Morgunblaðið - 13.09.1967, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 13. SEPT. 1967
“JT: BÓKMENNTIR
Dm innblástur og fleira
„HUGVITIÐ úthu'gsar og smáð-
ar grindina, en vandvirknin hefl
ar, fægir og ful'lkomnar", sagði
Grímiur Thomsen og kalLaði sér
til vitnis brezkan höfund, Jos-
eph Addison, sem „réð öllum rit
höfundum til að rita fljótt, en
hefla ,seint“.
Fyrruim var því trúiað, að skáld
gáfan væri náðargáfa, sem að-
eins fá'Um útvöldum félli í skaut,
líkt og því var t.d. trúað, og er
kannski trúað enn, að sitöfcu
menn séu gæddir hæfileika til
að sjá vofur og svipi, sem aðrir
sjá ekki; og er kallað að vera
skyggn.
Fornmenn röktu skáldgáfuna
til goðlegs uppruna. f Snonra-
Bddu er skemmtileg saiga um upp
runa skáldamjaðarins. „Því köll-
um vér skáldskapinn“, segir
Snorri, „feng Óðins og fund og
drykk hans og gjöf 'hans og
drykk ásanna“.
Lengi síðan var litið svo á, að
skáld þægju gáfu sína af æðri
máttarvöldum. Og þau máttar-
völd höfðu ekki aðeins á valdi
sínu að vei'ta gáfuna, þau gátu
kippt henni til baka, hvenær sem
þeim sjálfum þóknaðist. Skáld-
gáfan var því hverfulust allra
gáfna. Til eru sagnir um skáld,
sem týndu gáfu sinni í lengri eða
skemmri tíma t.d. af þeim sök-
um, að þau misnotuðu hana. En
jafnvel þó sfcáld væri ekki svipt
gáfu sinni, sem því hafði eiinu
sinni verið gefin, var hún því
ekki jafntiltæk öllum stundum.
Talað var um anda og innblást-
ur. í»ví aðeins gat skáld ort, að
andinn kæmi yfir það. Innblást-
urinn hreint og beint knúði tii
sköpunar. En hann gat orðið
Skammvinnur. Þess wegna varð
að nota 'hann tii hins ýtrasta,
„rita fljótt“ þá stuttu stund, sem
hann gafst. Andinn gat horfið
jiafnskyndiLega sem hann hafði
komið. Þá varð sú grind, sem
Grímur talar um, að vera nokk-
urn veginn mótuð.
Þegar innbLásturinn þraut, va-r
skáldinu óhætt að varpa önd-
inni og lítia yfir unmið verk. Þá
tók við fágun og snyrting. En það
var aðeims vinna, sem krafðist
ekki goðlegrar andiagiftar, heid-
ur aðeims smekks og vandvirkni
að ógieymdri fagþekkingu.
Þegar brezki rithöfundurinn
Carlyle haifði Lokið við rit sitt um
frönsfcu stjórnarbyiting’Una og
falið það John Stuart MiLi til yf-
iriestrar, gerðist það óhapp, að
handritið brann hjá Miil; vinnu-
kona notaði það til uppkveikju.
CarlyLe hlaut að hefja verkið að
nýju. Þá þótti 'honum verst, að
andinn var farinn veg allrar ver
aidar — ,,the spirit it was writt-
en with was past“.
Meðan veröldin var fábreytt
og fastskorðuð og trúað var á
forsjón og heppni, voru skáld öf
umduð af sérgáfu sinni. Hvort
sem gengi þeirra var meira eða
minna á veraldarvísu, voru orð
þeirra fleyig og varanleg. Og þar
eð skáldskapurinn var náðar-
gjöf, fylgdi honum lí'ka duLar-
fullur kynngimáttur, samanber
kraftaskáldin, sem margar þjóð-
sögur herma frá.
SkáLdin skáru sig úr fjöldan-
um. Þau voru „frægt fólk“. Ung
ir menn iitu upp til þeirra og
langaði að vera einis. Ungar stúlfc
ur sváfu með ijóð undir kodd-
anum og dreymdi lýriska
drauma. Þannig var það í
gamla daga.
Nú er veröidim orðin hvers-
dagsieg og óformleg, ef miðað
er við hátíðleika fyrri tíðar. Líf
ið er á hinn bóginn margbrotið,
leiðirnar óteljiandi. Maðurinn trú
ir á mátt sinm og magin frem-
ur en á náð og forsjón. Verður
þó að viðhafa hugtakdð trú með
varfærni, þegar borin er saman
nútíð og fortíð, því brýnt er fyr-
ir nútímamanninum, að trúa
ekki, fyrr en hann hefur skiLið,
gagnstætt því sem áður tíðkað-
ist.
Gömul stéttaskipting, sem
lemgi virtist óhagganleg eins og
foldgnótt fjall, hefur gersam-
lega riðlazt. Enginn maður er
Lengur borinn til einhvers ör-
uggs hLutskiptis í lífinu. Sér-
hver ■einistaklingur getur í raun-
inni orðið hvað, s.em er, sé hann
aðeins hæfileika gæddur. Hvað
sem viðvífcur raunverulegu jafn
ræði, þætti nú tæpast tilhlýði-
iegt að kenna það, sem stendur
í HeLgakveri, að „í þjóðféLagLnu
eru sumir yfirmenn, en sumir
undirmenn“. Það er svo vait að
dæma um, hver er yfir hverj-
um, og forysituhlutverk gerast
fallvöLt.
Menntun, sem áður taldist tdl
sérréttinda, er orðin almenn.
„Skítt með aLLa skynsemi, en
gáfur eru gull“, var eimu sinni.
kveðið. Þau orð áttu vel við á
tíð bóhemismans, þegar orð-
heppnir slæpingjar voru partur
af memningunni.
Þá var tími heppninnar. Jafn-
vel ættlausir fátæklingar lifðiu
sælir i þeirri fáránlegu von, að
einn góðan veðurdag mundi þeim
tæmast arfur. Maupa'SS'ant lýsir
því grátbroslega í sögunni Mon
oncLe JuLes.
Nú verða fátækir ríkir án þess
þeim tæmist arfur, og meira þyk
ir koma tii þess, sem aflað er
fyrir eigið frumkvæði og verð-
leika, 'heldur en hins, sem feng-
ið er mieð heppni og sLembilukku.
HæfiLeiikar manna eru að sönnu
firniamisjafnir. Samt muniu nú fá
ir trúa, • að sumir einsta'kiLingar
öðrum fremur séu t.d. fæddir og
af forsjóninmi útvaldir tiL að
skapa fagrar bókmenntir. Inn-
biástur og andaigift er að vísu
í gildi. En þess konar sveiflur í
huganum einskorðast ekki við
iistsköpun. Menn eru misjafn-
lega 'uppLagðir til aLlra starfa. Sú
S'taðreynd á sér eflaust máttúr-
Legar orsiakir. Sennilega má
skýra skáldlegan innblástur með
líffræðiLegri formúLu.
Samt er ekki neinum vafa
undirorpið, að flestir sæmiLega
'greindir menn gætu orðið iið-
tækir ijóða- eða sögusmiðir eða
LeikritaskáLd, ef tiLhneigingin
væri nógu sterk og ekki brysti
úthald. En afreksmenn gerast að
sjálfsögðu jaifmfáir á þeim svið-
um sem öðrum. Og margir vekja
efcki svo mikLa athygii með ævi-
iöngu sitriti, að nafn þeirra sé
nokkru sinni hent á lofti manna
á meðai.
Ef stétt rithöfunda er borin
sarnam við stéttir annaTra lista-
manna, virðist rithöfundas'tétt-
in vera sundurieitari en nokkur
hinna.
í öllum stærri ménningariönd-
um úir og grúir .af skóLum og
akadiemíum fyrir myndlistair-
menn, tónLLstarmenn og ieikara.
Næstum aLLir, sem hyiggjast gera
þær iistgreinar að starfi, nema
þær í iskóLum. Og sú menntun er
oft kostnaðarsöm. Því fremur
er iíka List þeirra viðurkennd
sem fúllgilt starf -eða staða í
þjóðfélaginu.
Öðru máii gegnir um rithöf-
unda. Þeir eru ekki starfsstétt í
venjuLagum skiLningi, heldur á
víð og dreif innan um aillar stétt-
ir, sem nöfmum tjáir að nefna.
Starfsuindirbúningur þeirra er
eins marglháttaður og mennirnir
eru margir. Og séu þeir sþurðir,
hvernig ungir menn eigi að búa
sig undir ritstörf, verða svörin
Líka jafnmörg og mennirnir.
Sumir gefa í skyn, að ven.juleg
skólaganga sé óþörf, því skáld
eða ritíhöfundur þurfi fyrst og
frems't að „stúdera lífið“, og það
verði ekki stúderað í neinum
skóla nema skóla Lífsins. Vera
má, að þeir hafi rétt að mæia um
notagiidi þess skóla, út af fyrir
sig. Hitt er staðreynd, að fæstir
rithöfiundar hafa látið sér nægja
þá stúderingu, þeir sem annars
áttu kost.
Ekki verður heldur um það
deilt, að brjóstvitið er nú — á
tímum hinna óskoruðu fagrétt-
inda — haria LítiLs metið. Próf og
réttindi eru eins og iyklar. Sá
sem engain hefur Lykiiinn, hann
má standa úti. Honum 'g.agnar
ekki að segjast kunn.a þetta eða
hitt, ef hann h,efur eklkí bréf
upp á það. Þess vegna verður
rithöfundur að margisanna hæfi-
leika sína í verki, áður en sam
félaigið tekur að launa honurn
erfiðið. Það þætti að gjaida
Verð aðgöngnmiða:
Bikarkeppni Evrópuliða
í KVÖLD (miðvikudag), kl. 18.30 LEIKA
KR. - ABERDEEIM
Á LAUGARDALSVELLINUM.
Sala aðgöngumiða í dag við Útvegsbankann. — Við Laugardalsvöllinn frá kl. 5.00.
Forðizt biðraðir — Notið forsöluna.
Stúlka kr. 100.—
Stæði — 75.—
Börn — 25.—
Knattspyrnufélag Reykjavíkur