Morgunblaðið - 09.08.1966, Blaðsíða 15

I»riðjudagur 9. ágúst 1966
MORGU N BLAÐIÐ
15
Seyðisfjörður - síld og mjdlk
Eftir Árna G. Eylands
i.
M$5 lögum nr. 61 28. nóv. 1919
var hinn forni Seyðisfjarðar-
hreppur klofinn, Seyðisfjarðar-
Ikaupstaður var stofnaður. Undir
Ihann hnigu jarðirnar Vestdalur
og Fjörður með Fjarðarseli og
Odda. Eftir varð. sem hreppur,
tvískipt byggðin norðan og sunn-
■an fjarðar, samkvæmt jarðabók
1921 þrettán byggð býli. Sunnan
fjarðar: Skálanes, Bæjarstæði,
'Austdalur. Þórarinsstaðir, Stóra-
Sjávarborg, Litla-Sjávarborg, —
Stefánshús, Hánefsstaðir og
Sörlastaðir. Norðan fjarðar:
Dvergsteinn, Selstaðir, Brimnes
Og Brimberg. Raunverulega var
J>ó ekki nema um 9 bændabýli
að ræða, 6 sunnan fjarðar og 3
norðan fjarðar, því að Sjávar-
borgirnar og Stefánshús virðast
fremur hafa verið smáspildur úr
jörðum en sjálfstæð býli, land-
verð sáralítið — 3-4 hundruð —
og bústofn sennilega í samræmi
•við það. Brimberg hefir sennilega
líka verið spilda úr Brimneslandi
Iþótt landverð (þess væri raunar
11 hundruð.
Hér var illa til stofnað, er
Seyðisfjörður varð að kaupstað
og 9 býla hreppur stóð eftir
landslagslega tvískiptur, fámenn-
tir og lítils megnugur. Til saman-
burðar má nefna hversu miklu
skynlegar var að verið, er ólafs-
fjarðarkauptún var gert að kaup-
Stað með lögum frá 1944 og
kaupstaðurinn látinn ná yfir
binn forna Ólafsfjarðarhrepp all-
an *jg óskiptan. Var Iþó í ólafs-
firði af meiru að má til skipta,
ef í það hefði verið farið. í
jarðamatinu 1921 eru talin 32
byggð býli og lendur í Ólafs-
fjarðarhreppi, !þar af 25 býli með
meira en 10 hundraða landverð.
n.
Það fór sem vænta mátti um
binn fámenna klofna Seyðis-
fjarðarhrepp, sem eftir var skil-
inn í reiðuleysi, er Seyðisfjarðar-
kaupstaður var stofnaður 1919.
Hann var og varð lítils megnug-
Ur til hmibóta, til þess að veita
ibúum hreppsins þægindi og for-
sjá. Býlin fáu voru vegalaus,
dreifð og áttu jafnvel erfiða leið
til kaupstaðarins. Framfarir í
búskap við þessi skilyrði að von-
um litlar og jafnvel engar, og
loks kom að því að þau týndu
tölunni. Slíkt var eigi að undra,
bitt fremur að meta og frásagn-
arvert, hve lengi var setið við
erfiða kosti, svo sem vegaleysið.
Það gekk líka á ýmsu með
Beyðisfjarðarkaupstað, svo sem
kunnugt er. Síldin hvarf og vel-
megunin með henni, verzlunin
við Fljótsdalshérað lagöist frá,
atvinna varð rýr og fólki fœkk-
aði fremur en hitt. Þó gerðust
stórir hlutir á sviði lífsþæginda
í kaupstaðnum, er raforkustöðin
var byggð við Fjarðará 1911 og
var því eitt af mestu gæðum
kauptúnsins er það fékk kaup-
staðarréttindin 1919. En raforkan
komst ekki lengra en í kaupstað-
inn, bændabýlin í nárgenninu,
í hreppnum, sem var kaupstaðn-
»m „óviðkomandi“, sáttu við
Skarðan hlut rafmagnslaus og
vegalaus. Jafnvel nokkurt iþétt-
býli sem myndaðist um skeið á
Þórarinsstaðaeyrum fékk ekki
rafmagn frá Seyðisfirði.
Nú er svo komið sem hér segir
nm búskap í Seyðisfjarðarhreppi:
Sunnan fjarðar er ein jörð byggð,
Hánefsstaðir, þar eru 16 mjólk-
urkýr. Norðan fjarðar er: Dverga
steinn 17 kýr, Sunnuholt (byggt
úr landi Dvergasteins) 13 kýr,
og Selstaðir — tvíbýli, 5 kýr.
Alls eru í hreppnum 5 búendur
með 51 mjólkurkú. En ekki eru
það nerna býlin þrjú: Dverga-
steinn og Sunnuholt sem leggja
verulega stund á mjólkurfram-
’leiðslu, og höfðu á fóðrum síð-
astliðinn vetur 46 mjólkurkýr, en
búa auðvitað einnig við annað
'búfé. í Seyðisfjarðarkaupstað
voru svo 2 mjólkurkýr til við-
bótar. Þannig standa þá sakir um
búskapinn umhverfis kaupstað-
inn Seyðisfjörð. Þetta er eðli-
leg afleiðing þess hversu að hefir
verið búið.
III.
Nú blómgast Seyðisfjarðar-
kaupstaður á ný. Síldin veldur.
N ý j a r síldarverksmiðjur eru
byggðar og nýjar söltunarstöðv-
ar. Mikil atvinna, fleira fólk.
'Raunar var íbúatala kaupstaðar-
ins 1. desemebr 1965 ekki nema
845 mannssálir, og hreppsins 44.
Sennilega má nú gera ráð fyrir
um 1000 manns að vetri til, en
á sumrum fjölgar mjög fólkinu
sem við síldina fæst. Lætur nærri
að 20 munnar séu um hverja
mjólkurkú þegar vetur gengur
í garð, sumarfólkið hverfur á
tbraut, vegir lokast og Seyðfirð-
ingar verða að búa að sínu, eða
réttara sagt að því sem bænd-
urnir 5 í Seyðisfjarðarhreppi
geta kaupstaðnum í té látið af
mjólk. Ekki undarlegt þótt þar
verði mikill mjólkurskortur þann
tíma árs sem nyt kúa er minnst,
og raunar veturinn allan.
En hér koma Héraðsbúar :—
mjólkurbú þeirra á Egilsstöðum
— til hjálpar. En hvernig er nú
fyrir kaupstaðarbúa á Seyðis-
fjarðarkaupstað að treysta á þá
'hjálp, og láta allt reka á reiðan-
um um búskap í Seyðisfjarðar-
'hreppi — umhverfis kaupstað-
inn?
Það er auðvitað allt í lagi með
mjólk ofan af héraði þann tíma
árs sem Fjarðarheiði er öllum
'bílum fær. Sjálfsagt að byggja
þá á mjólk frá Egilsstöðum, til
viðbótar mjólkinni heima fyrir.
Á sama hátt er sjálfsagt að Hér-
aðsbúar noti markaðinn á Seyðis-
firði, þegar mjólkurflutningur
þangað er fraimkvæmanlegur án
óeðlilegs kostnaðar. — En svo
'kernur veturinn. Hvernig gengur
mjólkurflutningur ofan af hér-
aði niður á Seyðisfjörð þá? Um
það mátti lesa í Degi 1. desember
1965 — svohljóðandi:
„Seyðisfirði 30. nóv. — Við
erum búnir að vera því nær
mjólkurlausir í allt að viku tíma.
Leiðir lokuðust og enginn snjó-
bíll tiltækur. Tveir menn brutust
Iþó á ýtu héðan og voru 13 klst.
til Egilsstaða. Þá var " vitlaust
veður á Fjarðarheiði. í bakaleið-
inni fóru þeir í sælukofa til að
hvíla sig og höfðu ýtuna í hæga-
gangi á meðan. Er þeir komu út,
var ýtan ekki lengur í gangi og
hreyfillinn neitaði algerlega.
'Þrjú þúsund lítrar af mjólk voru
á ýtusleðanum. Mennirnir máttu
dvelja í kofanum á annan sólar-
'hring, en höfðu símasama'bnd og
'leið ekki illa.
Lagði nú önnur jarðýta upp á
Fjarðarheiði frá Seyðisfirði, en
komst ekki á ákvörðunarstað.
í gær fór Helgi vegaverkstjóri
frá Egilsstöðum gangandi upp á
Fjarðarheiði og yfir. Hann kom
ýtunni í gang hjá þeim félögum
í sælukofanum. Var nú haldið
til Seyðisfjarðar. í það sinn
komst ýtan og blessuð mjólkin
langleiðina, en strandaði í Efri-
Stöfum, en mennirnir komust í
bæinn. í dag erum við vongóð-
ir að heimta allt af heiðinni. Ég
held þeir séu að koma“.
Þetta er raunhæft dæmi um
mjólkurflutning yfir Fjarðar-
heiði að vetri til. Ánnað tilbrigði
mjólkurflutninga frá Egilsstöðum
til Seyðisfjarðar síðastliðinn vet-
ur, var, að flytja mjólkina á bíl-
um — í illri færð — um Fagradal
til Reyðarfjarðar og þaðan með
varðskipi til Seyðisfjarðar, leikur
einn að gera það samanborið við
ýtuflutninginn yfir Fjarðarheiði,
en lítil lausn er slíkt, reglubund-
in mjólkurflutningur til Seyðis-
fjaröarkaupstaðar getur vart átt
sér stað um Fagradal og Reyðar-
fjörð og þaðan með skipi.
Og hvað kostar þetta? Það er
hljótt um það — um kostnaðinn,
hvað mjólkin kostar komin til
Seyðisfjarðar. Því er þetta ekki
upplýst alþjóð til fróðleiks? Og
hver borgar brúsann?
IV.
Þarf þetta að vera svon? Á að
halda þessari vitleysu áfram, að
sjá kaupstaðarbúum á Seyðis-
firði fyrir nauðsynlegri mjólk á
’þennan hátt að vetrinum? Það
lítur svo út.
Engin varnaðarorð, og því síð-
ur ráðagerðir, hafa heyrzt gegn
því að láta Seyðisfjarðarhrepp
veslast upp og leggjast í eyði, að
hálfu leyti og meira en það. Og
það miðar í sömu átt víðar fyrir
austan. í Morgunblaðinu 13. júlí
má lesa, í frásögn um mjólkur-
búið á Egilsstöðum:
„ — var innlögð mjólk í marz
í vetur 23 þúsund 1 á viku en í
júní um 55 þúsund. Mest af þessu
mjólkurmagni selst á Austur-
landi, sem neyzlumjólk og mjólk-
urvörur, enda er mjólkurfram-
leiðslan á góðri leið með að
leggjast niður á Fjörðum".
Er þessi öfugþróun eðlileg og
óumflýjanleg? Að þar sem mikil
og góð atvinna skapast við sjó-
inn í sjávarþorpum og kaupstöð-
um, þar verði lándbúnaður í ná-
grenninu að dragast saman svo
að til vandræða horfi fyrir þétt-
býlið — fólkið sem býr — það
lendi í þurrabúð og mjólkurleysi.
111 reynsla sýnir, að það vill
sækja í þessa átt, bændum veitir
erfitt nábýlið við uppgripavinn-
una. Á Austfjörðum eru það
Norðfjörður (Neskaupstaður) og
Seyðisfjörður, sem eru verst í
sveit settir um mjólkuraðdrætti
að vetrinum, sökum erfiðra fjall-
vega. í Norðfirði var framið
sama gerræðið eins og í Seyðis-
firði, er Neskaupstaður var lög-
festur sem kaupstaður 1928,
hreppurinn og kaupstaðurinn var
aðskilinn, sem aldrei hefði átt að
vera, það réttlæti og framsýni
sem réði, við lögfestingu Óilafs-
fjarðar, sem kauptúns 1944, var
ekki komið til sögunnar 1919 og
1928. En er nú ekki kominn tími
til þess að leiðrétta mistökin frá
þeim árum, og sameina Seyðis-
fjarðarkaupstað og Seyðisfjarð-
arhrepp, og Neskaupstað og
Norðfjarðarhrepp? Því í ósköp-
unum er það ekki gert? Slíkt
væri þó spor í rétta átt, yrði til
þess að fólkið á þessum slóðum,
við bú og í kaupstað, yrði meira
ein samstæð eining og meira
samábyrg um framleiðsilumögu-
leika og hætti til lands og sjávar.
I Norðfirði, umhverfis Neskaup-
stað er enn allmiklu að bjarga
á þessu sviði, i Seyðisfjarðar-
hreppi er það lítið, svo sem frá
var sagt,þar þarf — ©g verður —
aff grípa til sérstakra og myndar-
legra affgerffa, til þess aff bjarga
fólkinu frá mjólkurleysi á vetr-
um, aff treysta á mjólkurflutn-
inga yfir Fjarffarheiffi um há-
vetur er uppgjöf og úrræffaleysi,
hrein og ber heimska og sóun á
fjármunum langt úr hófi fram.
Það er undarlegt og alveg með
ólíkindum að allir þeir aðilar
sem koma til greina skuli hafa
þagað og haldið að sér höndum,
horft á eyðingu Seyðisfjarðar-
hrepps án aðgerða, — og gera
það enn. Ekkert heyrist um
þessa hluti, nema frásagnir blaða
um hrakninga með frosna mjólk
á Fjarðarheiði. Hér má nefna til
marga aðila: Yfirvöld kaupstað-
arins Seyðisfjarðar, þingmenn
kjördæmisins, Búnaðarsamband
Austurl., Stéttarsamband bænda,
Framleiðsluráð landbúnaðarins,
Búnaðarfélag Islands og ráðu-
nauta þess, Búnaðarþing, og síð-
ast en ekki sízt Land'búnaðar-
ráðuneytið. Engum þessara aðila
ætti að vera uppgjöf og afnám
landbúnaðar í Fjörðum eystra
óviðkomandi, á sama tíma sem
atvinna í þorpunum þar við sjó-
inn blómgast og færist í aukana,
og þörfin fyrir mjólk og fleiri
búvörur eykst stórum. Nefna má
að Fjármálaráðuneytinu ætti
ekki að vera óviðkomandi fjár-
austurinn í sambandi við mjólk-
urævintýrin á Fjarðarheiði. Hver
borgar? — Er það ekki þjóðin —
ríkissjóður — beint eða óbeint?
En hvað er um að tala,.þetta eru
auðvitað smámunir einir í svo
mikilli mjólk, í samanburði við
margt bruðl annað stærra, meira
og fjárfrekara.
V.
Hvað er hægt að gera og hvað
á að gera í þessum búnaðar- og
mjólkurmálum, við Seyðisfjörð?
Það er augljóst mál og einfalt,
en nokkuð stærra í sniðum en
aðgerðarleysið, sem nú ríkir.
Það á aff stofna tvö nýbýli í
Seyffisfjarffarhreppi — samein-
uðum Seyðisfjarðarkaupstað —
annað norðan fjarðar, hitt sunn-
an fjarðar. Bséði býlin að stofni
áætluð og skipulögð sem 60—100
(mjólkur)-kúa býli. Það er nægi-
Árni G. Eylands.
legt ræktunarland á þessum
stöðum til þess. Sennilega um
allt að 100 kúa land norðan
fjarðar, miður aðgengilegt til
yfirsýnar hvað er af allgóðu
ræktunarlandi sunnan fjarðar, en
það mun þó eigi vera svo lítið
ef vel er að gáð. Mýrarnar norð-
an fjarðar út frá Dvergasteini
eru ef til vill eigi auðræktaðar
með öllu, en það hafa verið
ræktuð tún á þessum slóðum við
takmarkaða getu og aðstæður.
Nútíma tækni og þekking gerir
slíka ræktun að leik hjá því sem
áður var. En sem dæmi um
sinnuleysið og trúleysið, má
nefna, að þegar loks var gert
akfært frá Dvergasteini út mýr-
arnar, að Selstöðum og Brim-
nesi var notuð jarðýta til að
ýta upp vegi yfir mýrarnar.
Hefði í þess stað verið notuð
skurðgrafa við vegagerðina á
þessum stað, hefðu þurrkast
þarna að stofni tugir hektara, og
sennilega væri töluvert af því
landi nú orðið að allgóðu vall-
lendi án frekari ræktunarað-
gerða. Hvað um það, þarna er
hægt að rækta mikið land, og þar
ætti hið fyrsta nýbýli að rísa,
hyggt aff öllu leyti í samræmi
viff þá þekkingu sem nú er bezt
völ á, t. d. tæknilega aff sænskri
fyrinnynd, og miffaff viff fyllstu
vélvæðingu utan húss og innan,
og hvaff mest innanhúsa. Á því
sviffi er nú völ mikillar tækni og
þæginda viff störf, sem er að
mestu ókunnugt og óreynt hér á
landi, enn sem komiff er.
Það er auðvelt að vinda bráð-
an bug að slíkri framkvæmd,
fjós og gripir þurfa ekki að bíða
ræktunarinnar, ekkert neyðarráð
að búa við aðkeypta töðu og
grasmjölsköggla fyrstu árin, með
an verið er að koma ræktuninni
á fót.
En þetta verður dýrt, kóstar
mikið fé, munu menn segja, þetta
verður dýr mjólkurframleiðsla.
Vafalaust rétt, en verður það
dýrara en vetrarmjólk flutt í
stórhríðum yfir Fjarðarheiði? Og
þetta væri búnaðarmenning og
manndómur, mjólkurleyisið á
Seyðisfirði og bröltið með mjólk
yfir heiðina um hávetur er van-
menning og ræfilsháttur.
Og þaff eru til nógir peningar
til þess aff stofna slíkt nýbýli.
Fé því sem Nýbýlastjórn hefir
til umráða væri að miklum hluta
Framhald á bls. 21
Seyffisfjörffur