Morgunblaðið - 13.09.1967, Side 17

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 13. SEPT. 1967
17
Oþrjótandi verkefni bíða
í Norræna húsinu
-segir Ivar Eskeland í viðtali við Itiorgunblaðið
ÞEGAR Norðurlandaráð tók á-
ktvorðun um a@ nelsa norrænt
bús í ihiötfiuðborg íslands valkiti það
ólblanidna gleði úit til nyrztu anm
mesja hér á la-ndi, því að þetta
sýndi skilning Norðunlaindaráðs-
ins á því, að vegina þesis að ís-
land var fjarlægast þeirra riikáa,
sem aðild eig-a- að ráðinu, va-r
nauðsyn á að öil Norðuriönd
éignuðust sameiginlega miðsltöð
einimitt þar. Og um leið var
þessi ráðstöfun viðunkenning á
því, að norðurla-n-daþjóðir-nar
ættu ístl-endingum ýmislegt að
þakka írá fiornu fiari sivo sem
varðveizlu norrænnar sögu, sem
annars hefði glatazt, og líf nor-
rænnar turugu, sæmilega ólbreyttr
ar. — Á Norðurlöndum er sú
stooðun italsv-ert aimenn, að ís-
lenzku þjóðerni sitafi hæt-ta afi
amerískum álhrifium, og þess-
vegna sé na-uðsynlegt að styrikja
sambandið við hinar Norður-
landaþjóðirnar -til þess að veiga
á mót'i álhrifiunum að vesfian. Hiug
myndir þessar um vestrænu á-
hritfin eru eklki réttar. Að
min-nsta fcoslti 'h-efiur íslenzk tunga
eklki gl-eypt nærri eiins miikinn
erlen-dan orðafiorða- ómel'tan síð-
uisitu tufifiugu árin og s-u-m hin
Nbrðurla'ndamálin hatfa igert. Og
fiullyrða má að unga IkynsillóSin
á íslandi talar betra mál í dag,
en hún gerði í Reykjavlk íyriir
hlállfri öld. — Hitt er vilta.nJ.ega
rétt, að a-ldrei hiefiur íslendimg-
lum verið meiri þörf á nóinni sam
vinmu við hin Norðurlöndim en
einimitt nú, og þessvegna er stoifn
un n-orræna hússdns þeim fagn-
aðarefni.
— Ég þori að fullyrða að frétt
in um að Ivar Eskeland væri
ráðinn fyrsti foristöðum-aður
Norræna Ihússins, hafi verið nýtt
fagnaðarefni öllum þeim, sem til
ha-ns þeikkjia og starfs hams _ í
þágu íslenzkra bókm-ennta. Ég
iget varl-a hugs-að mér, að noiklk-
u-r þeirra rúmlega tuttugu, sem
-um starfið sóttu, hafi vertð hæf-
a-ri til þess en ha-nn. Bæði vegna-
kynn-a sinna af íisJenzkum hög-
-um og fsJenzkri tungu og vegna
hims brennan-di álhuga, sem hann
hefiur sýnt í bókmenntastairfi
símu og velvildar sinnar tH alls
þess, sem íslenzk-t er. Þessvegna
hlaJslkaði ég til að (hitta hann að
máJi, núha á dögunrum og ræða
við 'hann lum framtíð Norræna
hússins.
En fyrslt skal sagt nokkuð frá
manninum sj'áifium og starfi þvi,
sem hann h-efiur unnið. Það er
býsna rnilkið, því að Esbelamd er
elkki orðimn fertugur enn.
Hann er fæddu-r á Storð,
slkammt frá Bergen árið 1927,
sonur Severi-ns Eskelands refct-
ors menntaskóilans þar, sem
mörguim ís'l-endingum er kumn-
uir, þó að fileiri m-uni hafa þek'kt
Lars bróður harns, stoóJas-tjóra á
Voss persónulega, því að ma-rigir
íslendingar sóttu sJcóila hans <um
eitt stoeið. En þeir 'bræður vor-u
báðir lamdstounnir fýrir starf
sitt í þágu nýnorstounnar og al-
Ihlið'a þjóðræknis-s'tarfs, og þá viit
a-nllega um leið norsto-islenzkra
toynna. Severin Eskela-nd þýddi
Elirítos sögu rauða og fleiri sögu-r
á landsm-ál og báðir störfiuðu
þeir bræður mitoið fyrir „Noregs
Máillag“, hið stertoa víigi ný-
-norskra bókmennta og toynn-
imgarstöð íslenzkra fiorn-bók-
mennta.
„Eplið fellur sj-aldan la-ngt frá
eikinni“, má segja um Ivar
Severinsson Eskelan-d. Hann
kynntis't íslendingasögum, Edd-
lumum og Snorr-a á barnsialdri og
á þeirri -undirstöðu h-efiur hann
byggt kynni sí'n á nútímalbók-
menntum ís-lendinga. Efitir að
hann varð stúdent — ( það var
í Os®ó en ekki á Storð, því að
Þjúðverjar viku fiöður hans frá
embætti í byrjun stríðsins, og
fiuittisit ha-nn þá til Os-ló og var
þar u-nz hann tók aftur við em
bætti sínu eftir strí'ðslok) — tók
Ivar toennaraskólapróf á Storð
en bóf sí-ðam háskóla-nám í Osló
Lauk hann þar fyrst prófi í
frön-sku en síðan í norrænni miál
fræði. Sem aðalverkefni í því
prófi vaWi hann sér skáWskap
HaJWórs Laxnass og var þ-essi
próifritgerð ekkert smáræði. Hún
kom út í bókarfiormii, örlítið
br-eytt, S’Umarið 1956 — nok-kr-
um mánuðum áður en Laxn-ess
var sæmdu-r Nobelsverðlaunun-
um.
Síðan hafiur hann verið önnum
kafin-n við la'llstoonar störf, svo að
ót-rúlegt má heita að honum stouli
hafa unnizt tími -ti-1 að þýð-a
bækur — og leikrdlt. — Hiann var
ritari „Noregs MSll-ag“ 1955 og
1956, var-afiormaður þess 1957—
1960 og síðan formaður þess
inæstu þrjú árin og jafnframit hef
ur hann storifað 50 ára s'ögu þes-s.
Útgáfustjóri (produksjonssjef)
„Eonna Porlag“ var hann árin
1956—-1960, en þetta útgáfiufýri-r
tætoi hefiur gefið út á nýnorstou
ýms-ar ísilenzka-r bætour, þ. á. m.
ljöðaþýðingar Iva-rs Orglands.
Sumarið 1960 lá við að Eske-
'la'nd filyttist tiil íslandis. Hann
hafði verið skipaður sendlkenn-
ari við Hásfcúia íslands. En
nokkru síðar kom keppinaiutu-r,
svo að ekker-t varð af ísla-ndsferð
inni. Estoeland hefur mikinn á-
hug-a á Jeiklist og nú var hann
beðinn uim að verða meðstjórm-
a-ndi Tormods Skagesitad við
Norska leikhúisið í OsJó. Það va-r
óneitianilega girnilegri staða en
sendilkennar-astaðan og enginn
Jláir Eskeland þó ha-nn stæðist
ekki þessa freistingu. En síðan
1960 hefiur Norsk-a leilklhúsið tví
mælalaiust staðið fremst leikhús
anna í Osló, bæði á listrænan
mælikvarða og -að því er snertir
va'l á leikri-tum sem fiólk vill
sjiá. Nonstoa leiklhúsið hefiur
blómgast þessi árin, sem öðnum
norskum leiklhúsum hafa verið
erfið. Þar haifia -tveir s-a-mhentir
áh-ugamenn verið að startfii um
val verkefna og starfsliðs, og -geta
verið ánægðir með árangurin-n.
Es-keland hefiur þýtt ýmis leik-
rttin-, s-em sýnd haf-a verið.
— Loks miá g-eta þess, að síðan
1963 hefiur Estoelamd verið fior-
maðu-r útvarpsráðsms norska og
'hinna sérsltöku n-ef-nda (híljúm-
varps og sjónvarps, en það er
tím-afrekt vandastarf, ekki sízt
í Nor-egi, þar sem sinna- verður
kröf-um tveggj-a tu-ngna um jaf-n
rétti, tauk allr-a annarra fcrafa og
tovarta-na, sem almenn-ingu.r ger-
ir. En Eskeland hefur -tekizt vel
-að sy-nda -milli sker-s og þáru í
málstreiitunni, og mikinn álhu-ga
h-efur hann sýn-t ýmaum nýmæl-
um í dagskrám útvarpsins.
Af því, sem hér að framan er
sagt, má ráða að Ivar Eskelaind
hefiur haft mör-gu að sinna á und
aniförnum árum. Eigi að s-íðiur
hefur ha-nn í tómstundiunium
komist yfir að þýða m.a. þess-ar
bækur Hailldórs- Laxness: Ung-
frúin góða og húsi-ð (á nýn-orskiu j
Gerpl-u, Pariadí.sarhe'imt, Brekk-u
kotsannál, Skáld-atíma, Atöm-
sitöðina og úrva-1 af smásögu-m
(allar á norskt bókmáJ). — Og
ennfrem.ur gaif hann út bl-aðið
„Dag og Tid“ í nokkur ár.
— Þér eruð kunnugu-r íslenzk-
um bótomenntum, segi ég er ég
hitti Eskeland á heimili hans á
Skogveien í Osló einn mor-gu.n-
inn nýlega .— En hve mikið er-
-uð þér kunn-ugur la-ndinu sjiálf-u?
— Þa-u kynni eru ekki mikil,
en þó svo mifcil a-ð ég hlafck-a til
að -ger-a þau meiri, segir Eske-
'land. É-g kom fyrst til fsla-nds
sem ungur stúdent, 1948, og var
þá í einskonar kaupavinn.u á Höl
um í Hjaltadal part úr .s-umrinu.
Ivar Eskeland
en ferðaðisit taJsvert lfka, eink-
-um um V-esturland. Á Hólum
var gott að vera — erindið var
aSaillega það a-ð læra ís'lenzku,
■en þá ætti maður helzt -að vera
þar, sem enginn heimilism-aður
skilur n-eitt Norð-urlandam-áil, en
þa-u heim-ili eru vandfiundin. Ég
lærði mest þega-r ég var eitt-
hvað að gera úti vi-ð með k-aupa-
og vinmumönnunum, því að þeir
-töluðu eintóma íslenzku við miig.
Og svo kynntist ég íslenzk.um
iheyskap og -lærði að stýra drátt-
arvél. Og kynntist sveitallílfin-u
— og íslenzkum hestum otg ís-
lenzkum m-at!
Næsta s'kiptið -kom ég 1952 á
norrænun-ámskeið hjá prúf. HaJ-1
dóri Halldórssyni, og því hafði
ég l'íka gagn og gam-a-n -af, og sá
ýmsa fræga og fiallega. staði, sem
ég 'hafði ekki séð áður; Síðan hef
ég komið þrisvar til íslands, en
það voru ailt stuttar ferðir. Svo
að þér sjáið, að þefckimg mín á
landin-u er líitil ennþá.
— Þér hla-kkið -til að taka við
fiorstöðumannssta-rfinu í Nor-
ræna húsinu? Hvaða þættir
starfsins heilla yður mest?
— Hvort ég hlaikka til! Ég
'hefði ekki sótt -um starfið ef ég
Ihefði ekki blafckað til að gegna
því. Og all-ir þættir þess eru
mikilsverðir — enginn má verða
útundan.
— Verða bókmenn-tirnar veiga
mesti þátturinn í starfs-emin.ni?
— Ga-gn k-væm bókmennta-
kynnin-g verður vita-nlega fram-
anlega. í Norræna húsinu vierðu-r
samastaður norrænna menn-ta-
man-na, ’sem leggja stund á is-
lenzk fræði. Þar eiga þeir að
igeta -unnið í næði og við góð skil
yrði j s-ambandi við Háskóla ís-
lands og Handritastofnunina, en
eigi síður í sambandi við aðrar
íslenzka-r s'tofn-ani-r. Ekkert ís-
lenzkit — ga-maJt eða- nýtt — er
Nor-ræna húsinu óviðkom-and'i.
Þar á að verða sam-astaður
þeirra, s-em -vilja fræða-st um
ísland og ísl-endinga, og þa-r á
að verða uppsprettulind sem
renmur í tvær áttir: till Norður-
landa austan 'hafs og -austan um
ha-f út um a-ll-a-r byggðir ís-
lands.
— Hvernig verður tillhögun
þeirrar gaignkvæmu kymmingar-
starfisemi?
— Það er enn of snemmt að
spyrja mig að því. Að svo stödldu
er ekki annað við að styðja-st
en lauslegan -ra-mma, sem gerð-
hefiur verið í stofnskré Nor-
ræna hússims, Árm, Snævarr há-
skóla-rektor mun verða á ferð
hér í Os'ló seint í septemiber og
þá fæ ég tækifæri til að tala. við
'h-ann um a-LLa tiLhögun stanfs-
ins.
— Verður bókaútgálfa og -ef til
-vilil útgáfa- norræn-s tím-a.rits ekki
mitoilvægur þáttur í sta-rfinu?
— Það von-a ég. En að svo
s-töddu- -geri ég ráð fyrir að það
verði aða-Llega ýms kymningar
sm-ári't, - sem hægt verður að
gefa út. Og óneitanlega væri
gaman að geta toomið út dálitlu
tím-ariti líka. Og væntanlega vex
stafnuninni svo fiskur um hrygg,
að hún verði fær um að gefa út
stærri rit ilíka. — En fyrst ium
sinn er mes-t um það verit að
koma- stofnuninni á Laiggir-nar.
Húsið er að verða tiLbúið en þá
er nœst fyrir hendi að koma
upp m.nbúinu og skapa starfs-
ski'lyrðin. Hús-ið þa-rf að eignas-t
gott bótoasafn og margt annað,
sem g-eti sýnt, að þa-rna sé sam
norrænt heimili.
— Fær stof-nunin nægi'lagt fé
til framkvæmda-nna?
— Framlagið sem gert er ráð
fyrir nú, ve-rður tæplega nægi-
legt -tiil þess að startsemin kom-
ist 'í það fiorm, sem ég hef bugs-
að mér. Ég geri óhikað riáð
fyri-r, að Norræna húsið þurfi
mi'klu meira fé, en nú er áætlað.
En ef stofnunin sýnir í verki, að
hún sé þess verð að vel sé hlúð
að 'henni, kvíði ég ekki fyrir að
hún verði lá'tin s-velta, Mér fiinnst
Ihugsjón sú, sem vaktá fyrir Norð
urlandaráðin-u með stofn-un Nor
ræna hússins svo göfiug, að hún
hljóti að eiga vísa-n öndvegis-
sess hjá ráðinu firamvegis. Nor-
ræna húsið er bezta firamkvæmd
in, sem Norðurlandaráð hefur
unnið -til þessa.
— Verður fjölmenn-t sta-rfslið
í Norræna húsinu?
— Að svo stöddu er gert ráð
fyrir tveim-ur sta-rfsmönnum auk
mín, og sta-rf -an-n-ars þeirra
ekki nema- að háltfu. Hér er -uim
að ræða hókavörð og umsjónar-
ma-nn. En þegar firá líður þartf
fleiri.
Því a-ð ég vona, að sta-rf Nor-
ræna hússins aufcist með tíman-
um meir og verði m-argþættara
en ma-r-ga órar fyrir í daig. Ó-
þrjötandi verkefn-i bd-ða í Nor-
ræna Ihúsinu. Þarma á að. verða
miðstöð norrænnar sa-mvinnu og
'kynningars'töð al'ls þess sem nor
rænt -er. Efcki aðeins bókmennt-
anna heLduir ail'lrar men-ninga-r —
Líka þeirrar verklegu. Þjóðirnar
á Norðurlöndum þurfa að
þekkja till atvinn-uvega hver-rar
annarr-ar, þær þurfa- að þekkja
-lifnaða.rhættina, umlhverfið, hugs
-unarhátt fióLks — aLlt. Við lifum
á s-vo mitol-um .umþreytin-gaitím-
um núna, að aldrei hefur verið
-meiri þönf á að balda til haiga
ýmsu því, sem -tíma-ns tönn sverí
ur fastast að. — Aukin kynni
Norðurla'ndaþjóðanna innibyirðis
eiga að þjappa þeim saman, svo
að -umlheimurinn þurfi ekki að
vera- í vafa um, að hór búa þjóð-
ir af sameiginlegum mennJngar-
stofni, þó að h-ver um sig hatfi
siín ein'kenni, sem eiiga að varð-
veitast og þroskast en ekki
rýrna við innbyrðisit samstarf.
Á þann hátt verður norræn
mennimg siterkari og á-
hrifameiri gagnvart menningar-
straumum stórþjóðanna og íær
a-ri um -að notfæra sér það sem
gott er í þeim, en vísa hinu á
bug, sem ektoi er æskilegt.
Um næstu ára-mót tekur Ivar
Eskel-an-d við starfi því, sem
han-n hefiur -verið r-áðinn til
næstu fjögu-r árin. Þau verða
vafal-a.ust erfið þessi frum-býlis-
ár, en það er gott að hugsa til
þess að bóndinn á 'heimilinu er
maður sem hefur sýnt, að hann
lætu-r hend-ur standa fr-am úr
•erm-um og gengur að s-tarfi síniu
fuLlur af álhuga og bjartsýni.
Skúli Skúlason.
LiOttmynd af Háskólahverfinu. Norræna húsið fremst.