Morgunblaðið - 15.09.1966, Blaðsíða 17

Fímmtudagrur 15. sept. 1966
MORGU NBLAÐIÐ
17
Sfeingrimur J. Þorsfeinsson:
„FUNI KVEIKIST AF FUNA“
Útvarpsóvarp, flutt í gærkvöld ó
óttræðisafmæli Sigorðor Nordals
I.
Stirðnað fannhaf boða og bylgjur
breiðir yfir dali og fjöll;
eðeins hæstu hrikaklettar
höfuð teygja upp úr mjöll.
Þannig hefst hið fyrsta, sem
Sigurður Nordal birti eftir sig a
stúdentsárunum, kvæðið „Foss í
fjötrum“ í Eimreiðinni 1909.
Sjálfur hefur Sigurður orðið
einn af tindunum fáu, sem
gnæfa upp úr breiðunni — bó
ekki hrikaklettur, miklu heldur
í ætt við mikinn meið, sem á
sér djúpar og víðar rætur og hef
iur vaxið yfir allan þorra trjánna,
skýlir þeim með limi sínu og
eykur á tign og grósku skógar-
ins.
í kvæðinu fyrrnefnda er um
það ort, hve mörg skáld hafi
hlotið sömu ljóðalaun og fossinn
í vetrarviðjum:
Heilla þjóða hjartakuldi
hneppti þá í klakabönd.
Kunnum við alltof mörg dæmi
þessa úr sögu okkar. Þeim mun
meiri ástæða er til að fagna því,
þá sjaldan að andlegir atgjörvis-
menn okkar hafa hlotið þau
þroskaskilyrði, sem þeim ’hæfa,
eins og Sigurður Norda’l, sem er
áttræður í dag.
Vissulega hafa ýmis áföll yfir
hann gengið, bæði fyrr og síð-
ar, en hann verið maður til að
vaxa af þeim. Og hann naut
hinnar beztu menntunar. Þegar
þessi Vatnsdælingur hafði lokið
meistaraprófi í norrænum fræð-
um við Kaupmannahafnarhá-
skóla og þar síðan doktorsprófi
1916, fann hann að hann hafði
í bili goldið keisaranum það sem
keisarans var, eins og hann seg-
ir, var orðinn „enn frjálsari en
nokkur nýbakaður stúdent —
átti að kunna að færa mér frels-
ið betur í nyt og vita, hvað ég
vildi“. Átti hann þess nú kost
með atbeina góðra styrkveitinga
að afla sér sjálfvalinnar mennt-
unar næstu fjögur ár, sem urðu
honum hin heilladrýgstu, dvald-
ist við ýmsar erlendar mennta-
stofnanir, lengstum við Oxford-
háskóla og lagði einkum stund
á sálarfræði. Hefur hann ávallt
haft miklar mætur á frönskum
og þó sérstaklega á brezkum
menntum.
Árið 1918 var hann skipaður
prófessor í íslenzkri málfræði og
bókmenntum við Háskóla ís-
lands að ósk Björns M. Ólsens,
sem lét þá af embætti vegna
heilsubrests, en brátt varð starfs
svið Nordals bundið við bók-
menntir einar. Tóku stúdentar
þá fyrst að Ijúka meistarapróf-
um í íslenzkum fræðum hér við
háskólann, eftir að Nordal varð
prófessor, hinir fyrstu voru nú-
verandi útvarpsstjóri Vilhjálm-
ur Þ. Gíslason og fyrrverandi
háskólaritari, prófessor Pétur
Sigurðsson. Nordal gegndi síðan
kennslustörfum við háskólann
réttan aldarfjórðung, nema þeg-
ar hann dvaldist í boði erlendra
háskóla, bæði hér austan hafs
og vestan við fyrirlestrarflutn-
ing eða samfellda kennslu, stund
um misseris- eða vetrarlangt (m.
a. í Harvard). Með henni, og þó
miklu meira með ritstörfum sín-
um, hefur hann unnið manna
mest að kynningu íslenzkra
fræða erlendis og er fyrir löngu
orðinn víðkunnastur og virtast-
ur íslenzkra bókmenntafræðinga.
Að málefnum Háskóla íslands
vann hann mikið og margvis-
lega, var m. a. rektor (1922-231.
Þegar hann hafði verið prófess-
or aldarfjórðung, fékk hann árs
leyfi frá kennslustörfum og stað-
gengill ráðinn fyrst í stað, en
1945 stofnaði Alþingi í heiðurs
skyni honum til handa sérstakt
prófessorsembætti, án kennslu-
skyldu, og skipar hann það ævi-
langt.
Um sex ára skeið var hann
sendiherra íslands í Kaup-
mannahöfn og vann bæði þá,
fyrr og síðar mikið að lausn
handritamálsins. Vakti hann
mikla athygli á sér meðal sendi-
herra Kaupmannahafnar sakir
gáfna sinna og menntunar. En
menningarlegur sendiherra okk-
ar og fulltrúi íslenzkrar mennta
hefur hann verið hvarvetna öll-
um öðrum fremur um áratugi.
Hann hefur nú verið prófessor
við Háskóla fslands í hart nær
hálfa öld — eða rúm 48 ár — og
mik'lu lengur en nokkur maðui
annar hefur nokkru sinni verið.
Og einn er hann nú uppi af stofn
endum Vísindafélags íslendinga.
En hitt varðar þó miklu meirí,
hve vítt hann spannar í heimi
íslenzkra fræða og í andans
veldi.
Þótt nú hafi verið rifjuð upp
nokkur meginatriði, verður hér
ekki sögð starfssaga Sigurðar
'Nordals, til þess myndi dagskrár
tíminn allur ekki endast, auk
þess sem enn vantar vonandi
mikið á þá sögu. En auk allra
beinna kennslu- og ritstarfa
sinna hefur hann vitaskuld ver-
ið eða er enn í mörgum útgáfu
stjórnum tímarita eða fræðilegra
ritflokka, erlendra og íslenzkra,
var m. a. útgáfustjóri íslenzkra
fornrita fyrstu átján árin. Og
hann hefur verið og er óþreyt-
andi leiðbeinandi og örvandi
fræðimanna og þó einkum skálda
og rithöfunda.
Á undanförnum áratugum hef
ur fjöldi háskóla og bókmennta-
Steingrímur J. Þorsteinsson
og vísindafélaga víða um heim
sæmt Sigurð Nordal margvísleg-
um heiðri. Á áttræðisafmæli
hans í dag flytur íslenzka þjóð
in honum þakkir sínar.
Heimspekideild Háskóla Is-
lands hefur í dag sæmt Sigurð
Nordal hæsta heiðri sínum fyrir
afrek í íslenzkum fræðum, titl-
inum doctor litterarum Island-
icarum honoris causa. Verður
sá titill ekki veittur nema með
einróma samþykki kennaranna .
islenzkum fræðum og með sam-
þykki háskólaráðs. Áður hafa
hlotið þann titil prófessorarmr
Björn Magnússon Ólsen, Þorvald
ur Thoroddsen, Finnur Jónsson,
Andreas Heusler og Magnus Ol-
sen. Sigurður Nordal er því
sjötti maðurinn, sem kjörinn er
doctor litterarum Islandicarum,
og er þetta sjöunda doktorsnafn
bótin, sem honum hlotnast. En
svo undarlega vill til, að 7 er
eftirlætistala hans, og hef ég
veitt því athygli í mörgu, t. a. m.
ef hann má kjósa sér tölusett
eintak af bók, þá velur hann
ætíð hið sjöunda. Við skulum
vona, að þessi tilviljun viti á
gott, bæði honum og heimspeki-
dei’ld til handa.
Félag íslenzkra fræða hefur
gengizt fyrir því, að sleginn hef-
ur verið minnispeningur með
vangamynd Nordals og gefin út
fullkomin ritaskrá hans, þar sem
ritátalið nemur 450 töluliðum.
Ríkisútvarpið hefur ekki viljað
láta sinn hlut eftir liggja og ver
miklum hluta af dagskrá sinni
í kvöld til flutnings í verkum pft
ir Sigurð Nordal í þakkar ug
virðingar skyni.
II.
Störf Sigurðar Nordals eru
margvísleg og hafa þó aðallega
verið tvíþætt: kennslustörf og
ritstörf.
Ég hef þekkt hann í meira
en þriðjung aldar.og lesið flest
eftir hann. Ég hef átt þeirri
gæfu að fagna að eiga hann að
læriföður, og það hefur hann
raunar ætíð verið mér, einnig
eftir að við urðum samstarfs-
menn, og verður ávallt. Og svo
mjög sem ég dáði hann við upp-
haf háskólanáms míns, hef ég
þó metið ’hann og virt þeim mun
meir sem ég kynntist honum
nánar og vinátta okkar óx.
Starfi mínu er þannig háttað,
að ég hef kynnzt býsna mörgum
kennurum, skáldum og rithöf-
undum. Ef metið er eftir
ströngustu kröfum um með-
fædda hæfileika, eðlislægar gái-
ur, þá finnst mér sem ég hafi
þekkt færri menn gædda kenn-
aragáfu en skáldgáfu. En einn
í hópi þessara örfáu útvöldu,
fæddu kennara, sem á vegi mín-
um hafa orðið, er Sigurður Nor-
dal. Kennsla hans fór að mestu
fram í fyrirlestrum, auk ritskýr
ingar og rannsóknaræfinga, svo
að þarna komu auðvitað fram
ýmis höfuðeinkenni rithöfund -
arins. Saman fór traust og djúp
tæk þekking á viðfangsefnum,
séð í ljósi víðfeðmrar, alþjóð-
legrar menntunar, kreddulaus
viðhorf, gerhygli, skarpur og
nærfærinn skilningur, skýr og
skemmtileg framsetning. í hverju
efni kunni hann að skilja kjarn-
ann frá hisminu. Og hann gat
dregið upp slíkar heildarmyndir
og gefið svo víða útsýn yfir
mikil þróunarskeið bókmennt-
anna, að nýir heimar luktust
upp. Skýrleiki og yfirsýn ein-
kenndu kennslu hans mest, auK
andríkis hans og lifandi og list-
ræns frásagnarháttar. Hann
lagði sig líka allan fram í kennsl
unni, gaf þar svo mikið af sjálf
um sér, að eftir tvær samfelldar
stundir var hanr^ orðinxi
þreyttur og taldi sér þá um
megn að hefjast handa við ný
verkefni þann daginn. Þess vegna
valdi hann kennslustundum sín-
um tíma nær miðjum aftni.
En okkur stúdentunum var
hann ekki aðeins frábær kenn-
ari, heldur einnig föðurlegur fé-
lagi, sem með góðvild sinni og
ljúfmennsku veitti okkur ævin-
legt veganesti.
III.
Af ritaskrá Sigurðar Nordals
sem út kom í dag, er ljóst, að
hann byrjaði á því að birta
eftir sig kvæði, eins og getið var
hér í upphafi, en hið nýjasta frá
hendi hans eru greinar um list-
málarana Kjarval og Ásgrím.
Ljóð og listir lykja því um það
lífsstarf Nordals, sem eftir hann
liggur á áttræðisafmælinu. Þetta
er ekki aðeins táknmynd, heldur
veruleiki. Skáldgáfa Nordals og
listanautn hafa lengstum varpað
bjarma á fræðimennsku hans og
ritstörf.
I honum finnast mér þrjar
eigindir ríkastar: skáldið, heim-
spekingur og vísindamaður
Stundum koma þessir þættir
Sigurður Nordal
fram h.ver í sínu lagi. Fyrsta
bókin, sem út kom eftir pró-
fessorinn, var Fornar ástir, eitt
af tímamarkaritum íslenzkra
skáldskaparbókmennta, listræn-
ar, funheitar smásögur, ásamt
lausamálsljóðum: óbundnu máli
með eðli og inntaki ljóðsins
Nokkur kvæði hefur hann ort,
sum þeirra ljóðrænar perlur. Og
leikritið Uppstigning, frá fyllstu
þroskaárum, á, að ég hygg, eft-
ir að hljóta enn meiri skáld-
skaparviðurkenningu en orðið er.
Heimspekinginn er að finna
hreinræktaðastan í erindaflokk
um um „einlyndi og marglyndi"
(sem hefur þó aldrei verið prent
aður í upprunalegri mynd) og
um „líf og dauða”, auk ýmissa
annarra fyrirlestra og ritgerða,
hugleiðinga eða hugana.
Þetta hvorttveggja, skáldskap
og heimspeki, hefur fræði- og
vísindamaðurinn stundað sér til
afþreyingar, fróunar, stundum
fullnægingar. Sum sérhæfð
fræðileg rannsóknarefni hafa
vitaskuld verið þess eðlis, að
skáld eða heimspekingur áttu
þangað lítið eða ekkert erindi.
En tiltölulega sjaldan hefur Nor
dal valið sér slik viðfangsefni.
Fræðimennskan hefur oftast
tvinnazt eða þrinnazt við heim-
speki og skáldskap.
Nú er það vitanlegt, að skáld-
gáfa er persónuleg og skapandi,
en vísindi krefjast ópersónuleg/
ar og hlutlægrar afstöðu til við-
fangsefnis síns, þótt til hvors
i-veggja þurfi hugkvæmni. Þegar
þetta tvennt fer saman, skáld-
gáfa og vísindahæfileikar, mun
það eins oft verða til baga sem
bóta. Skáldið getur orðið þurrt
og leiðinlegt vegna fræðatinings
og smámunaskapar. og niður-
stöður vísindamannsins kunna
að verða reistar í sandfoki hug-
myndaflugsins, en ekki á bjargi
vissunnar. En Nordal hefur tek-
izt að samræma þessar gáfur
og láta þær efla hvora aðra.
Dómgreindin hefur gert ímynd-
unarafl hans markvisst, en til-
finningin skarað glóð sína að
skynseminni, kynt undir vits-
mununum? Og heimspekingur-
inn, sálfræðingurinn, hefur gætt
vísindin fyllra lífi, flutt fræð-
in í mannheima. Hugsun hans
hefur jafnan lagt leið sína gegn
um hjartað.
Nordal hefur varpað nýju
Fegursti garður-
inn í Garðahreppi
Á ÞESSU sumri hefir Rotary-
klúbburinn Görðum, en félags-
svæði hans nær yfir Garðahrepp
og Bessastaðahrepp, gengist fyrir
því að veitt væri viðurkenning
fyrir fegursta garð á félagssvæði
klúbbsins. Viðurkenningu hlaut
garðurinn að Faxatúni 21, Garða
hreppi en eigendur hans eru
hjónin Erna Konráðsdóttir og
Sveinbjörn Jónsson.
Á fundi klúbbsins mánudaginn
12. sept. s.l. var þeim hjónun-
um aíhent viðurkenningarskjal
fyrir bezt hirta og fegursta garð-
inn á félagssvæði klúbbsins sum-
arið 1966.
Þetta er í fyrsta sinn sem slík
viðurkenning er veitt á þessu
svæði en ætlunin er að halda
ljósi á forna sagnaritun fslend-
inga, bókmenntalegra og skáld-
skaparlegra en áður var. Hann
hefur fyrstur manna greint þær
í frumþætti vísinda og listar og
tekið sérstöku ástfóstri við
Snorra Sturluson, þar sem sam-
ræmi listar og vísinda nær ein-
mitt hámarki sínu og mannskiln
ingur sálfræðingsins á fjöllyndi
eða marglyndi Snorra fær einn-
ig notið sín. Þarna hefur Nor-
dal fundið vettvang fyrir alla
höfuðþætti gáfna sinna og áhuga
mála. Og víðast hvar hafa þeir
horft til heilla og ekki sízt í rit-
skýringu hans á síðari tíma bók-
menntum.
Bókin um Snorra Sturluson
stendur á milli doktorsritsins um
Ólafs sögú helga og íslenzkrar
menningar, sem ég er sann-
færður um að talin verður ein
merkasta bók, sem út hefur ko;n
ið á íslenzku á fyrra hluta 20.
aldar. En ekki er Nordal síður
gefið að draga upp miklar skálda
myndir í fáum dráttum stuttra
ritgerða. Þær eru sígilt afbragð.
Aldrei þyrlar hann í kring-
um sig moldviðri lærdómstil-
vitnana. Hvorki hefur hann löng
un til þess né heldur þarf hann
að hylja neina snögga bletti á
sjálfum sér í sliku rykskýi. Lær
dómurinn er honum undirstaða,
en ekki yfirskin.
Flest það, sem hann hefur
skrifað, hefur náð jafnt til kosta
vöndustu sérfræðinga um víða
veröld sem lestrarfúsra alþýðu-
manna á íslandi. Þannig hefur
hann i senn verið einhver mesti
menningarboðberi íslendinga ut
á við og einn ástsælasti alþýðu-
fræðari þjóðar sinnar.
Á sama hátt er mál hans í
senn bæði auðugt og óbrotið.
Slík er virðing hans fyrir vanda
og vegleik tungu og stíls, að
aldrei hefur hann skrifað neitt
svo lítið, að hann hafi ekki gert
það eins og bezt hann mátti. Sú
reisn og sá alþýðleiki, er samein-
ast i stíl hans, minnir á, hve
vel hann kann að umgangast
jafnt tigna menn sem alþýðu.
Um langa ævi hefur hann ávallt
fylgzt með tíma sínum, verið
samtímamaður hverrar ungrar
kynslóðar. Minni og hugsana-
skerpa hefur ávallt verið og er
enn svo frábært, að það er sem
hann hafi áður gjörhugsað hvert
það mál, sem á góma ber. Slík i
andans atgjörvi hef ég aldrei
kyTinzt.
Á minnispeninginn, sem út er
gefinn í dag, er letraður þessi
vísuhelmingur úr Hávamálum:
Brandur af brandi
brennur unz brunninn er,
funi kveikist af funa.
Sigurður Nordal hefur hald-
ið og heldur á loft þeim mennta
kyndli, sem lýsir langt út i lönd
— og vermir og bjarmar í hug-
um íslendinga um ókomnar tíð-
ir. ^
Ég leyfi mér að flytja frú
Ólöfu og Sigurði Nordal, fjöl-
skyldunni allri og öllum íslend-
ingum farsældaróskir á þessum
degi, og í nafni alls þorra ís-
lendinga votta ég Sigurði Nor-
dal virðingu og þakkir.
„Funi kveikist af funa“.
því áfram og þá jafnframt ráð-
gert að veita viðurkenningu fyrir
snyrtilegasta bændabýlið á félags
svæðinu.
Það er von forráðamanna
klúbbsins að viðurkenningar sem
þessar verði garðeigendum og
bændum hvatning til snyrtilegr-
ar umgengni við heimili sín.