Morgunblaðið - 12.11.1966, Page 20

20
MORGUNBLAÐIÐ
Laugardagur 12. nóv. 1966
Sigurður A. Magnússon:
Víetnam og vestræn viðhorf
UM FYRRI helgi kom til Iands-
ins ssenaka skáldkonan Sara
Lidman, einn aí merkarí höf-
undum sem nú eru uppi á Norð-
urlöndum, og flutti hér erindi
um stríðið í Víetnam, aðdrag-
anda þess og afleiðingar. Kveðj-
urnar sem skáldkonan fékk hjá
ýmsum íslenzkum blaðamönn-
um, áður en hún ílutti eríndi
sitt, voru í meira lagi kaldrana-
legar og báru vitni taugaveikl-
un sem oft verður vart þegar
xnenn fá pólitíska hitasótt. Skal
ekki fjölyrt um þau sóðaskríf
hér; einungis látin í ljós sú fróma
ósk, að annað hvort verði siða-
reglur Blaðamannafélags ís-
lands, sem samþykktar voru fyr-
ir tæpum tveimur árum, teknar
alvarlega eða numdar úr gildi
að öðrum kosti.
Taugaveiklunin, sem virðist
grípa marga íslenzka blaðamenn
þegár minnzt er á framferði
Bandaríkjamanna í Víetnam öðru
visí en lofsamlega, gefur hvort
tveggja til kynna, að bandarísk-
ur áróður eins og hann gerist
lítilmótlegastur eigi vísan hljóm-
grunn á íslandi, og að samvizka
þeirra sem fyrir hvern mun vilja
tileinka sér hann sé ekki í sem
beztu ástandi, hvað sem veldur.
Hitt er að mestu látið liggja í
láginni í skrifum hérlendis, að
bandarísk blöð og tímarit eru
alls ófeimin við að ræða
um stríðið í Víetnam og þá
glæpi sem þar er verið að fremja,
enda studdist Sara Lidman nær
eingöngu við bandarískar heim-
ildir í fyrirlestri sínum, auk
þes« sem hún vék stuttlega að
eigin dvöl í Norður-Víetnam.
í>eir sem tóku sér fyrir hendur
að ata skáldkonuna auri opin-
berlega hefðu gert rétt í að
hlýða á mél hennar, þó ekki væri
annað, áður en þeir hófu skít-
kastið.
í>að má deila um margt í sam-
bandi við hina illræmdu styrjöld
í Víetnam, en að mínu viti er
það barnaskapur, sem tæplega
er ætiandi fullorðnu fólki, að
halda því fram að Bandaríkin
fórni mannslífum og fjármunum
í Víetnam af hugsjónaástæðum.
Þar kemur ekki til neitt annað
en kaldrifjuð hagsmunapólitík,
eem m.a. stefnir að því að tryggja
Bandaríkjunum hlutdeild i gif-
urlegum auðlindum Suðaustur-
Asíu, og þá einkanlega við
Mekongfljótið. Bandaríska viku-
ritið „Newsweek" (sem talið er
langbezta vikurit vestan hafs af
yfirgnæfandi meirihluta banda-
rískra blaðamanna) getur þess
í yfirlitsgrein um stefnu Banda-
ríkjanna í Asíu 31. október, að
Bandaríkjamenn muni leggja
mikið fjármagn í orkuver við
Mekong-fljótið, og hefur eftir-
farandi ummæli eftir forseta
bandarisks stórfyrirtækis: „Fyr-
irtæki mitt veðjar á þann mögu-
leika, að á næstu tíu árum muni
Bandarikin eyða svo miklu fé í
Asíu, að Marshall-hjálpin (37
milljarðar dollara) verði hrein-
asti hégómi (peanuts) í saman-
burði við það“. Eins og stendur
eru 331.000 bandarískir hermenn
og 8.400 óbreyttir borgarar í Víet-
nam, og Bandaríkin leggja fram
15 milljarða dollara árlega til
Siður-Vietnams. Ætli þessar fórn
ir séu færðar af umhyggju fyrir
fólkinu í Víetnam eða stjórninni
í Saígon? Ég held ekki. Dulles,
Eisenhower og ýmsir aðrir leið-
togar Bandaríkjanna hafa ekki
farið í launkofa með, hvað fyrir
þeim hefur vakað frá upphafi.
Genfarsáttmálinn þverbrotinn
í þessu sambandi er ekki úr
vegi að rifja upp atburðina í
Ungverjalandi fyrir réttum tíu
árum. Hvers vegna komu Banda-
ríkjamenn þá ekki til liðs við
Ungverja? Það var ekki af ótta
við nýja heimsstyrjöld (Víet-
nam-stríðið er miklu líklegra til
að kveikja nýjan heimsófrið),
heldur einfaldlega vegna þess að
í Ungverjalandi höfðu Bandarík-
in ekki efnalegra hagsmuna að
gæta. Þeir menn, sem réttilega
töluðu um þjóðarmorð í Ung-
verjalandi haustið 1956, en treyst
ast ekki til að nefna aðfarir
Bandaríkjamanna í Víetnam
sama nafni, eru að mínu viti
annað hvort hræsnarar eða
blindaðir af pólitískri ofsatrú.
Mergurinn mólsins í öllum um-
ræðum um Víetnam-stríðið er sá,
að Genfarsáttmálinn frá 1954 var
þverbrotinn að undirlagi Banda-
rikjanna, sem neitað höfðu að
undirrita hann. Samkvæmt hon-
um átti að efna til almennra
kosninga í landinu árið 1956 og
sameina það. Bandaríkjamenn
þóttust vissir um að Hó Tsjí-
Mín mundi fara með sigur af
hólmi í almennum kosningum
(Eisenhower taldi að hann mundi
fó um 80% atkvæða), og því
gripu þeir til þess að setja í
veldisstól í Suður-Víetnam lepp-
inn Díem (sem myrtur var með
þöglu samþykki Bandaríkja-
manna þegar þeir töldu sig ekki
lengur hafa hans not). Eftir fall
hans kom hver leppurinn af öðr-
um, unz nú er svo komið að
helzta haldreipi Bandaríkjanna í
Víetnam er yfirlýstur aðdáandi
og lærisveinn Hitlers, Ky hers-
höfðingi.
Ef menn ganga með þá grillu
að Bandaríkin séu að þjóna mál-
stað lýðræðis í heiminum með
atferli sínu í Víetnam, Dómin-
íska lýðveldinu og víðar, mættu
þeir sömu menn gjarna velta því
fyrir sér í góðu tómi, hvers
vegna Bandaríkjamönnum er svo
gjarnt að styðja við bakið á
verstu afturhalds- og einræðis-
öflunum í Asiu, Afríku og Róm-
önsku Ameriku. Að minni skoð-
un hefur ekkert einstakt riki
unnið kommúnismanum í van-
þróúðum löndum jafnaugljóst
gagn og einmitt Bandaríkin með
þeirri nálega ófrávíkjanlegu
stefnu að styðja forréttindaklík-
ur, kúgara og arðræningja í þess-
um löndum. Jafnvel í löndum
eins og Grikklandi, þar sem mað
ur hélt að lýðræði væri á næstu
grösum, er árangur slíkrar stefnu
að koma á daginn með næsta
átakanlegum hætti.
Viðhorfin í Evrópu
Ég tel míg ekki vera minni vel-
unnara Bandaríkjamanna en
hvem annan, en mig hefur oft-
lega furðað á því, hve undirlægju
hátturínn víð opinber bandarísk
sjónarmið hefur veríð áberandi
í skrifum íslenzkra blaða, og
hljóta að liggja til þess einhverj-
ar leyndar sálrænar orsakir. f
flestum lýðfrjálsum löndum
Evrópu er þessu allt annan veg
farið. í áðurnefndu hefti af
„Newsweek" er grein eftir einn
helzta fréttamann blaðsins í
Evrópu um afstöðu Evrópu-
manna tii Víetnam-stríðsins, þar
sem hann segir m.a.: „Þrír af
hverjum fjórum Evrópumönn-
um, sem ég hef átt tal við undan-
farna tólf mánuði, hafa gagnrýnt
afstöðu Bandaríkjanna í Víet-
nam harðlega". Hann segir enn-
fremur: „Vaxandi viðbjóður á
stríðinu meðal þjóða Vestur-
Evrópu mun þegar fram líða
stundir hafa áhrif á stjórnmála-
þróunina; hér er nefnilega um
að ræða lýðræðisríki þar sem
rödd mannsins, sem situr fyrir
framan sjónvarpstækið sitt, má
sín nokkurs“.
Bandarískur sjónarvottur
Söru Lidman var fundið það
til foráttu af einhverjum íslenzk-
um blaðamönnum, að hún hefði
einungis gist Norður-Víetnam og
gæti því ekki skýrt satt og rétt
frá staðreyndum. (Hve margir af
þeim fréttamönnum, sem blöð
hérlendis birta daglega frá frétta
klausur um gang stríðsins, skyldu
hafa dvalizt fyrir norðan 17.
breiddarbaug?) Til að jafna met-
in þykir mér rétt að vitna hér
í grein eftir bandarískan frétta-
ritara sem var í Suður-Víetnam
nálega fjögur ár á vegum stór-
blaðsins „The New York Times“,
sem af mörgum er talið vand-
aðasta dagblað í víðri veröld.
Höfundurinn, NeilSheehan, birti
grein sína 9. október sl. Kveðst
hann hafa farið til Víetnams í
apríl 1962 fullur áhuga og sann-
færingar um réttmæti þeirra
hluta sem Bandaríkjamenn voru
að gera í Víetnam. En trú hans
kulnaði fljótlega í næðingi veru-
leikans. Hann segir að banda-
rískum hermönnum hafi alla tíð
gramizt, að hugsjónaeldurinn og
fórnfýsin voru að verulegu leyti
forréttindi óvinarins. Víetkong
hafi sífellt getað fjölgað liðsafla
sínum, en Saígon-stjórnin hafi
átt í miklum erfiðleikum við að
auka liðsstyrk sinn sökum lið-
hlaups. Um 85% af herafla Saíg-
on-stjórnarinnar séu málaliðar,
sem berjist einungis vegna pen-
inganna, og hafi það bæði áhrif
á viðhorf þeirra til almennra
borgara og á baráttuþrek þeirra.
Hann kveðst loks hafa komizt að
þeirri niðurstöðu, að Víetnamar
vilji miklu heldur deyja fyrir
stjórn sem er innlend og gefur
þeim einhverja von um betri lífs-
kjör, þó hún sé kommúnísk, en
fyrir stjórn sem sé handaverk
valdhafanna í Washington og
hugsi um það eitt að halda öllu
óbreyttu.
Sheehan segir að spillingin í
Suður-Víetnam sé með ólíkind-
um og vaxi í réttu hlutfalli við
sívaxandi peningastrauminn frá
Ameriku. Er talið að um 20%
af því fé, sem verja á til upp-
byggingar úti á landsbyggðinni,
komist í hendur Víetkong, en 30
—40% fari í vasana á opinberum
embættismönnum. í Suður-Víet-
nam lóta um 1000 óbreyttir borg-
arar lífið af völdum stríðsins mán
aðarlega, en ura 2000 særast. Flest
af þessu fólki fellur eða særist
af völdum bandarískra loftárása
og stórskotahríða, segir Sheehan.
Flóttamannafjöldínn er kominn
| yfir eina milljón, og þó þarf mik-
j ið til að fá bóndann í Víetnam
til að yfirgefa jarðarskika sinn
j og grafir feðranna. „Fátækra-
; hverfi flóttamanna hafa risið upp
. í borgum nálega jafnört og her-
I mannaknæpur", segir Sheehan
og bætir við að á fyrstu sex mán-
uðum yfirstandandi árs hafi
Bandaríkjamenn gereytt 59.000
ekrur af hrísgrjónaökrum með
eiturefnum.
Sheehan rekur f ófögru máli
hvaða áhrif stríðið hefur haft á
þjóðlíf í Víetnam. Verðbólgan er
orðín svo gegndarlaus, að enginn
ræður við neitt. Siðgæðisupp-
iausnin sem skapazt hefur af
dvöl bandarísku hermannanna í
borgum og bæjum er eins og
faraldur. „Vínstofur og pútna-
hús, þúsundir ungra Víetnam-
kvenna sem vanvirða sjálfaf sig
með vændi og saurlifnaði, hópar
pörupilta og betlara og barna sem
selja eldri systur sínar og stunda
vasaþjófnað eru orðin megin-
einkennin á öllu borgarlífi".
Hefur nokkurt ríki rétt til þess?
Sheehan kveður ekki útilok-
að að á mörgum árum muni
Bandaríkjamönnum takast að
vinna stríðið í Víetnam, en er
ekki viss um endanlegan ávinn-
ing af því. „En það sem veldur
mér fremur áhyggjum er, hvað
við erum að gera okkur sjólfum
með því að heýja og kannski
vinna þetta stríð. í seinni heims-
styrjöld og Kóreu var árás eins
ríkis á annað ótvíræð staðreynd.
Bandaríkin skárust í leikinn með
fullum siðgæðislegum rétti og
Bandaríkjamenn börðust eins og
þeim finnst ævinlega að þeir
berjist — fyrir mannlegu frelsi
og sjálfsvirðingu. í Víetnam hafa
þessir siðgæðislegu yfirburðir
látið í minni pokann fyrir sið-
leysi stórveldaátaka, og þá eink-
anlega fyrir þeim vanda að halda
Bandaríkjunum sem voldugasta
ríki í Suðaustur-Asiu. Víetnam-
þjóðin er ekki annað en peð i
þeirri baráttu. Hvaða óskir hún
kann að ala í brjósti, skiptir ekki
máli. Bandarikin geta ekki fram
ar látið sem þau séu að berjast
til að vernda sjálfstæði Suður-
Víetnams. Návist 317.000 banda-
rískra hermanna í landinu hef-
ur gert fullvéldi þess að skrípa-
leik, og herforingjaklíkan i
Saigon mundi ekki endast eina
viku án bandarískra byssu-
stingja til að verja hana“.
Sheehan lýkur grein sinni á
þessum orðum: ,,En ég get ein-
faldlega ekki hætt að hafa á-
hyggjur af því, að Við séum að
spilla sjálfum okkur með þvf
að heyja þetta stríð. Þegar ég
virði fyrir mér sundursprengd
bændaþorpin, munaðarleysingj-
ana sem betla og stela á götun-
um í Saígon, og konurnar og
börnin með napalm-brunasárin í
sjúkrahúsunum, þá veltí ég því
íyrir mér, hvort Bandaríkin eða
nokkurt ríki annað hafi rétt til að
leggja alla þessa þjáningu og
niðurlægingu á aðra þjóð í eigin-
hagsmunaskyni. Og ég vona að
við munuffl ekki, í nafni ein-
hverrar and-kommúnískrar
krossferðar, gera þetta aftur.
Þetta voru orð manns sem
kynntist Víetnam-stríðinu af eigr
in raun og verður varla sakað-
ur um hlutdrægni eða „nytsamt
sakleysi". Fyrir rúmu óri komst
annar kunnur bandarískur blaða
maður, James Reston, að svip-
aðri niðurstöðu, þegar hann ski if-
aði grein í sama blað undir fyrir-
sögninni „Við kunnum að vinna
stríðið, en tapa þjóðinni".
Það er afdrifaríkur íslenzkur
misskilningur, að baráttan við
kommúnismann verði bezt háð
með háværum upphrópunum um
Iýðræðisást og blindri trú á guð-
legt hlutvérk Bandaríkjanna I
heimsmálunum. Frjósamasti jarð
vegur kommúnismans er ofstæk-
ið sem skrif sumra „and-komm-
únista“ eru barmafull af, órétt-
lætið sem margir svonefndir lýð-
ræðissinnar afsaka eða láta sér
í léttu rúmi liggja, og grimmd-
aræðið sem hernaður Bandaríkj-
anna í Víetnam er átakanlegast
dæmi um, svo átakanlegt að
ýmsar helztu menntastofnanir
vestan hafs, eins og t.d. Harvard-
háskóli, hafa neitað að taka þátt
í rannsóknum á gerviefnum til
sýklahernðar, sem beita á gegn
þrautpíndum Víetnam-búum, er
biðja um það eitt að eiga land
sitt I friði og utan við átök stór-
veldanna um auðlindir og póli-
tíska aðstöðu.
Sjónvarp
Eramhald af bls. 12
Ef ég man rétt hefur a.m.k.
einn samtals eða umræðu-
þáttur verið í sérhverri send-
ingu sjónvarpsins. Þar við
bætast nokkrir slíkir þættir
hjá útvarpinu í hverri viku.
Mér er tjáð, að stjórnendur
þessa mýgrúts samtalsþótta
séu oft og tíðum á höttum
eftir sömu mönnunum í þætti
sína, stundum rekist hags-
munir í þeim efnum á Vera
má, að hægt verði að reka
þessa samtalsstefnu með
óbreyttu lagi í nokkrar vik-
ur enn, en skyldu þá ekki
Sjálfstæöiskvennafélagið Hvöt
heldur iunu í Sjálfstæðishúsinu mánudagskvöld 14. nóvember kl. 8,30.
FLNDMiEFNI: Félagsmál.
Herra Magnús Jónsson, fjármálaráðherra, talar á fundinum og svarar fyrirspurnum.
Félagskonur fjölmennið og takið með ykkur gesti. — Skemmtiatriði og kaffidrykkja.
Mætið stundvíslega.
STJÓRNIN.
flestir verða búnir að fá nóg.
Ég held að það sakaði ekki
að fækka þessum þáttum eitt-
hvað, þó ekki væri til ann-
ars en að eiga að nokkra
menn, sem ekki hefur verið
talað við.
Knattspyrnuáhugamenn eru
margir heldur illir vegna
tíma þess, sem í sl. viku var
valinn til sendingar á knatt-
spyrnukappleik, sem fram
fór í heimsmeistarakeppninni
í Bretlandi í júli í sumar,
Þeir eru margir, sem áhuga
hafa á knattspyrnu. Hinsveg-
ar er það alveg rétt hjá sjón-,
varpsmönnum að verja ekki
„bezta tíma“ sjónvarpsin*
hverju sinni (prime time)
til þess að sjónvarpa efni
bundnu við séráhugahópa,
jafnvel þótt fjölmennir séu.
En finna hefði mátt annaa
dag og tíma fyrir þessa kvik-
mynd. Myndin hófst skömmu
eftir sex á föstudegi. Þá
eru verzlanir enn opnar
o.s.frv. Telja flestir betra
að myndinni hefði ver-
ið sjónvarpað í lok dagskrár
fremur en í upphafi. Slíkar
knattspyrnumyndir eru að
sjálfsögðu bezt komnar í
sjónvarpinu síðdegis á laug-
ardögum, og væri raunar ósk
andi að laugardagssjónvarp
gæti hafizt sem allra fyrst.
Haukur Hauksson.