orðið til tjóns heldur
en ófinarkrumla hins opinbera
fjárveitingavalds. Því er óhætt
að leyfa óánægðum og vanmetn-
um ein.staklingum að halda á-
fram ofsóknarkenningum sínum,
en stefna jafnframt áfram í þá
átt, sem nú er sýnilega haldið,
með þeim ásetningi, að allir geti
verið stoltir af getu og list íbúa
þessa litla ríkis.
Grima hefur að undanförnu sýnt í Tjarnarbæ „Fanto og Lis“
eftir spænska skáldið Arrabal og Amalíu eftir Odd Björnsson.
Næsta sýning er kl. 9 á fimmtu dagskvöld.
Hús Bernörðu Alba
SÝNINGUM fer senn að
Ijúka á hinu fræga leikriti
Garcia Lorca Hús Beirnörðu
Alba, sem Leikfélag Reykja-
víkur hefur sýnt að undan-
förnu. í leiknum koma sem
kunnugt er eingöngu fram
konur og taka flestar leikkon-
ur Leikfélagsins þátt í sýning
unni. Meðal þeirra eru Regina
Þórðardóttir (Bernarða) og
Inga Þórðardóttir (Poncia),
sem sjást hér á myndinni.