Morgunblaðið - 24.01.1967, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 24. JANÚAR 1967.
17
Veirur eru örsmáar agnir...
Viðtal við dr. Halldór Þormar
DR. HALLDÓR Þormar er
nú aftur við störf á íslandi
•ftir dvöl í Venezuela og held-
nr áfram veirurannsóknum
•inum á Tilraunastöðinni á
Keldum. Meðan Halldór var í
burtu flutti Mbl. þá frétt að
hann hefði hlotið doktorsnafn-
bót við Kaupmannahafnarhá-
skóla án þess að þurfa að verja
doktorsritgerð sína og er það
•Uóvenjulegt. Nú þegar Hall-
dór er aftur í seilingar f jarlægð
frá okkur, gripum við tækifær-
ið til að fá að ræða við hann
um þetta og annað.
Halldór er Eyfirðingur, frá
Laufátói við Eyjafjörð. Hann
•tundaði háskólanám í Kaup-
mannahöfn, fyrst í almennri
líffræði, en síðar , lífeðlisfræði
og lauk magistersprófi í þeirri
grein árið 1956. Hann hefur
lengst af starfað á Keldum síð-
an hann lauk námi, utan eitt
ár, er hann var við framhalds-
nám í veirufræði og rafeinda-
sjárrannsóknir við Kaliforníu-
háskóla í Berkeley í Banda-
ríkjunum, og rúmlega eitt og
hálft ár, er hann starfaði við
veirudeild Statens Seruminst-
itut í Kaupmannahöfn. Síðast
liðið ár vann hann við Raun-
vísindastofnun Venezuela í
Caracas, en það er eina vísinda
•tofnunin í Suður Ameríku,
sem fæst eingöngu við frum-
eða grundvallarrannsóknir í
líffræði og læknisfræði.
Doktorsritgerð Halldórs fjall-
aði um rannsóknir á mæði- og
visnuveirum. — Uppistaðan í
þessari ritgerð hafði áður birtzt
í 11 tímaritsgreinum, sem komu
i erlendum vísindaritum á ár-
unum 1960 til 1965. En síðan
dró ég niðurstöðurnar saman í
yfirlitsritgerð, sem ég sendi
Hafnarháskóla ásamt greinum
þeim, sem áður voru birtar.
Algengt er að hafa þennan hátt
á við doktorspróf á Norðurlönd
um, einkum þegar að baki
liggja tilraunir, sem æskilegt
er að koma á framfæri jafnóð-
um og niðurstöður eru fengn-
ar, segir Halldór. En hvað snert
ir doktorsvörnina þá stóð þann
ig á að ég hafi beðið um að
fá að verja ritgerðina áður en
ég færi til Venezuela. En tím-
ans vegna var ekki hægt að
koma því við, og ákvað háskól-
inn þá að sleppa mér við vörn-
ina með samþykki andmælenda.
— Og hver var höfuðniður-
•taðan í ritgerðinni?
— Ritgerðin fjallaði um
rannsóknir á eiginleikum
mæði- og visnuveira og sam-
•nburð á þeim. Niðurstöðurnar
•ýndu, að veirur þessar eru ná
•kyldar og e.t.v. ein og sama
veirutegundin. Þetta staðfestir
það, sem raunar var grunur um
áður, að mæði og visna orsak-
ist af sama sýkli.
Spurður um samband þess-
•ra veira við sjúkdóma í dýr-
um annans staðar og við sjúk-
dóma í fólki, svarar Halldór,
að til skamms tíma hafi ekki
verið vitað til að visna fynd-
ist annars staðar en hér á
landi.
Hins vegar séu i öðrum lönd
um til sjúkdómar í kindum,
sem líkjast mæðiveiki, t.d. í
Hollandi. Nýlega hafa hollenzk
ir veirufræðingar ræktað veiru
úr lungum sjúkra kinda með
sömu aðferð og við notum hér
til að einangra visnu- og mæði-
veirur. Reyndist veira þessi
náskyld okkar mæðiveiru og er
sennilega sama veirutegundin.
Hollendingarnir fóru þá að
skyggnast um eftir visnu í
mæðisjúkum hjörðum sínum
og fundu raunar fáein tilfelli
af visnu eins og hún þekkist
hér á landi. Þetta er eins og
búast mátti við, ef sama veir-
an getur orsakað báða sjúkdóm
ana.
— Hvað snertir skylda sjúk-
dóma í mönnu-m, þá er það rétt
að álitið hefur verið að visnu
svipaði til ákveðinna hæg-
gengra lömunarsjúkdóma í
fólki, segir Halldór. En nánari
rannsóknir hafa ekki bent til
þess, að hér sé um sama sjúk-
dóminn að ræða, eða að hann
orsakist af sömu veiru og
visna. Hins vegar má vera, að
margir þessir hæggengu sjúk-
dómar. bæði í mönnum og dýr-
um, séu í eðli sínu hliðstæðir
visnu og orsakist af enn óþekkt
um veirum. Mætti þá nota svip
aðar aðferðir við rannsókn á
orsökum þeirra eins og hér
hefur verið beitt við visnu og
mæði. En það hefur komið í
ljós, að oft þarf að bíða mjög
lengi frá því að kind er sýkt
og þar til einkenni um þessa
sjúkdóma koma í ljós. — Hvað
lengi? Jafnvel nokkur ár. Dr.
Björn Sigurðsson vakti fyrstur
athygli á þessu. Og sú stað-
reynd, að svo langur tími get-
ur liðið frá því að sýking á sér
stað þangað til sjúkdómsein-
kenni koma í ljós hefur hvatt
vísindamenn, sem fást við rann
sóknir á hæggengum sjúkdóm
um, að temja sér meiri þolin-
mæði við sýkingartilraunir sín
ar og dæma þær ekki neikvæð
ar, þótt enginn árangur sjáist
fyrsta árið. Það hefur komizt
talsverður skriður á rannsókn
ir af þessu tagi síðari árin.
Eru . t.d. í Bandaríkjunum í
gangi tilraunir þar sem reynt
hefur verið að sýkja tilrauna-
dýr, m.a. mannapa, með ýms-
um hæggengum sjúkdómum,
og er beðið úrslita. Annars
liggja nú þegar fyrir niðurstöð
ur af einni slíkri tilraun, og
tókst þar að sýkja apa með
sérkennilegum hæggengum löm
unarsjúkdómi, sem er algengur
meðal frumstæðra íbúa Nýju
Guineu. Er þetta í fyrsta sinn
sem tekst að sýkja apa með
sjúkdómi af þessu tagi og spáir
góðu um frekari árangur.
i — Og allar þessar tilraunir
miða að sjálfsögðu að . . .
— Allt miðar þetta að því að
finna orsök sjúkdómanna og
þá er á eftir auðveldara um
allar aðgerðir, þótt enn eigi
það vafalaust langt í land að
hagnýtur árangur náist af bess
um rannsóknum.
— Fer ekki mæðiveiki
minnkandi hér. Verður hún
ekki horfin áður en rannsókn
ir komast á lokastig og ráð
finnst gegn henni?
— Jú, mæðiveiki fer minnk-
andi. Aldrei er þó að vita hvort
tekzt að útrýma henni með
öllu. Og þó að svo vel takist til
og rannsóknir á mæði hafi því
ekki hagnýtt gildi hér í fram-
tíðinni, þá koma þær þó vafa
laust að haldi annars staðar
auk þess sem þær hafa almennt
fræðilegt gildi. Annars hafa
þessar mæðirannsóknir þegar
borið hagnýtan árangur, fyrst
og fremst þann, að tekizt hef-
ur að finna blóðpróf, sem ger-
ir fært að greina mæðisýkingu
í hjörð, áður en sjúkdómsein-
kenni koma í Ijós hjá einstaka
kind. Þannig má spara dýrmæt
an tíma og koma í veg fyrir að
hin sýkta hjörð smiti frá sér.
Annars höfum við verið að
ráðgera tilraun með bólusetn-
ingu gegn mæðiveiki og nota
til þess dauðar mæðiveirur.
Dr,- Halldór Þormar
Engu er þó hægt að spá um
hvort slík bólusetning muni
gefa árangur og verður
reynslan að skera úr
um það. í líkamanum hegðar
mæðiveiran sér að ýmsu leyti
ólíkt því sem aðrar þekktar
veirur gera. Stundum myndast
alls ekki verndandi mótefni í
líkama þeirra kinda, sem sýk-
ingu hafa tekið. Og jafnvel þótt
mikið mótefni myndist megn-
ar það í mörgum tilfellum ekki
að vernda dýrið gegn mæði-
veikinni, sem heldur áfram að
ágerast. Þetta er ólíkt því, senr;
er um flesta aðra veirusjúk-
dóma þar sem mótefnin valda
varanlegum bata.
— Helöur þú áfram rann-
sóknum þínum á þessum veir-
um eftir að þú ert kominn heim
aftur? Hvað ertu að fást við
núna?
— Já, ég held að mestu leyti
áfram sömu verkefnum. Ég hef
að undanförnu verið að byrja
tilraunir með svonefnd fluor-
iserandi mótefni gegn visnu-
og mæðiveirum. Með slíkum
efnum er hægt að lita veirurn-
ar mjög spesifikt, því að litar-
efnin bindast ekki öðru en
veirunum. Með þessu móti má
finna hvar í frumunum veir-
urnar verða til og í hvaða vefj
um sjúklingsins þær setjast
einkum að. Og þá eru meiri
möguleikar á að gera sér ljóst,
hvernig veiran veldur sjúk-
dómnum. Þessi aðferð hefur
rutt sér mjög til rúms, bæði í
bakteríu- og veirufræði.
— Áður en við höldum
lengra, Halldór. Hvaða skepna
er annars veiran?
— Það er erfitt að útskýra í
fáum orðum þannig að öllum
verði skiljanlegt. Veirur eru
örsmáar agnir gerðar af eggja-
hvítuefnum og kjarnasýrum, en
það eru sömu efnin og gen eða
erfðavísar allra lifandi fruma
eru gerðir af. Sumir álíta því,
að veirur hafi upphaflega orð-
ið til á þann hátt að gen eða
litningaþræðir hafi losnað frá
frumum og öðlast að vissu leyti
sjálfstæða tilveru. Aðrir álíta
hinsvegar, að veirur hafi þróazt
af bakteríum, sem smám saman
urðu sérhæfðari og háðari hýsl
inum um alla efnastarfsemi.
Þegar veira berst í heilbrigða
frumu, leysist hún í sundur og
kjarnasýra hennar, eða gen,
byrja að starfa eins og þau
ættu heima í frumunni. Þau
taka að framleiða efni í nýjar
veirur og nota til þess efnakerfi
hýsilfrumunnar. Við þetta
ruglast öll starfsemi hinnar síð
arnefndu, hún sýkist og deyr
oftast að lokum.
— Hvernig stendur á því, að
nú heyrrr maður svo miklu
meira talað um veirur og þeim
kennt um hvers konar krank-
leika? Hafa þær magnazt í
heiminum eða bara dulizt
svona vel fram til þessa?
— Veirusjúkdómar hafa orð-
ið tiltölulega þýðingarmeiri á
seinni árum, vegna þess að svo
góð meðul hafa fundizt við
bakteríusjúkdómum, að þeir
hafa orðið miklu viðráðanlegri
en áður var. Gegn veirusjúk-
dómum eru hins vegar ekki til
nein örugg lyf, sem duga eftir
að sýking hefur orðið. Hægt er
í mörgum tilvikum að fyrir-
byggja þá með bólusetningu,
en ekki lækna. Lítið er hægt
að gera við þeim annað en að
fara vel með sig, og svo að
koma í veg fyrir ýmsa auka-
kvilla. Reyndar er til eitt lyf,
sem virðist gefa góða raun við
lækningu á sérstökum augn-
sjúkdómi, er stafar af herpes-
veiru. Auðvitað eru í gangi um
fangsmiklar rannsóknir viða
um heim til að reyna að finna
efni, sem vinna á veirum, án
þess að skaða líkamann. Við
slíkar rannsóknir er aðallega
beitt tvenns konar aðferðum.
Önnur er happa- og glappa að-
ferðin, þ.e. fjöldi efna er próf-
aður gegn ýmsum veirum og
þau sem kunna að gefast vel
eru tekin til nánari rannsókn-
ar. Hin aðferðin er að rannsaka
veirurnar og efnasiarfsemi
þeirra og reyna svo á rökræn-
an hátt að finna meðul, sem
hindra efnastarfsemina og þar
með fjölgun veiranna í frumun
um. En það hefur sem sagt
reynzt miklu erfiðara að finna
lyf gegn veirum en bakteríum
og er orsökin auðvitað sú, hvað
þær hafa lítil sjálfstæð efna-
skipti, sem eru sérkennileg fyr-
ir þær.
— Eru rannsóknir og vinnu-
aðferðir það hliðstæðar, að
hægt sé að fara milli landa og
stofnana og vinna umsvifalaust
verkefni þar, eins og þú gerðir
GEIR Hallgrímsson. borgarstjóri
sagði á borgarstjórnarfundi s.l.
fimmtudag, að' áætlað væri að
staðsetja fæðingar- og kvensjúk
dómadeild í B-álmu Borgarspít-
ans. Viðræður fara nú fram milli
forráðamanna spítalanna í
Reykjavík til að samræma fram
kvæmdaáætlanir við sjúkrahúsa
byggingar. Þá kom fram, að
aðeins 2% fæðinga í Reykjavík
fara fram í heimahúsum.
Borgarstjóri sagði að ekki væri
unnt á þessu stigi málsins að
fullyrða um framtíðarlausn fæð
ingarrýmis í borginni. Viðræð-
ur standa nú yfir milli forráða-
manna spítala um venkaskipt-
ingu þeirra. Borgarstjóri lagði
áherzlu á, að ráðin yrði bót á
sjúkrarúmaskorti í ýmsum grein
um eftir mati forráðamanna
spítalanna á því, hvar þörfin
væri brýnust. Nú mundu flestir
vera sammála um, að sjúkra-
rúmaskortur væri alvarlegastur
í geð- og kvensjúkdómum, en
frekari upplýsingar munu liggja
fyrir, að loknu því starfi, sem
nú færi fram við samræmda
framkvæmdaáætlanir um sjúkra
húsabyggingar.
Borgarstjóri taldi eðlilegt, að
þetta ár, sem þú varst í Venez-
uela?
— Já, það er hægt. Vísindin
eru nú einu sinni alþjóðleg.
Eitt ár ^r kannski í minnsta
lagi, því að það tekur tlsverð-
án tíma að koma tilraunum í
gang, einkum ef maður tekur
ekki með sér verkefnin. Ég var
þarna aðallega \ið að reyna að
einangra veiru, sem veldur
smitándi blóðsjúkdómi í hross
um. Sjúkdómur þessi er mjög
hæggengur, og hestur getur
gengið með veiruna í blóðinu
árum saman án þess að ein-
kenni komi í ljós, nema við
viss skilyrði, t.d. ef hann verð-
ur fyrir mikilli áreynslu. Þessi
sjúkdómur er óþekktur hér á
landi, en til víða um lönd og
er mjög algengur í Suður-
Ameríku og veldur miklu tjóni
t.d. á veðreiðahrossum.
— Hvernig er að vera í
Venezuela? Þú hefur ekki
freistazt til að setjast þar að?
— Nei, ég var þó jafnvel að
hugsa um að vera lengur. En
ég hafði ársleyfi héðan og af
ýmsum ástæðum hvarf ég frá
því. Þarna var gott að búa. Við
voruim uppi í fjöllunum, í 1700
metra hæð, og þar má heita að
loftslagið sé alveg fullkomið,
um 20 stiga hiti allan ársins
hring, þó þetta sé í miðju hita-
beltinu. En maður er langt frá
vinnum og ættingjum. Við
bjuggum á svæði, sem vísinda-
stofnunin stendur á, um 20 km
ofan við Caracas. Þaðan eru
20 einbýlishús á lóð stofnunar-
innar og búa margir erlendu
starfsmennirnir í þeim, meðan
innlendir búa fremur niðri í
borginni. Þarna er því mjög
alþjóðlegt umhverfi, fólk af
15 mismunandi þjóðum. Við
eignuðumst þarna vini af mörg-
um þjóðernum og fræddumst
allt að því eins mikið um lönd
þeirra eins og um landið, sem
við dvöldum í.
Eftir þessa huggulegu lýsingu
kvaddi ég og hélt út í íslenzka
veðrið, lemjandi rigningu og
rok með skammdegismyrkri.
Leiðin lá í bæinn frá Keldum,
eftir ófærum aðalveginum inn
í borgina, yfir fullar holur af
leðju, sem slettist á bílrúðurn-
ar, svo stanza varð í hvert
skipti sem annar bíll fór hjá.
í von um að sjá eitthvað þegar
leðjan tæki að leka af rúðun-
um. Skelfing hlýtur sá maður
að eiga ánægjuleg skyldmenni
og vini, sem skiptir á þessu og
sólarlandi með hita allan ársins
hring, jafnvel þó nóg sé af
veirum á báðum stöðum.
— E. Pá.
fæð-
'65
fæðingar- og kvensjúkdóma-
deildir yrðu reknar saraan og
þótt sjúkrarúmaskortur væri al-
varlegri hvað kvensjúkdóma
snerti, mundi ef til vill vera
hægt að leysa hvort tveggja
samtímis.
Borgarstjóri sagði að því væri
ekki að neita, að rúmleysi gerði
vart við sig á fæðingarstofnun-
um. En ef ávallt ætti að vera
nægilegt rými, þannig að aldrei
þyrfti að vísa barnshafandi kon-
um frá, stæði töluvert rými ó-
notað mestan hluta ársins.
Árið 1965 fæddu aðeins 3S
konur í Reykjavík í heimahús-
um eða um 2%. Samkvæmt töi-
um frá nágrannalöndunum er
hlutfallið svipað í Svíþjóð, en í
Danmörku og Englandi fara 26
til 30% fæðinga í borgum fram
í heimahúsum. Þess er að gæta,
að miðað við fólksfjölda er fæð-
ingartalan hérlendis hærri en
víðasi hvar annars staðar.
Upplýsingar þessar komu fram
vegna áskorunar, sem Bandalag
kvenna í Reykjavík, sendi borg-
arstjórn í nóvember s.l., þess
efnis, að bygging fæðingarstofn-
unar dragist ekki á langinn.
98°/o fæðinga á
ingarstofnunum