Morgunblaðið - 13.05.1967, Qupperneq 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 13. MAÍ 1967.
17
vill aukið skuldir sínar við Seðla
bankann samtímis eða aflað sér
fjár með skuldaaukningu erlend
is. Sparifjáraukning Iðnaðar-
bankans frá árslokum 1962, eða
á síðustu 4 árum, nemur tæp-
um 300%, en sparifjáraukning
Búnaðarbankans er á sama tíma
um 225%, Landsbankans um
200% og Útvegsbankans nokkuð
minni. En ætla verður, að
haft hafi hvað mest áhrif á
minni sparifjáraukningu Útvegs
bankans stofnun annars vegar
Iðnaðarbankans og svo síðar
meir Verzlunarbankans.
Það ei-u ýmsir fleiri þættir
lánsfjármála iðnaðarins, sem
máli skipta. Ég skal ekki að
þessu sinni tefja tímann við að
rekja þá, en kem ef til vill að
þeim að einhverju leyti síðar í
ræðu minni í öðru sambandi.
UPPHAF STÁLSKIPASMÍÐI
Ég vil nú víkja að einum þýð-
ingarmesta þætti í iðnþróun síð
ari ára hér á landi, en það er
upphaf stálskipasmíða í landinu
og nýbygging dráttarbrauta, til
þess að annast viðgerðarþjón-
ustu við fiskislkipaflotann. Að
vísu hafa einstök stálskip verið
smíðuð áður, en bæði minni og
ekki stöðug framleiðsla.
Það mun hafa verið í júnímán
uði 1964, að ríkisstjórnin fól
Efnahagsstofnuninni að kanna
þörfina fyrir aukningu dráttar-
brauta og skipasmíðastöðva i
landinu með tilliti til hinnar stór
felldu aukningar bátaflotans,
sem átt hafði sér stað undanfar-
in ár. Fyrir dyrum stóð stækkun
bátanna og breytingar á gerð
þeirra. í september sama ár skil
aði Efnahagsstofnunin áætlun
um þörf fyrir byggingu dráttar-
brauta og skipasmíðastöðva til
þjónustu við bátaflotann. í
skýrslu Efnahagsstofnunarinnar
var reynt að meta þörf bátaflot-
ans að f jórum til fimm árum liðn
um fyrir allt í senn, dráttarbraut
ir, viðgerðarverkstæði og skipa-
smíðastöðvar. Voru niðurstöðurn
ar í stórum dráttum þær, að
heppilegt gæti verið að byggja
þrjár tiltölulega stórar og full-
kiomnar stöðvar á suðvesturlandi,
en fjórar til sex minni stöðvar,
sem í fyrstu hefðu ekki eins al-
hliða útbúnað 1 öðrum lands-
hlutum. Talið var nauðsynlegt,
að heildarfjárfesting í þessu
skyni yrði um 200 millj. króna
eða 40 til 50 millj. króna á ári.
Síðar tók Seðlabanki fslands að
sér frekari athugun á þörfinni
fyrir dráttarbrautir og skipa-
smíðastöðvar auk fjáröflunar í
samráði við ríkisstjórnina vegna
þessara framkvæmda.
Á undanförnum tveim til
þrem árum hefur átt sér stað
mjög athyglisverð iðnþróun á
þessu sviði. Á þessu ári verður
aðstaða til stálskipasmíða innan-
húss á íslandi á fjórum stöðum.
I>að er hjá Stálvík við Arnar-
vog; hjá Dráttarbrauitinni sf.,
Akranesi; hjá Marselíusi Bern-
harðssyni, ísafirði; og hjá Slipp-
stöðinni hf„ Akureyri. Af þess-
«m stöðvum er aðeins ein, sem
eingöngu fæst við skipasmíðar,
Stálvík Tvær stunda jöfnum
höndum skipaviðgerðir og skipa-
smíðar. Stöðin á Akureyri er
sjálfstætt fyrirtæki um skipa-
smíðar, en hefur dráttarbrautina
á leigu hjá Akureyrarbæ og sér
um rekstur hennar. Á síðastliðnu
óri vildi svo einkennilega til,
að á einni og sömu viku var
hleypt af stokkunum í íslenzkum
skipasmíðastöðvum þrem stál-
skipum, allt að 350 smálestum
að stærð. Um síðastliðin áramót
imunu 6 stálfiskiskip hafa verið
í smíðum í íslenzkum skipa-
smíðastöðvum.
Ef litið er á áætlaðan heildar-
kostnað og fjáröflun til fram-
kvæmda við þessar fjórar skipa-
smíðastöðvar, lætur nærri, að
það nemi um 70 millj. króna.
Gert hefur þá verið ráð fyrir, að
innlend lánsfjáröflun nemi um
65% af heildarfjárfestingunni og
erlend lánafjáröflun tæpum 18%
eða lánsfjáröflunin samtals
ixærri 73%. Eigið fé er þá gert
ráð fyrir að sé um 27%. Ef mið-
að er við, að fjárfestingin falli
að langmestu leyti á 5 ár, 1964
til 1968 er meðaltalið um 14
milli. króna á árL í samhanrfí
við áætlanir um heildarkostn-
að og fjáröflun verður að hafa
íyrirvara, þvá að gera verður
ráð fyrir, að áður áætlaður kostn
aður við þessar skipasmíðastöðv-
ar verði meiri en ráðgert var og
verður því með einhverju móti
að auka fjáröflunina, ef tíma-
ákvarðanir eiga aft standast.
Afkastageta þessara skipa-
smíðastöðva er af viðkomandi
aðilum áætluð þessi:
Stálvík: Þar verður hægt að
smíða innanhúss allt upp í 1000
tönna skip. Afkastagetan er nú
áætluð um tvö 3—400 tonna fiski
skip á ári.
Akranes: f Dráttarbrautinni á
Akranesi verður hægt að smíða
allt upp í 450 tonna stálskip.
Áætluð afkastageta þar er 1—2
fiskiskip á ári.
ísafjörður: Marselíus Bern-
harðsson kveðst geta smíðað allt
að 450 tonna stálskip, en gerir
ekki ráð fyrir að smíða nema
eitt skip árlega.
Akureyri: Slippstöðin á Akur-
eyri hefur nú samið um smíði
tveggja 530—550 lesta skipa og
má gera ráð fyrir, að smíði
hvers um sig taki um 10 mán-
uði. Þegar stöðin verður komin
að fullu í notkun, ætti afkasta-
getan að geta verið allt að tvö
skip á ári, og er þá miðað við
nokkru minni skip, eða 3—400
tonn.
Hið reisulega verksmiðjuhús
Samkvæmt þessu er áætluð
heildar-afkastageta þessara fjög-
-urra stöðva um 6—7 skip á ári
af stærðinni 3—400 tonn, en
væntanlega fleiri, ef skipin eru
minni.
Ég skal nú víkja að því að
gera nokkra grein fyrir væntan-
legri aukningu stálskipaflotans
og þar með hugsanlegum verk-
efnum stöðvanna á næstu ár-
um. Miða ég þá við fiskiskip, 100
tonn og stærri, en gera má ráð
fyrir, að fiskisikip af þeirri stærð
og þar yfir verði almennt smíð-
uð úr stáli í framtíðinni.
Undanfarinn áratug hefur
brúttóaukning þessa hluta flot-
ans verið 160 skip. Þar af eru að-
eins 8 smíðuð innanlands á síð-
ustu fimm árum, en 152 inn-
flutt. Sveiflur á aukningunni frá
ári til árs eru afar miklar, en
meðalaukning á ári er á þessu
tímabili 16 skip. Sé miðað við
heldur styttra tímabil, t.d. 6 und
anfarin ár, er árleg aukning held
ur meiri eða 19 skip.
í árslok 1967 verður fiskiskipa
flotinn um 210 skip yfir 100
tonn. Miðað við endurnýjun hans
á 15 árum ( á sama tíma og lán
til sikipanna endurgreiðast til
Fiskveiðasjóðs) og skipunum í
heild fjölgi ekki, er endurnýjun-
arþörfin um 14 ný skip á ári.
Auk þess kemur til eðlileg aukn
ing á flotanum, sem hér er áætl-
uð 3% á ári, eða um 6 skip og
mundi þá árleg aukning verða
samtals 20 skip.
Með tilliti til þess, sem nú hef-
ur verið sagt, má áætla, að ár-
leg meðalfjölgun fiskiskipa yfir
100 tonn verði 15 til 20 á næstu
ántino TWTiftaifi vi/S flllla afikasta-
getu þeirra stálskipastöðva, er
fyrir eru, þ.e.a.s. 6—7 skip á ári
af stærðinni 3—400 tonn og eitt
hvað fleiri, ef skipin eru minni.
Er sýnilegt, að næg verkefni eru
fyrir þær og þó fleiri stöðvar
bættusit við, eða þær sem nú eru
fyrir auki afkastagetu sína. Jafn
framt má ætla, að eitthvað yrði
um smíði annarra skipa í þess-
um stöðvum, t.d. minni flutninga
skipa.
Þeim áfanga hefur þá verið
náð á undanförnum 3—4 árum,
að íslenzkar skipasmíðastöðvar
virðast hafa afkastagetu til þess
að smíða um þriðja part af aukn
ingu fiskiskipaflotans, sem þörf
verður fyrir á næstu árum. Þetta
er ekki ómerkilegur árangur.
Nú verður að sjálfsögðu um
það epurt, hvort innlend stál-
skipasmíði sé samkeppnisfær við
erlendar skipasmíðastöðvar,
hvað verð snertir, enda þótt
ekki sé vófengt, að gæðin stand-
ist fyllilega samanburð. Um
þetta hef ég nýlega fengið upp-
lýsingar frá einni stálskipasmíða
stöðinni, þar sem borið er saman
verð á norskum bát, 355 rúm-
lestir, og bát af sömu stærð í
þessari skipasmíðastöð og þess
gætt, að miðað sé við sömu tæki
í báðum bátunum. Kemur þá í
ljós, að norski báturinn með
tækjum kostar 20.220.000 krón-
Lindu h.f. á AkureyrL
ur, en íslenzki báturinn með sam
bærilegum tækjum 20.020.000
krónur eða 200.000 krónum
ódýrari. Ég hef einnig upplýsing
ar um verð á hollenzkum bát,
sem kom til landsins á þessu ári,
en er ekki nema 318 rúmlestir
og kostar 20.400.000 krónur
Ég hef hins vegar ekki enn get-
að aflað upplýsinga um, hvort
tæki í þessum bát eru að öllu
leyti sambærileg við hina tvo
bátana. Mér er heldur ekki grun
laust um, þó ég hafi ekki um
það óyggjandi upplýsingar, að
bæði í Noregi og Hollandi njóti
skipasmíðastöðvar beinna og
óbeinna fríðinda.
NÝJAR OG STÆRRI
DRÁTTARBRAUTIR
Nú skal vikið að dróttarbraut-
unum. Bygging hinna nýju drátt
arbrauta, sem staðið hefur yfir
á undanförnum árum og miðuð
er við þörf hins nýja skipastóls,
'hefur í aðalatriðum farið eftir
áætlun þeirri, sem lá fyrir í árs-
lok 1964 frá Efnahagsstofnun-
inni, en hún var gerð á grund-
velli þeirra ráðagerða, sem þá
voru uppi hjá einstaklingum og
fyrirtækjum og sveitarfélögum
um byggingar dráttarbrauta. En
hins er að geta, að þessi áætlun
hefur jafnan verið endurskoðuð
árelga, og verulegar breytingar
'hafa orðið á áætluninni vegna
'hækkandi verðlags á tímabilinu,
mikilla ófyrirséðra kostnaðarliða
og breytinga á framkvæmdum.
Framkvæmdir við byggingu
dráttarbrauta hafa staðið yfir í
Njarðvíkum, á Akranesi, Nes-
kaupstað og Akureyri og ráða-
gerðir eru um byggingu dráttar-
brauta í Hafnarfirði og Vest-
mannaeyjum, en á hvorugum
staðnum eru framkvæmdir hafn
ar. Hins vegar er lokið fram-
kvæmdum við byggingu dráttar-
brautarinnar á ísafirði. Heildar-
fjárfestingin í dráttarbrautunum
sex, að Vestmannaeyjum frá-
töldum, en þar liggja ekki fyrir
áætlanir, eru um 157 milljónir
króna . eða árlega frá 1965—1970
að meðaltali rúmar 26 milljónir
króna á ári. Um helmingur þessa
kostnaður er greiddur af inn-
iendu lánsfé, sem aflað er gegn-
um fr'amkvæmdaáætlun ríkis-
stjórnarinnar, auk þess sem til
kemur framlag Hafnarbótasjóðs
til þeirra dráttarbrauta, sem eru
í eigu viðkomandi bæjarfélaga.
f árslok 1967 verða fiskiskip,
101 tonn eða stærri, samtals um
210 að tölu, þar af um 140 skip
stærri en 150 tonn. Af skipum
101—150 tonn að stærð eru flest,
eða 35—40 skip, á bilinu 101—
110 tonn. Fyrir skip af þessari
stærð eru nú fyrir hendi nægi-
legir upptökumöguleikar hjá
eldri brautum. Það vandamál,
sem verið er að leysa með
byggingu nýju dráttarbrautanna,
er því vegna upptöku og við-
halds um það bil 170 fiskiskipa
yfir 110 tonn.
Á þessu ári verða upptöku-
möguleikar fyrir fiskiskip yfir
110 tonn hjá eftirtöldum aðilum:
Slippfélaginu í Reykjavík; Drátt
arbrautinni sf., Akranesi; í
Stykkishólmi; hjá Marselíusi
Bernharðssyni, ísafirði; Dráttar-
brautinni hf., Neskaupstað og
Skipasmíðastöð Njarðvíkur.
Gera má ráð fyrir, að Slippfélag
ið í Reykjavík, sem er sá eini
af ofangreindum aðilum, sem
ekki er með nýjam slipp, geti ann
að um 150 upptökum árlega á
skipum af þessari stærð, og er
þá miðað við reynslu síðustu
þriggja ára. Um slippinn í Stykk
ishólmi er lítið vitað, en hér er
gert ráð fyrir um 30 upptökum
þar á árL Hinir slipparnir geta
hver um sig annað 70—80 upp-
tökum árlega, og er þessi tala
bæði byggð á reynslu síðustu
ára og áætlunum viðkomandi að-
ila um væntanleg viðskipti. Hins
vegar er rétt að benda á, að nýt-
ing brautanna getur verið miklu
meiri en þessar tölur sýna. Sam-
kvæmt ofangreindu verða sam-
tals möguleigar á um 480 upp-
tökum á ári fyrir fiskiskip yfir
110 tonn.
Æskilegt þykir, að skip þau,
sem hér um ræðir, komi að með-
altali í slipp þrisvar á ári, en al-
gengara mun þó, að þau fari ekki
í slipp nema tvisvar eða jafn-
vel einu sinni árlega. Flestar upp
tökur eru vegna minni háttar við
gerða, og stoppa skipin þá í slipp
í 2—5 daga og eru þau þá ým-
ist tekin út á hliðarstæði eða
höfð í sjálfum sleðanum, meðan
viðgerð fer fram. Enn sem komið
er, þá er þessi hluti fiskiskipa-
flotans svo nýlegur, að lítið er
um stærri „klassanir“, sem taka
töluvert lengri tíma. Ganga má
út frá bvL að dráttarbrautirnar
hafi næg hliðarstæði fyrir þessar
„klassanir“, þegar að þeim kem-
ur, enda vart að ætla, að vinnu-
afl sé fyrir hendi til fullkom-
innar nýtingar á mörgum stæð-
um. Hér verður því engin áætl-
un gerð um þörf fyrir hliðar-
stæði, heldur aðeins fyrir þörf
flotans fyrir uppsetningar, en
áætlunin miðuð við 2.5 upptök-
ur á skip árlega og 170 skip yfir
110 tonn, eða samtals 425 upp-
tökur. Miðað við upptökumögu-
leika, sem, eins og að framan
greinir, eru um 480, er því vel
séð fyrir þessari þörf.
Auk þeirra brauta, sem hér hef
ur verið getið, eru ákveðnar
framkvæmdir við dráttarbrautir
á Akureyri og í Hafnarfirði.
Á Akureyri verður byggð stór
braut, sem á að geta tekið upp
í 800 tonna skip í hliðarfærslu
og allt upp í 2000 fenna skip í
dráttarbrautarsleðann. Fram-
kvæmdum við þessa braut á að
verða fulllokið á árinu 1968. í
eldri braut, sem fyrir er á staðn-
um, er hægt að taka allt að 120
tonna skip, en framkvæmda-
stjóri Slippstöðvarinnar á Akur-
eyri gerir ráð fyrir, að upptök-
ur í nýju brautina verði varla
færri en 100 árlega, en afkasta-
geta hennar getur raunverulega
verið miklu meiri.
Dráttarbrautin í Hafnarfirði
er gert ráð fyrir, að geti tekið
skip allt upp í 5—600 tonn. Þar
eru áætlaðar um 80 upptökur á
ári. Brautinni á að vera fulllokið
1970.
í þessum 2 brautum, þ.e. á
Akureyri og í Hafnarfirði, bæt-
ast þannig við möguleikar til
am 180 uppsetninga á ári, lágt
áætlað, en það jafngildir þjón-
ustu við um 70 skip. Erfitt er
að áætla fjölgun fiskiskipa næstu
árin, en vart fjölgar fiskiskipum,
yfir 110 tonn, um 70 á skemmri
tíma en 3—5 árum. Sé gert ráð
fyrir fjórum árurn, verður þörf
in í árslok 1971 fyrir 600 upp-
setningar alls, en hins vegar
möguleikar á 750 uppsetningum.
Þetta þýðir nokkurn veginn, að
þörfinni yrði fullnægt fram til
1974—75.
Af þessu, sem nú hefur verið
sagt, má sjá, að við eigum ekki
á næstu árum að þurfa að senda
fiskiskip okkar til útlanda til
þess að fá viðgerðarþjónustu.
Ennfremur, að íslenzkar skipa-
smíðar eru verulega í uppsigl-
ingu.
Við þessa merku iðnþróun f
landinu vil ég bæta því við, að
Landssamband skipasmíðastöðva
hefur leitað eftir aðstoð Iðnþró-
unarráðs, til þess að stöðvarnar
geti hafið „seríubyggingu“ á
skipum, en þær telja sig hafa
möguleika til þess að byggja 12
skip á 2 árum af sömu gerð, en
verði að því ráði horfið, telja
þær sig geta lækkað byggingar-
kostnaðinn um 10%. Ég geri ráð
fyrir þvi, að stöðvarnar sjálfar
muni efna til markaðskönnun-
ar á næstunni, en Iðnþróunar-
ráð muni samtímis gera ráðstaf
anir til þess að kanna fjáröflun-
armöguleika, til þess að slíkar
,seríu.byggingar‘ geti átt sér stað
hér innanlands. Við sjáum m.a.
hversu þýðingarmikil hin inn-
lenda skipasmíði er, ef haft er f
huga, að við þurfum að byggja
árlega um 20 skip, sem kosta
e.t.v. nálægt 20.000.000 krána,
eða alls um 400.000.000 króna.
Þá er gert ráð fyrir, að helming-
ur af þessu kostnaðarverði wkipa
sparnaði um 200.000.000 króna.
þau smíðuð innanlands, en það
samsvarar árlegum gjaldeyris-
sparnaði um 200.000.000 'jferóna.
Hér vil ég geta þess, afS fisk-
veiðasjóður og Fiskifélag íslands
hafa skipað nefnd til þess að
kanna hvers konar gerð fiski-
skipa muni henta hér bezt, og
munu fulltrúar Landsi/ambands
skipasmíðastöðva hafa samxáð
við þessa nefnd.
Ég læt nú lokið máli mínu um
þennan merka þátt iðriþróunar á
íslandi, s,em orðið hefur á síð-
ustu 3—4 árum.
RÁÐSTAFANIR TIL AÐ EFLA
VEIÐARFÆRAIÐNAÐ
Því miður er ekki sömu sögu að
segja um iðnþróun á öðru sviði
í tengslum við útgei'ðina. en bar