Morgunblaðið - 13.05.1967, Qupperneq 6

6
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 13. MAf 1967.
IUSTASAFNIISLANDS
í LISTASAFNI íslands hefur
undanfarnar vikur staðið yfir
sýning á verkum Nínu heitinnar
Sæmundsson, þeim er hún gaf
safninu eftir sinn dag — einnig
eru sýnd verk þeirra myndlist-
armanna, er luku námi á svipuðu
tímaskeiði.
í>að er mjög virðingarvert að
setja upp slíkar sýningar í söl-
um safnsins, því að þær auka
þekkingu vora á myndlistamönn
um, sem sumir eru dánir en
aðrir sýna kannski örsjaldan, svo
þetta er eina leiðin til að kynna
sér ákveðin tímatoil í list þeirra
og verður svo þar til Listasafnið
er 'komið undir viðunnandi þak.
Ég get ekki stillt mig um af
þessu tilefni að setja fram
nokkra hugleiðingu um safnið,
vegna þess að hún hefur leitað
fast á að undanförnu og raunar
um langt skeið. Ég hefi hugleitt
hvar við værum staddir í dag
ef áhrifamenn allra flokka hefðu
sett sér það mark, að láta það
verða eitt fyrsta verk hins ný-
srbofnaða lýðveldis, að reisa lista
safn, til aðhalds og þroska mynd
listarmenningu þjóðarinnar og til
þess að innlendir sem erlendir
fengju rnokkurnvegin rétta mynd
af því hvar við vorum og værum
jafnan á vegi staddir á þessu
sviðL Við hefðum getað notað
örlítið af auði okkar, t.d. skjót-
fengnum stríðsgróða, og komið
honum í varanlegri málm, er ryð
fengi ekki grandað — keypt nokk
uð af erlendum myndlistarverk-
um, sem nóg var af á markaðin-
um og þá föl fyrir hóflegt verð.
Listasöfn víða um heim fórnuðu
þá gjarnan einu og einu góðu
verki til upptoyggingar inn á við
eftir eyðileggingar stríðsáranna.
Á lausu lágu þá ágæt verk im-
pressionrstanna og fjöldi af nú-
tímamáluruan, eins og Matisse,
Jóns Stefánssonar rituð árið 1935
eða jafnvel fyrr vakti menn ekki
af svefni, því hefði svo verið
myndi flest hið fyrrnefnda vera
fyrir hendi í dag. En þetta tæki
færi var ekki notað og það er
óþægileg stáðreynd að það kem-
ur alldrei aftur, og mun jafnan
vera hugsað með trega til þessa
glataða tækifæris af öllum þeim
sem skynja gildi myndlistar og
listmenningar yfirhöfuð. Afleið-
ing þess að búa laklega að listinni
kemur fram í margri mynd.
Dæmi: Danskur listjöfur, er safn
að hafði málverkum á áratugi og
átti mikið og gott safn danskrar
listar, toað prófessor við list-
akademíuna í Höfn að velja
niokkur málverk, sem gjöf til
Listasafns íslands. Prófessorinn
hafði frjálsar hendur um val en
hann gekk þó hiklaust fram hjá
því foezta. En hefði hann gert
það ef hann hefði vitað að hér
biðu veglegir veggir málverk-
anna?. Skyldu líka ekki flestir
þeir listjöfrar, er hugleitt hafa
að gefa okkur málverk, auðga
menningu vora með mólverkum
úr söfnum sínum, hafa hugsað
sig tvisvar um er þeir vissu um
andaraleysi vora. Énn þann dag
í dag eygjum við myndlistamenn
listasafn rétt í hillingum. Böl-
sýni hefur oft gripið um sig með
al vor.
Nú í dag á tímum stórra orða
er talað um listasöfn í sveitum
lamdsins, löngu áður en þjóðin
hefur eignast hús yfir sitt eigið
safn. Hugsum oss hinn mikla við
burð, er listasafn Súðarvíkur
opnar sadi síná að viðstöddum
oddamönnum þjóðarinnar á með
an sjálft jþóðarsafnið hýsist í
bráðafoirgðahúsnæði. Utibúið
opnað áCur en sáijlf miðstöð
myndlistarinnar í landinu er
komin undir eigið þak!
tolekkjast af ímynduðu ágæti, sem
er mesti ávinningur grunnfærðra
kennda í list þjóðarinnar.
— En víkjum nú að sjálfri list
sýningunni, sem grein þessi á að
fjalla um. Nína Sæmundsson
dvaldi í Evrópu í áratug, sýndi
og tók viða þátt í sýningum við
góðan orðstír. Fluttist svo til
Bandaríkjanna og dvaldi þar í
heila þrjá áratugi og var orðin
þar vel þekkt listakona er hún
snéri loks heim til íslands, þar
sem hún dvaldi síðasta áratug
æfi sinnar, en hún lést 29. jan.
1965. Ég tel að list hennar í
heild verði varla dæmd af verk-
um þeim er við sjáum á sýningu
þessari og að jafnvel sé hætta
á að margur fái alranga hugmynd
um list hennar T.d .er mér ekki
kunnugt um að hún hafi snúið
sér að miálverkinu fyrr en á
síðustu árum æfinnar a.m.k. ekki
í jafn ríkum mæli .Það er ekk-
ert vafamál, er litið er á mál-
verkin á sýningu þessari, að þair
hefur hún verið á alrangri hillu
og margar höggmyndirnar valda
einnig vonbrigðum — vonlbrigð-
um vegna þess hve gjarnt henni
var að víkja frá þeim einföldu
hugþekku formum, er voru styrk
ur hennar frá upphafi og jafn-
an er hún nálgaðist þau á löngum
listferli sínum. Við sjáum þetta
greinilega í sal nr. I, sem allur
hefur verið lagður undir verk
hennar, í myndum eins og nr. 2
Köttur, 3 Torsó, 4 Torsó og 7
Sofandi guð. En þegar hún gefur
sig að formum er lei'ða hugann
að 19 aldar höggmyndum, sem
maður skilur ofurvel að hafi gert
hana vinsæla í Hollywood þar
sem hún dvaldi lengst vestra, þá
er sem tilfinninguna vanti í verk
in. Þau verða einhvernvegin svo
líflaus þrátt fyrir mikla vinnu og
baráttu til að ná áranigrL
í næsta sal eru sýndar myndir
eftir þá Guðmund Einarsson frá
Miðdal og Gunnlaug Blöndal, en
báðir eru þeir látnir fyrir fáum
árum. Hvað Guðmund snertir
eru myndir hans þarna ákaflega
einkennandi fyrir list hans, svo
sem ég þekki til og ekki sakna
ég höggmynda hans né leirmuna.
Af sjö myndum hans í þessum
sal fanst mér málverkið Kerl-
ingarfjöll heilust í formum og
lit. Myndir hans bera oft ein-
kenni ferðalagsins og náttúru-
skoðandans, sem ekki ílendist
lengi á hverjum stað. Frekar
þróttmikil augnabiLksriss en að
skyggnst sé undir yfirborð hlut-
anna og vandamálin tekin til
yfirvegunar.
Gunnlaugur Blöndal er mjög
misjafn í hinum 14 myndum
þeim, er hann á þarna. Ég hef
jafnan kunnað bezt að meta
þennan málara í þeim myndum
hans er hann er látlausastur í
lit og þá hefur mér einnig fund-
ist hann sterkastuæ í myndtoygg-
ingu. Svo er sem myndir Gunn-
laugs leysist upp í formi er
hann fer út á hálan ís í sterkum
litasaimsetningum, er oft virka
furðu væmnar og sykraðar. f
þriðja aðalsal ber mikið á Jónl
Þorleifssyni er lengi var kennd-
ur við Blátún. Hann er einnig lát
inn fyrir fáum árum. Um hann
má hiklaust segja að fáir eða
engir málarar héldu á fínni blæ-
brigðum í Ht írá þvi rétt fyrir
l:930-‘40. Þeir sem aðeins þekkja
myndir eftir hann siðar gera sér
ekki ljóst hve góðan málara við
áttum í JónL (Éig var einn af
þeim lengi vel) Það er líkast
þvi sem Jón hafi alveg glatað
þessum sérstöku fersku blæ-
brigðum, sem svo mikil dýft var
í, á stríðsárunum og hann var
vissulega ekki eini málarinn um
að ganga í björg & þeim tíma.
Maður sér gremilega mikla breyt
ingu frá fyrri myndum í mynd
hans, frá Sightftrði. Það, er kom
ið meira los í byggingu og form,
liturinn þykkri og efniskenndari,
sem i þessu tilviki er ekki til
bóta. Við þurfum bara að líta á
eldri myndir, eins og t.d. JBauIa"
„Pramman" og „Flosagjá", svo
eitthvað sé nefnt, sem allar prýð
ir þessi sérstaki svipur eldri
mynda hans og sannfærir okkur
um að hann á merkilegan kafla
í íslenzkri list, sem ekki verður
gengið fram hjá. Mér fannst hann
heilastur allra á þessari sýningu.
Finnur Jónsson, sem er með
honum í þessum saþ er mikil and
stæða hans með sína hrjúfu efnis
kenndu liti, þar sem stóru form
in eru áberandi en ekki alltaf
; afn sannfærandL Ég hefi ekki
kunnað að meta þennan lista-
mann og viðurkenni að svo er
enn, en þetta er persónulegt mat
og breytingum háð — allavega
verður ekki gengið fram hjá
>eirri staðreynd að Finnur er
málari. MálVerkin: Síðustu Geir-
fuglahjónin frá 1936 og Hrafna-
björg frá 1942 orkuðu mest á
mig. Ég er sannfærður um að
mynd hans á Vorsýningunni nú
fyrir skömmu „Káetugluggi
mundi falla vel í þessa uppheng-
ingu. Raunar grunar mig að
hægt muni að setja upp sann-
verðiugari upphengingu á list
hans en þetta.
í endasal eru m.a. myndir eft
ir hinn skammlifa Brynjólf
Þórðarson frá Bakkakoti í Sel-
tjarnarnesi Ég hefi ekki þekkt
mikið til þessa málara hingað til,
séð eina og eina mynd og svo
nokkrar í heimahúsi stl. ár, sem
vöktu athygli mína. Enginn vafi
er á að hér var hæfileikamaður
á ferð, um það bera myndir hans
ótvírætt vitni. Þarna sá ég tvær
fallegar landslagsmyndir, svo
sem: „Frá Mývatni“ máluð 1922
og „Hengill" (1932), sem ég felldi
mig enn betur við. Höfuð hans af
munki er einnig vel málað, sem
og fcyrralífsmynd hans. Það var
eitthvað fínt í þessum manni og
ska'ði að fráfalli hans un.gum að
árum.
Hjónin Karen Agnete og
Sveinn Þórarinsson, leggja undir
sig það sem etftir er af salnum
með, í mörgium tilvikum risa-
stórum myndum (Sveinn). Það
er æði þungur svipur yfir mörg-
um myndum Sveins og mikil
dimma — Þó eru þær einhvern-
vegin svo lausar í byggingu og
teikningu, að þær sannfæra mig
enganvegin. Mér fanst litla myn4
Sveins „Húsavík um vetur“
sannverðugasta málverkið. Ég
hefði séð sterkari myndir en
þetta frá hálfu Sveins í heima-
húsum og er leiðinlegt að þetta
samsafn skuli vera þarna sam-
ankomið, sem fátt virðist pýrða
annað en stærðin, og þetta 1
níðþunigum römnvum! Karen
Agnete á veikan vegg. Mynd
hennar „Gullna hliðið,** skil ég
ekki hvaða erindi eigi þarna. í
mynd hennar „Systur“, kemur
fram stór galli í byggingu. Vasi
er abstrakt málaður og virkar
flatur á borðinu, en konurnar
fígiúratívar — vasinn er undar
lega fjarlægur öðrum eigindum
málverksins. Einnig eftir hana
hef ég séð miklu jákvæðari mynd
ir. Ekki er gott er iUa tekst um
val mynda á opinlber söfn. Á því
sést áð menntamálaráði hafa oft
verið mislagðar hendur hér áð-
ur fyr. Listráð er tvímælalaust
mikil framför þó að vafalítið
megi finna veikar hiiðar á því
eirvnig. Þyrfti erindreka er leit-
aði upp myndir hjá myndlista-
mönnum og helst fleiri en einn. I.
Við lítum nú inn í hliðarsali
safnsins. Einn salurinn er nær
eingöngu helgaður Hösskuldi
Bjömssynl frá Hveragerði, sem
lést fyrir fáum árum. Hann var
að mestu sjálflærður í list sinni
og algjör andstæða flestra slíkra
manna í dag, því hann sýnir sér
lega heiðarlega vinnuforögð og
var jafnan manna hógværastur,
tilfinningarík listamannsál, er
gerði mjög þokkaleg verk, sem
þó rista ekki djúpt. f mynd hans
„ADðarfu'gl“ (82) koma fram
mjög fíngerð tilbrigði, sem þó
koma ekki nægjanlega vel til
skila vegna óheppilegs ramma,
sem bæði þrengir að myndinni
á alla vegu og er of hrjúfur. Alla
vega er gott að hafa átt Hösskuld.
Ásgeir Bjarnþórsson á í þess-
um sal tvær myndir, og er jafn
ánægjulegt að virða fyrir sér
eldri myndina „í ljósaskiftum"
sem er vel gerð sjálfsmynd i
krít, sérkennilega þróttmikil i
útfærslu og leikni í meðhöndl-
un ljóss og skugga — sem það er
leiðinlegt að sjá þá yngri, sem er
líflaus útþynna,
Magnús Á. Árnason frá Narfa-
koti í Innri Njarðvík, á í næsta.
sal tæra mynd er nefnist Niku-
lásargjá, þar er vafalítið með
betri myndum hans. í þeim sal
eru einnig myndir eftir ólaf
Túbals og Kristján H. Magnússon
er dó kornungur. Þessar myndir
þeirra hrifu mig lítið. í næsta
sal er skemmtileg mynd eftir
Eggert Laxdal, eldri d. 1951, er
nefnist Vetur við Reykjavík og
er frá 1929. Má kenna þar
sterk áhrif frá Jóni Stefánssyni,
en þó er eitthvað persónulegt við
myndina, sérlega er grjótið vel
málað. Eggert var oft skemmti-
lega prímatívur í málverkum
sínum. Og þá er í þessum sal
mynd eftir Freymóð Jóhannsson
í veglegum gullrammia er nefnist
SnæfelL Frammi í hlíðarsal
fyrir miðju eru nokkrar vel á-
sjálegar myndir m.a. vatnslita-
mynd eftir Finn Jónsson, fínleg
en í alltof þungum ramma til að
njóta sín og málverk eftir sama
úr safni Magnúsar ívarssonar, er
nefnist „Úr Laugarhrauni" frá
1932 — mijög sérkennileg. Úr
sama safni er þama mynd
Sveins Þórarinssonar „Úr Keldu
hverfi.
Fleiri ágæt verk eru I sama
sab sem skákar jafnvel suraum
aðalisölunum.
í fremsta hliðarsal eru nokkrar
myndir eftir Kristin Péturssou
og finst mér hann geta verið
sterkari en þaraa kemur fram
Ólafur Túíbals á í því herbergi
huigþeleka litla vatnslitamynd.
Á þessari sýningu er það á-
berandi hve raimmar fara oft illa
við myndir og væri sýningin
mun sterkari eí listar einir væru
utan um margar þeirra í stað
níðfþungra ramraa eða skraut-
umibúðir. Rammar gera mynd
alWrei betri en hún er 1 sjálfri
sér, en geta aftur á móti dregið
mjög úr áhrifum hennar, kæfl
hana og misþyrmt eins og þarna
á sér alltof oft stað. í helld er
sýningin ekki rismikil og mjög
misjöfn en ekki hefði ég viljað
missa af því að sjá myndir Jóna
Þorleifssonar sem geymast lengi
eftir að út er komið og haldast;
ljóslifandi í minni og sinnL
Bragi Ásgeirsson. .
Braique, Picasso, o.fl., og jafnvel
verk eldri snillinga mátti þá
töfra fram. Væri æska vor ekki
betur sett ef hún gæti li'tið slík
verk höfuðsnillinganna augum í
höfuðborg vorri og væri þá höfuð
borg vor og þjóðin ekki mieiri af
verkum þessum? Verkum sem
voru oft föl á lægra verði en
flestir geta gert sér í hugarlund
í dag, en sem hafa nú söluverð
er skiftir milljónum og oft tug-
um milljóna króna. Fyrir löngu
hefðu listaverk þessi endurgreitt
margfaldlega þann pening er
hefði farið í slíka byggingu og
kaup listaverka, gefið þjóðinni
meiri tekjur og varanlegri
en nokkur nýsköpunartogari.
En það er ekki aðalatrið-
ið heldur það menningairlega
gildi sem slíkt hefði haft — það
aðhald sem jákvæður listasmekk
ur hefði framkallað. En það vair
ekki hlustað á þá, er gagnrýndu
andvaraleysið þá og áður í þess
sm efnum. Afburðasnjöll grein
Þeðar ísraelsmenn stofnuðu
lýðveldi sitt var það þeirra fyrsta
verk að reisa listasöfn í aðal-
borgunum, senda erindreka um
allar jarðir, er krvöddu dyra hjá
beztu myndlistarmönnunum og
komust oft að ágætum kjörum.
Árangurinn er sá, að þeir eiga
nú ágæt söfn nútímalistar og
eitthvað af eldri list. Þeir styrktu
ungt efnilegt fólk til listnáms eft-
ir mætti, enda eiga þeir þegar á-
gæta myndlistarmenn og raunar
listamenn í öllum greinum. List
og menning er undirstaða hvers
þjóðlfélags — án þessa hrynur
það fyr eða síðar. Þetta vissu
Israelsmenn og reistu ríki sitt á
þeim grunnL
Það er löngu kominn tími tfl
að við íslendingar opnum okk-
ar ríki að öllu leyti fyrir breytt
um hugsunarhætti hins nýja tíma
einnig í listum og það af fyllstu
reisn og framkvæmdavilja nú-
tímamannsins og hættum að láta
Vandlátir reykja
MULATA — FORTUNA — HALF CORONA
DUET — VADA — MEDIA — PICO.
Lán
að upphæð kr. 300.000.— óskast til tveggja eða
þriggja ára, tryggt méð öðrum véðrétti í góðu ein-
býlishúsi í Kópavogi. Tilboð sendist afgreiðslu
Morgunblaðsins, merkt „Lán-----4879“.