Morgunblaðið - 29.06.1966, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIO
Miðvikudagur 29. júní 1966
Bandaríkjamenn eru skuldbundnír
til að vera í Viet-nam
Eftir IXIatthías Johannessen
Washington, 24. júní.
„É G hef komið til íslands,
það var í apríl 1944“, sagði
senator Fulbright, þegar ég
hitti hann í dag í skrifstofu
hans í Nýju öldungadeildar-
byggingunni við þinghúsið.
„Ég borðaði morgunverð þar“,
bætti hann við. „Þetta var í
stríðinu og við vorum á leið
til Evrópu, það var auðvitað
snjór á Islandi“.
Mig langaði a'ð spjalla við
Fulbright um Víetnam, því
hann er orðinn eins konar
leiðtogi þeirra sem eru and-
vígir stefnu stjórnarinnar þar.
Hann tók þvi ekki illa, en var
satt að segja heldur var um
sig, veit auðvitað sem er, að
stjórnarvöldunum þykir nóg
um einurð hans og yfirlýsing-
ar heima fyrir, þó ekki komi
nýjar yfirlýsingar frá öðrum
löndum. Ég sagði honum, að
ég hefði hitt talsmann stjórn-
arinnar í utanríkisráðuneyt-
inu, Robert Schaetzel, og hefði
hann skýrt nokkrum orðum
stefnu stjórnarinnar. Það væri
því ekki óeðlilegt að ég fengi
einnig áð heyra hina hlið máls
ins frá fyrstu hendi. Fulbright
sagði, að sínar skoðanir hefðu
birzt í ræðum og ritum, og til
frekari glöggvunar lét hann
mig hafa fjórar ræður, sem
hann hefur haldið nýlega í
Öldungadeildinni og í New
York. Sagði hann að ég gæti
vitnað í ræður þessar og flétt-
að svo inn í þær ummæli hans,
ef ég vildi. Þótti mér það auð-
vitað harðir kostir að fara að
glíma vi'ð gamlar ræður, en
líklega eru þær ekki of vel
þekktar heima á íslandi, svo
'að við sjáum til.
— ★ —
Þegar ég kom í hið nýja hús
Öldungadeildarinnar var á
ganginum fjöldi sjónvarps-
tökumanna og mótti sjá, að
þar var eitthvað á seyði. Að
loknu samtalinu við Fulbright
athugaði ég málið og kom þá
í ljós, að inni í stórum sal
hinum megin við ganginn fór
fram yfirheyrsla yfir einum
öldungadeildarþingmanninum,
Dodd að nafni, og sat þar í
forsæti formaður Siðgæðis-
nefndar deildarinnar. Smá-
dálkahöfundur einn hafði bor-
ið fram ásakanir á hendur
Dodd fyrir að hafa misnotað
aðstöðu sína, vini sínum í vil,
í sambandi við viðskipti við
Þýzkaland. Ekki nenni ég að
segja frekar frá þrasi þessu,
en fróðlegt er að vera við-
staddur slíkar Öldungadeild-
ar-yfirheyrslur. Helmingur-
inn af störfum deildarinnar
fer fram í slíkum nefndum og
má segja að þar komi margt
fram í dagsljósið. Stundum
finnst manni bandarískt lýð-
ræði ganga óhugnanlega
nærri persónulegu lífi manna,
einkum opinberra starfs-
manna, en þeir sætta sig við
alls konar aðhald og vita að
störf þeirra, opinber sem per-
sónuleg, geta ekki aðeins verið
Iregin inn í blöðin, heldur
nnnig og ekki síður inn í slík
ir yfirheyrslur. Þannig veita
öldungadeildarþingmenn hver
öðrum sterkt aðhald — og
betra er að fara gætilega.
Margir hér telja að Dodd þessi
sé „pólitískt dauður" vegna
máls þessa. En ekkert skal ég
um það segja og stendur satt
að segja á sama, þó hann sé
talinn einn harðasti andkomm
únisti á þingi. En hér skortir
ekki andkommúnista.
— ★ —
Þegar ég kom aftur fram á
gang eftir yfirheyrslurnar
beið ég stundarkorn til að sjá
málsaðila ganga fram hjá sjón
varpstækjunum, en á meðan
kom Robert Kennedy út úr
lyftunni og gengur inn í skrif-
stofu sína í þungum þönkum.
Hann virtist ekki hafa hinn
minnsta áhuga á því sem
fram fór, var niðurlútur og
alvarlegur og bar skugga á
drengjalegt andlitið. Bobby er
miklu lægri maður vexti en ég
hélt og hefur ekkert af glæsi-
ekki snúa á sig. Nú síðast fór
hann alla leið til Suður-
Afríku — til a'ð vinna atkvæði
heima í Bandaríkjunum. Hann
leggur allt á sig fyrir það sem
hann ætlar sér.
Sem sagt: þetta bar fyrir
augu í Nýju öldungadeildar-
byggingunni í morgun. Hér
gerast miklir atburðir, hér er
samtíðarsagan mæld og veg-
in. Og hér er hennj. raunar
beint í þann farveg sem úr-
slitum ræður um framtíð okk-
ar. Einhvern veginn hefur
mér stundum dottið í hug að
margt sé líkt með Bandaríkj-
um samtímans og Rómaveldi
hinu forna. En allur saman-
burður verður að bíða betri
tíma. Við skulum vona að saga
Bandaríkjanna endi ekki með
asti diplómat Bandaríkjanna,
eins og allir vita, og kann skil
á þróun heimsmálanna ekki
síður en sumir aðrir“ •— og ég
vissi að hann átti við Ful-
bright og aðra af hans skóla.
„Harriman segir eins og Rusk:
„Þetta er tilraun Bandarikj-
anna til að hjálpa ríkisstjórn
sem kommúnísk öfl eru að
reyna að sigra. Harriman
benti á að hann hefði fylgzt
me'ð og tekið þátt í öllum stór-
átökum allareiðu frá Múnch-
en, þegar lýðræðisþjóðunum
mistókst að koma í veg fyrir
árás einræðisafla. Enginn get-
ur sagt með vissu að það
sama sé að gerast eða geti
gerzt í Víetnam nú og í Múnc-
hen eða Abbisíniu áður, það
er að vísu rétt. En þeir sem
ábyrgðina hafa, verða að taka
þann möguleika með í reikn-
inginn. Það er miklu ábyrgð-
arminni afstaða að mínum
dómi að segja, að þetta geti
ekki gerzt í Víetnam. Meðan
enginn veit um það, eru slíkar
Þau eru þung sporin, sem íbúar Dong Xoai þurfa að taka hér. Skæruliðar Víet Kong höfðu gert
árás á þorp þeirra og gjöreyðilegt flest heimilin. Meira en helmingur 3000 íbúa, er þorpið byggðu,
Iétu lífið eða særðust meira eða minna í árásinni.
leik bróður síns. En menn
þurfa ekki að vera háir í loft-
inu til a'ð metorðagirndin sé í
sæmilegu lagi. Bobby er áreið
anlega mjög útsmoginn og séð
ur pólitíkus, stundum er ekki
laust við að hann sé of sniðug-
ur.
Hér í landi hefur verið
heldur lítið að frétta, einna
helzt hefur vakið athygli
manna ganga svertingjanna í
Missisippi, heimsókn Feisais
konungs vakti litla athygli,
þangað til hann fór að fjarg-
viðrast út af ísraelsmönnum.
En negravandamálið vekur
augsýnilega kurr meðal Banda
ríkjamanna og er mikið kosn-
ingamál. Ekki dettur mér í
hug sem útlendingi að dæma
það, til þess brestur mig kunn
ugleika og flestar forsendur.
Málið er miklu yfirgripsmeira
en við höldum og erffðara við-
fangs, ekki sízt vegna þess hve
negrarnir eru sjálfum sér sund
urþykkir. íslendingur sem hef
ur lengi búið í Kaliforníu
sagði mér um daginn, að svert
ingjarnir, sem þar væru fædd-
ir og uppaldir væru miklu
andsnúnari þeim svertingjum,
sem þangað flyttust frá Suður
ríkjunum en hvítir menn.
— Kaliforníusvertingjarnir
hefðu miklu betri menntun og
litu hina fyrirlitningaraugum.
Væri þetta að verða talsvert
vandamál vestur þar. Hvað
um það, kynþáttamálið er erf-
itt viðfangs, en þó vilja allir
pólitíkusar fá atkvseði negr-
anna. Bobby Kennedy ekki
siður en aðrir. Og hann lætur
þeim ósköpum sem við þekkj-
um frá Ítalíu. Kannski er það
ofmikil bjartsýni. Heimsveldi
líða undir lok, ný koma í stað-
inn. Heimsveldi kommúnism-
ans er þegar byrja’ð að hrynja.
Reyndar var það aldrei byggt
nema á sandi. Það mætti líkja
því við yfirráð Persakonunga,
eða einhverra svolefðis karla.
Rómaveldi hefur sínar
skuggahliðar, sumar óhugnan-
legar. En björtu hliðarnar
hafa fylgt mannkyninu fram á
þennan dag.
Fyrri hluti
— ★ —
Schaetzel, sem ég nefndi, er
yfirmaður Evrópudeildar ut-
anríkisráðuneytisins og kom
með Dean Rusk, utanríkisráð-
herra Bandaríkjanna, til ís-
lands á sínum tíma. Hann er
geðugur maður og þægilegur
í samtali. Hann vissi margt
um ísland. Við minntumst á
sjónvarpsmálið meðal annars
og hafði hann heyrt ávæning
af því. Þó hafði hann ekki
fengi'ð af því nákvæmar upp-
lýsingar og hafði áhuga á að
kynnast því sem gerzt hefði.
Annars töluðum við einkum
um NATO og Víetnam. Hann
vitnaði í Harriman. „Ég talaði
um daginn", sagði hann, „við
Harriman, sem er einn virt-
fullyrðingar meir en lítið
hæpnar,,. Síðan benti hann á
að Bandaríkjamenn væru
skuldbundnir til að vera í Víet
nam, og þeir stæðu yfirleitt
við skuldbindingar sínar.
Þá benti hann á að allir
viðurkenndu að meira frelsi
ríkti í S-Víetnam en N-Víet-
nam, þó ekki sé hægt að segja
að frjálsar kosningar hafi far-
ið fram í su’ðurhlutanum. „En
margir flóttamenn hafa komið
að norðan, ég hef ekki heyrt
um einn einasta, sem hefur
farið norður“.
Ég benti á að nauðsynlegt
væri að efna til frjálsra kosn-
inga í landinu og gera á því
könnun, hvort fólkið í S-Víet-
nam vill raunverulega að það
sé varið og hvort kommúnist-
ar eigi ekki meiri ítök í því en
sumir vilja vera láta. Hann
sagði að stefnt væri að því,
eins og kunnugt væri. En
miklum erfiðleikum væri
bundið að láta fara fram
frjálsar kosningar í landinu,
m.a. vegna þess alð 30 þúsund
opinberir starfsmenn víðs veg
ar um S-Víetnam hefðu verið
drepnir, eða öllu heldur myrt-
ir, af Víet Kong.
Schaetzel, sem mér var tjáð
að yrði innan tíðar skipaður
sendiherra Bandaríkjanna hjá
EEC í Brússel, sagði að Banda
ríkjastjórn gerði sér ljóst, að
margir vinir Bandaríkjanna er
lendis teldu stefnu hennar i
Víetnam hæpna og jafnvel
ganga ofbeldi næst, en hún
gæti ekki gert annað en sam-
vizkan segði til um. Skyldan
kallaði í S-Víetnam, og þá
dygði ekki að renna af hólmi,
þó einbeittni ætti ekki upp á
pallborði'ð hjá sumum háskóla
mönnum í Bandaríkjunum og
ýmsum aðilum erlendis. „Auð-
vitað hefur Víetnam-málið
skaðað okkur“, sagði hann.
„En það er ekkert á móti því
sefti það mundi skaða okkur
ef við hlypumst á brott. Þá
mundum við sitja uppi með
skömmina eina, og enginn
mundi taka skuldbindingar
okkar alvarlega".
Síðan lagði hann áherzlu á
að Víetnam hefði enga póli-
tiska eða efnahagslega þý*ð-
ingu fyrir Bandaríkin. Fyrstu
árin eftir styrjöldina lögðu
Bandaríkjamenn 18 milljarða
dollara í öll herútgjöld á ári,
en nú eyddu þeir árlega jafn-
hárri upphæð í Víetnam-stríð-
ið eitt. „En við gerum þetta“,
bætti hann við, „vegna þess
við álítum að óskaplega mikið
sé í húfi — líf frjálsra þjóða
um allan heim“.
— ★ —
Síðan töluðum við lítillega
um NATO. Schaetzel sagði, að
kommúnistar reyndu stundum
að láta sem Varsjárbandalagið
hafi verið stofnáð vegna
NATO, en auðvitað sé stað-
reyndum snúið við með þessu,
því Atlantshafsbandalagið hafi
verið stofnað vegna stefnu
Stalíns. Ég spurði hann, hvort
ísland sem lítið land, væri eins
mikilvægt í vörnum Atlants-
hafsríkjanna og áður. Hann
svaraði með því að snúa spurn
ingunni við: „Ef ég ætti að
gæta hagsmuna lítils lands
eins og íslands, mundi ég telja
aðild áð Atlantshafsbandalag-
inu mikilvægari nú en áður,
ekki sízt vegna þeirrar miklu
menningarsamskipta sem nú
eiga sér stað milli NATO-
landanna. Þau lönd sem eiga
aðUd að Atlantshafsbandalag-
inu taka þátt í merkilegri þró-
un og það er sama hve landið
er lítið — það hefur jafnan
rétt og stórveldi. Smáríkin
geta látið í ljós skoðanir sínar,.
þau geta mótað stefnuna að
einhverju leyti — og ráðherr-
ar allra landanna eru jafnrétt-
háir á fundum. Beck, utan-
ríkisráðherra Luxemburg, sem
er álíka fjölmennt ríki og ís-
land hefur komið með marg-
víslegan vísdóm og alltaf er
hlustað á hann. Hann hefur
mikil áhrif. Og ekki höfum við
oiðið varir við að Hækkerup
væri orðs vant á fundum“.
Að lokum sagði Schaetzel að
Bandaríkjamenn skildu vel að
Evrópuríkin bæru kvíðboga
fyrir að dragast inn í styrjöld
vegna Víetnam. „En annað
hvort taka menn á sig ábyrgð
og skuldbindingar — eða ekki.
Hver er sá að hann vilji taka á
sig þá ábyrgð að fullyrða, að
Víetnam geti ekki orðið að
Múnchen?“ spurði hann. „Það
væri slæmt fordæmi að bregð-
ast því hlutverki að verja
frjálsar þjóðir. Auðvitað vilj-
um við semja frið — en við
hverja? Kínverjar vilja ekki
semja — og Rússar hafa ekki
aðstöðu eða bolmagn til að
hafa áhrif á þá“.
Og að lokum tók Schaetzel
undir þá skoðun að Víetnam-
stríðið beindist af Kínverja
hálfu áð nokkru leyti einnig
gegn Rússum: þeir vUja sýna
vanmátt Rússa og gera Sovét-
ríkin sem minnst í augum ann
arra kommúnistaríkja.