Morgunblaðið - 15.09.1966, Blaðsíða 12

MORGUNBLADIÐ
FWmwhi<Saj*ur !». sept. 1909
(jH
Skýrsla Efnahagsstofnunarinnar til Hagráðs
þaer gera í Reykjavík.
Raunverulegar tekjur kvœntra
verka- og sjó- og iðnaðarmanna
eru reiknaðar með þrenns kon-
ar hætti: 1) atvinnutekjur færð
ar til fasts verðlags samkvæmt
▼ísitölu neyzluvöruverðlags, þar
sem sleppt er húsnæðiskostnaði,
beinum sköttum og fjölskyldu-
butum úr vísitölu framfærslu-
kostnaðar, 2) atvinnutekjur um-
reiknaðar samkvæmt vísitölu
framfærslukostnaðar, og 3) ráð-
stöfunartekjur umreiknaðar
samkvæmt vísitölu neyzluvöru-
verðlags. Samkvæmt fyrsta
reikingshættinum er ekkert til-
lit tekið til breytinga á beinum
sköttum og fjölskyldubótum,
samkvæmt öðrum eru þær breyt
ingar vegnar á grundvelli þýð-
ingar þeirra í vísitölu fram-
færslukostnaðar, en samkvæmt
þriðja hættinum eru breyting-
arnar teknar til greina þegar
við útreikning teknanna.
Upphæð meðalatvinnutekna
hækkar ár frá ári allt tíma-
bilið, en þó tiltölulega lítið ár-
ið 1961. Raunverulegar tekjur
aukast einnig, og yfirleitt mjög
ört, öll árin nema 1961, en þá
er niðurstaðan nokkuð tvíræð,
eftir því við hvaða mælikvarða
er stuðzt, þar sem á því ári
bar talsvert á milli hækkunar
vísitölu neyzluvöruverðlags og
framfærslukostnaðar í heild.
Beinir skattar reiknast í vísi-
tölu framfærslukostnaðar eftir
greiðslumánuðum. Lækkun
þeirra á árinu 1960 kom þannig
fram í septembermánuði það ár
og hafði mest áhrif á meðal-
tal ársins á eftir, 1961. Verður
þetta til þess, að umreikningur
atvinnutekna samkvæmt vísi-
MAÐUR kemur í manns stað
er jafnan sagt, þegar einhver
fellur frá. Vitaskuld er það svo.
Lífið hefur sinn gang, elfur tím-
ans streymir áfram, þungt og
miskunnarlaust. Við lifum máske
í dag en erum öll að morgni.
En einhvernveginn er það svo,
að mér finnst, að sæti Hendriks
vinar míns Ottóssonar verði ald-
rei skipað.
Hann var ógleymanlegur mað-
ur. Orð eru fátækleg, segja í raun
inni ekki neitt, og ég finn, hve
óumræðilega snauður ég er, þeg
ar ég reyni að festa á blað þess-
ar línur um svo ágætan mann.
Æviatriði hans verða ekki rakin
hér, — það er ugglaust gert ann-
ars staðar og miklu betur en ég
gæti gert.
Þetta eiga aðeins að vera
kveðjuorð, ekki minningargrein,
kveðja frá samstarfsmanni í ára-
tug, — orðvana er sá, sem reyn-
ir að minnast svo fágæts mans,
— svo mikillar manneskju. Hann
var sui generis.
Henrik Ottósson var fyrst og
fremst manneskja, ef ég skil
það orð rétt.
Sárastur harmur býr með
vandamönnum Hendriks, og þá
fyrst konu hans, frú Henny, sem
reyndist honum svo traustur föru
nautur á vegferð lífsins, en engu
að síður er fráfall hans missir
okKar allra, sem vorum svo lán-
söm að hafa þekkt hann. Lánsöm
af því að kynni af Hendrik Ottós
syni gátu ekki verið nema á einn
veg: mannbætandi, göfgandi.
Hendrik Ottósson var háttvís
drengskaparmaður, sem engum
vildi illt, — öllum gott. í huga
mínum hæfa honum bezt orð
Lincolns, sem sögð voru fyrir
rúmri öld: „With malice toward
none; with charity for all“, sem
tölu framfærslukostnaðar sýnir
2.7% aukningu rauntekna á ár-
inu 1961, en umreikningur sam-
kvæmt vísitölu neyzluvöruverð-
lags, sem ekki tekur tillit til
lækkunar skattanna, sýnir jafn-
mikla lækkun rauntekna eins og
hin umreikningurinn sýnir
hækkun, þ.e. 2.7%. Ráðstöfunar
tekjurnar sýna mjög svipaða
niðurstöðu og umreikningurinn
á grundvelli vísitölu neyzluvöru
verðlags (2.9% lækkun). Stafar
þetta af því, að við útreikning
ráðstöfunartekna er miðað við
þá gjaldskyldu, sem myndast
við álagningu hvers almanaksárs.
Ahrif skattalækkunarinnar
koma því fyrst fram í ráðstöf-
unartekjum ársins 1960, en ekki
ársins 1961.
Stöðnun eða lækkun rauntekna
árið 1961, eftir því við hvora
visitöluna er miðað, stafaði eink
um af hinu langa verkfalli það
ár, en að nokkru af stöðnun
kaupmáttar launa á vinnustund.
Verkfallið hafði mest áhrif á
tekjur verkamanna og iðnaðar-
manna í Reykjavík og í minna
mæli á meðaltekjur ■ þessara
stétta fyrir allt landið, en raun-
tekjur sjómanna hækkuðu nokk
uð, enda voru síldveiðar þá tekn
ar að glæðast að mun.
Öll önnur ár tímabilsins, þ.e.
árin 1962-1965, hefur orðið til-
tölulega jöfn og mikil aukning
raunveruxegi a atvinnu-og ráð-
stöfunartekna. Nokkru minnst
varð þó aukningin árið 1963.
Stafaði það að mestu af stöðn-
un sjómannatekna á því ári
vegna nokkurs afturkipps síld-
veiða. En auk þess þyngdist
álagning tekjuskatta nokkuð á
því ári.
ef til vill mætti segja þannig á
íslenzku: Engum hatur. Öllum
góðvild.
Thorolf Smith.
t
HEINDRIK Ottósson var starfs-
maður fréttastofu Ríkisútvarps-
ins í 20 ár. Hann var áhugasam-
ur, fjölfróður og ritfær. Hann
var líka ljúfmenni í samvinnu,
léttur í lund, hjálpfús og ólatur
til verka, hvort sem þau heyrðu
honum til, beinlínis og strang-
lega, eða hann hljóp undir bagg-
ann þegar þörf var annarsstað-
ar. Hann var því vinsæll maður,
hvort sem menn voru honum ann
ars sammála eða ekki, og Henrik
var, þegar á fyrri árum sínum,
einsteyptur og heilsteyptur mað-
ur í lífsstefnu sinni og þjóðmála
skoðunum. Sló þá oft í brýnu og
hann fór sínu fram, en vinir
hans og.félagar oft öðru, án þess
að til vinslita kæmi. Hann varð
ungur þaullesinn í pólitískum,
socialistiskum fræðum sínum og
byltingasögunni og þekkti per-
sónulega nokkra framámenn
byltingaráranna í Evrópu. Hann
lét einnig fleiri félagsmál til sín
taka, s.s. bindindismál hér áður
meir og ýmis mannréttinda og
tryggingamál. Áhugi hans á sögu
og málvísindum kom snemma
fram og af málfræði, einkum
samanburðarmálfræði, hafði
hann mikið yndi alla tíð. Hann
hafði gluggað í mörg mál og
nokkur þeirra las hann og skildi
vel eða talaði sum, fleiri og fjar-
lægari tungur en menn leggja
hér almennt stund á. Á seinni
árum hneigðist hugur hans að
menningar- og trúarsögu Austur
landa og flutti hann stundum
Aukning raunverulegra at-
vinnu- og ráðstöfunartekna yf-
ir allt fimm ára tímabilið frá
1960 til 1965 hefur verið frá
33% til 44% eftir því við hvaða
mælikvarða er miðað, en það
samsvarar frá 5.9% til 7.6%
aukningu til jafnaðar á ári. A
sama tíma jukust raunveruleg-
ar þjóðartekjur á mann um
32%, eða um 5.7% á ári til jafn-
aðar. Munur hinna þriggja
mælikvarða á tekjuþróun laun-
þega stafar að mestu af hinu
sérstæða hlutfalli atvinnu- og
ráðstöfunartekna annars vegar
og þjóðartekna hins vegar á
árinu 1961. Sé reiknað frá því
ári, telst heildaraukningin yfir
fjögur árin frá 1961 til 1965
vera 37% til 41% og meðalaukn-
ingin á ári 8% til 9%. Aukning
raunverulegra þjóðartekna á
mann var á sama tíma 6.3%.
Samkvæmt þeim tölum, sem
hér hafa verið tilfærðar, hafa
rauntekjur launþega á umræddu
tímabili aukizt nokkru meira en
raunverulegar þjóðartekjur.
Hæpið er þó að draga af þessu
þá ályktun, að hlutdeild laun- |
þega í þjóðartekjum hafi auk-
izt verulega. Allir eru þessir
útreikningar óvissu undirorpn-
ir og taka verður sérstaklega
tillit til þess, að upplýsingar um
tekjuþróun launþega eru fengn
ar úr framtölum tekna til skatts
og sennilegt má telja, að þessi
framtöl hafi batnað nokkuð síð-
ustu árin. Getur þetta, a.m.k.
að einhverju leyti, skýrt þann
mismun, sem hér keir.ur fram
á milli þróunar tekna og þjóð-
artekna. Á hinn bóginn mun
það sizt of langt gengið að telja
að vöxtur raunverulegra tekna
útvarpserindi um þau efni.
Hendrik Ottósson var á yngri
árum sínum forkunnar vel máli
farinn, ákafamaður í málflutn-
ingi, fimur og fjörugur.
Seinna lagði hann að mestu
af þessa ræðumennsku og opin-
ber afskipti sín af þjóðmálum,
nema helzt á tímamótum, þegar
rifja skyldi upp gamla daga. Það
varð eftirlæti hans á seinni ár-
um að rifja upp æsku sína og
sögu Reykjavíkur — sem auðvit-
að var saga úr Vesturbænum.
Hann skrifaði ljómandi fallegar
og léttar bækur um æskuminn-
ingar sínar og þær urðu vin-
sælar, eins og verða mátti og
komu víða við, bæði gamanmál
og alvarleg átök og örlög manna.
Hann átti gott heimili og
ágæta konu. Hendrik Ottósson
hafði nú verið veikur um all-
langt skeið og farinn að kröftum,
en kom þó í fréttastofuna þegar
hann gat, venjulega glaður og
reifur. Það var hann alla tíð í
eðli sínu, og áhugasamur human
isti, með hugann við menn og
málefni um víða veröld og
Vesturbæinn. í honum höfðu
brotizt mörg mestu umbrot sam-
tíma hans, hann var lifandi þátt-
takandi í stríði síns tíma í blóma
lífs síns og einbeittur en hóf-
samur áhorfandi er á árin leið.
Hann var góður drengur og
ágætur félagi og sérkennilegur
maður.
Vilhjálmur Þ. Gíslason.
launþega, hvort sem um atvinnu
tekjur eða ráðstöfunartekjur
er að ræða, svari mjög nálægt
því til vaxtar raunverulegra
þjóðartekna á þessu tímabili.
Enda þótt hlutfall tekna laun
þega og þjóðartekna hafi þannig
að öllum líkindum tekið litlum
breytingum, þegar yfir allt tíma
bilið 1960-1965 er litið, hefur
það þó breytzt talsvert einstök
ár timabilsins og var auk þess
nokkuð sérstætt við upphaf
þess. Árið 1960 var hlutfallið
metið á föstu verð'agi laun-
þegum hagstæðara en nokkurt
annað ár, sem skýrslur ná til,
þ.e.a.s. allt frá árinu 1948. Mið-
að við 100 árið 1948 var hlut-
fall atvinnutekna c>g þjóðar-
tekna árið 1960 102.8. en ráð-
stöfunartekna og þjóðart.ekna
103.5. (Að vísu var hlutfall at-
vinnutekna og þjóðartekna ár-
ið 1959 ennþá hagstæðara, 105.9,
en þá var skattlagningin aftur
á móti óhagstæðari, svo að hlut
fall ráðstöfunartekna og þjóðar
tekna varð 98.6).
Tekjuhlutföllin 1948 mörkuð-
ust af hinum sérstöku skiiyrð-
um eftir styrjöldina. Voru þau
launþegum mun hagstæðari en
allt árabilið 1950-1958. Tekju-
hlutföllin 1960 voru með svip-
uðum hætti undir áhrifum verð
falls útflutningsafurða það ár,
en það verðfall urðu atvinnuveg-
irnir að bera án þess að það
kæmi niður á launþegum. Arið
1961 færðist hlutfallið launþeg-
um í óhag, ekki sízt vegna þess,
að viðskiptakjör færðust aftur
til þess, sem áður hafði verið.
En öll hin árin, 1962-1965, færð-
ist hlutfallið launþegum í hag.
Þó hækkuðu ráðstöfunartekjur
ársins 1963 lítið eitt minna en
þjóðartekjur og svo til jafn-
mikið og þjóðartekjur 1964.
Helztu breytingarnar gerðust
árið 1962, þegar þjóðartekjur
á mann hækkuðu um tæp 7%,
en atvinnu- og ráðstöfunartekj-
ur frá 8.5 til tæpra 10%, og ár-
ið 1965, þegar hliðstæðar hækk-
anir voru 7% samanborið við
11 til 13%. En síðustu árin ber
sennilega að draga nokkuð úr
afstöðubreytingunni vegna fram
talsbóta, eins og að framan get-
ur.
Innbyrðis hlutföll milli tekna
þeirra starfsstétta, sem úrtak-
ið nær til, hafa haldizt lítið
breyttir yfir allt tímabilið, að
því undanteknu, að sjómenn
náðu um 15% forskoti árið 1961
og hafa að mestu haldið því síð-
an. Þess ber þó að gæta, að töl-
urnar sýna meðaltal tekna síld-
arsjqpianna, sem hafa hækkað
mjög mikið, og tekna annarra
sjómanna, sem hafa tæplega
gert betur en halda til jafns við
aðrar launatekjur. Iðnaðarmenn
náðu einnig nokkru forskoti
fram yfir verkamenn framan af,
en það jafnaðist á árin 1964.
Mjög lítill munur er á þróun
tekna í Reykjavík og á
landinu í heild, að öðru
leyti en því, að sjómanna-
tekjur í Reykjavík hafa aukizt
nokkru örar en annars staðar.
5. Þróun
kaupgjalds.
Þróun samningsbundins kaup
gjalds er að jafnaði þýðingar-
mesti þátturinn í þróun atvinnu
tekna. Talsverður munur er þó
oft á þróun kauptaxta og at-
vinnutekna, þar sem aðrir þætt-
ir í tekjuþróuninni en kaup-
gjaldið sjálft breytast oft veru-
lega. Verður nánar að því vik-
ið hér á eftir, hvern þátt breyt-
ingar kauptaxta hafa átt í þróun
atvinnutekna á undanfömum
árum og hver áhrif annarra
þátta hafi verið.
Samtök starfsstétta og atvinnu
rekenda eiga beina aðild að
ákvörðun samningsbundinna
kauptaxta, en geta aðeins haft
óbein áhrif á aðra þætti í tekju
þróuninni. Kauptaxtarnir og
kaupmáttur þeirra marka al-
menn lágmarkskjör í hverri
grein. Aðrir þættir í myndun
teknanna eru hins vegar ýmist
háðir auknu vinnuframlagi eða
ýmsum sérstökum, jafnvel ein-
staklingsbundnum skilyrðum.
Kauptaxtarnir hafa þannig
mikla grundvallarþýðingu, bæði
sem almenn og ófrávíkjanleg
krafa á hendur atvinnuvegunum
og sem mörkun almennra lág-
markslífskjara launþega við til-
tekið vinnuframlag. Á hinn bóg
inn sýnir þróun þeirra ekki all-
ar breytingar á tekjum og lifs-
kjörum launþega né heldur á
kostnaði atvinnurekstrarins.
Undanfarin ár hefur verið
unnið allmikið að því að koma
upp úrvinnslu úr kjarasamning
um stéttarsamtaka. Hingað til
hefur það starf verið unnið í
Efnahagsstofnuninni, en Kjara-
rannsóknarnefnd hefur tekið að
sér að sinna því framvegis.
Helztu niðurstöður þessarar úr-
vinnnslu koma fram í töflum 8-10
Ná þær t>l kaupgjaldsþróunar
verkafólks og iðnaðarmanna og
rekja þróunina í ársmeðaltöl-
um vísitalna kauptaxta og kaup
máttar. Meðalhækkun taxt-
anna á ári frá 1960 til
1965 reynist tæp 15%, og einnig
mjög svipuð þessu, sé reiknað
til 1. júní 1966. Sé miðað við
árið 1961 í stað 1960, er hækk-
unin nokkru meiri, eða um 17%.
Reiknað milli tímamarka frá
upphafi verðstöðvunar 1. marz
1959 til 1. júní 1966 er hækk-
unin aftur á móti nokkru minni,
eða tæp 13%. Til samanburðar
má geta þess, að meðalhækkun
kaupgjalds í iðnaðarlöndum
Vestur-Evrópu hefur verið um
8% á ári frá 1960-1965. Þar er
þó miðað við raunverulegar
kaupgreiðslur, en ekki taxta.
Verulegur stígandi hefur ver-
ið í kaupgjaldshækkuninni fram
til 1964. Meðalkauphækkun
verkafólks og iðnaðarmanna frá
fyrra ári var 7% árið 1961, 13.7%
1962, 15.0% 1963, 23.3% 1964.
Meðalhækkun ársins 1965 var
nokkru minni, 11.6% hækkun
grunnlauna og 15.5% með verð-
lagsuppbót. Fram að 1. júní
þessa árs er hækkunin frá með-
altali fyrra árs 19.6% með verð
lagsuppbót. Reiknuð með þess-
um hætti kemur kaupgjalds-
hækkunin að miklu leyti fram
árið eftir að hún gerist. Þanmg
mælist meðalhækkun ársins 1964
mest, eða 23.3%, enda þótt lang-
minnstar hækkanir verði á bvf
ári. Stafar það af hinni miklu
hækkun í desember 1963, sem
félJ að svo til engu leyti á það
ár, en aftur á móti á allt árið
á eftir. En kaupgjaldshækkuuin
sett fram með þessum hætti er
að sjálfsögðu sambærileg við
hækkun verðlags og tekna milli
ára.
Allt tímabilið frá 1960 hefur
kaupmætti meðalkaupsins á
vinnustund þokað fram við vísi-
tölu framfærslukostnaðar, þ.e.
að meðtöldum áhrifum beinna
skatta og fjölskyldubóta. Aukn-
ing kaupmáttarins var tiltölu-
lega hægifyrstu þrjú árin, 1961-
1963, eða 1.9% að meðaltali ' á
ári, en hefur verið stórstíg síð-
ari árin, 3.4% árið 1964, 7.9%
1965, og um 8% frá fyrra ári
hinn 1. júní 1966. Meðalhækkun
þessara þriggja ára gæti sam-
kvæmt þessu orðið um 6.5% á
ári. Alls hefur kaupmættinum
samkvæmt vísitölu framfærslu-
kostnaðar skilað fram um tæp
28% frá 1960 til 1. júní 1966,
er samsvarar 4.2% meðalaukn-
ingu á ári.
Aukning kaupmáttarins skilar
nokkru hægar fram sé miðað við
vísitölu neyzluvöruverðlags.
Meginhluti þess mismunar kem-
ur þó fram á fyrsta árinu, þ.e.
á milli áranna 1960 og 1961,
þegar gætir verulegra áhrifa af
lækkun beinna skatta og aukn-
Framhald á bls. 25
Að Hendrik
Ottóssyni látnum