Morgunblaðið - 28.05.1968, Blaðsíða 15

ilORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 28. MAÍ 1968.
15
THAUDOIUIDE-SK JÖLIN
I GÆR voru níu menn leiddir
fyrir þýzkan dómstól í endur-
reistri hermannasölubúð í
grennd við Aachen, ákærðir fyr-
ir að hafa valdið líkamssköðum
viljandi, og manndráp af gá-
leysi.
Búist er við að réttarhöldin
standi yfir í tvö ár. Fjórtán dóm-
arar munu dæma í málinu. Sak-
sóknarinn mun 'leiða fram 352
vitni. Sönnunargögn þau, sem
þegar hefur verið aflað, fylla
72.000 síður. Engin réttarhöld,
sem fram hafa farið í Þýzka-
landi komazt í líkingu við þessi,
ef undanskilin eru Niirnberg-
réttarhöldin. Sakborningarnir
eru eigendur, sex núverandi
starfsmenn og tveir fyrrv. starfs
menn fyrirtækis, sem nefnist
„Chemie Grunenthal“.
Fá fórnarlömb þessara manna
verða til staðar í réttarsalnum.
En þau skipta þúsundum: í
Þýzkalandi einu þjást eitt þús-
und fullorðinna af alvarlegum
taugaskemmdum og ef til vil'l
fimm þúsund ungbörn, sem fædd
ust hroðalega vansköpuð. Mörg
þeirra dóu. Mörg þeirra lifa enn,
fötluð. Lyfið var selt undir
mörgum heitum. Það varð al-
ræmt undir nafninu thálidom-
ide.
í höfuðatriðum byggist sak-
sóknin á eftirfarandi atriðum:
• Árið 1958, hófu sakborn-
ingarnir níu sölu á lyfi,
sem olli óbætanlegum
líkamssköðum, jafnvel
þótt þess væri neytt í
fullu samræmi við not-
kunarreglur.
• Þeir létu undir höfuð
hægt að virða þær að
vettugi, reyndu þeir
allt sem í þeirra valdi
stóð til að badla niður
orðróminn og með mút-
um að fá lækna til að
skrifa skýrslur um lyfið
sér í vil.
• Þetta sama lyf, sem sölu-
deild Grunenthal kallaði
„augasteininn okkar“
vegna þess hve gróða-
vænlegt það var, olli
ægilegum vanskapnaði á
hvítvoðungum.
Sakborningarnir níu munu
allir neita ákærunum. Hvað
snertir taugaskemmdir á ful'l-
orðnum munu þeir staðhæfa, að
þeir hafi brugðizt réttilega við,
þegar þeir fyrst fengu pata af
hættunni. Hvað vanskapnaðin-
um viðvíkur munu þeir halda
því fram, að ekkert hafi komið
fram, sem sannað geti, að thali-
domide hafi verið orsökin.
Síðan fregnir um þessa voða-
atburði bárust almenningi fyrst
í nóvember 1961 hefur mikil og
stöðug athygli beinast að thali-
domide-verkunum. Hundruð
blaðamanna munu sitja réttar-
höldin og hundruð dagblaða
munu flytja umheiminum fréttir
af fórnarlömbum þessa lyfs. Hér
er um að ræða harmsögu barna,
sem fæðzt hafa til ævilangra
þjáninga og auðmýkingar og
hetjusögu fólks, sem reynir að
létta sitt eigið hlutskipti, barna
sinna eða sjúklinga.
Þessi harmsaga hefur oft ver-
ið sögð og við reynum að læra
af henni. Hvernig gátu menntað-
ir menn, læknar og vísinda-
menn, gert sig seka um slík mis-
Þýzkt fórnarlamb thalidomides lærir að nota gervihendur og
fætur á sjúkrahúsi í Frankfurt.
leggjast að gera nægileg-
ar tilraunir með lyfið.
• Þeir auglýstu, að lyfið
væri öruggt þótt þeir
gætu enga tryggingu gef-
ið fyrir því.
• Lyfið var raunverulega
svo langt frá því að telj-
ast öruggt, að neytendur
þess greip skjálfti og
kláði, þeir svitnuðu og
seldu upp og í sumum til-
vikum gátu þeir ekki
staðið á fótunum.
• Þegar sakborningum bár-
ust skýrslur um þessi
viðbrögð við lyfinu leiddu
þeir þær hjá sér; sumir
lugu að læknum, sem
ræddu við þá, og þegar
skýrslurnar urðu þess
eðlis, að ekki var lengur
tök og síðan neitað að viður-
kenna sekt sína, þegar ekki varð
snúið við? Var harmleikurinn
óhjákvæmilegur, eða var hægt
að komast hjá honum, m.ö.o. var
um glæp að ræða? Það er hlut-
verk dómstólsins að svara þess-
um spurningum og mörgum öðr-
um; en hér á eftir verður sagan
sögð með hliðsjón af hinum upp-
runalegu málsskjölum.
Fyrirtækið „Chemie Grúnent-
hal“ hefur aðalbækistöðvar í
smáborginni Stolberg í grennd
við landamæri Belgíu, í þriggja
hæða byggingu, sem var upp-
haflega aðsetur koparfyrirtækis
á 18. öld.
Grúnenthal flutti í bygginguna
eftir síðari heimsstyrjöldina.
Það var afkvæmi gamals fjöl-
skyldufirma, sem nefndist Dalli-
Werke, Maurer & Wirtz, sem
framleiddi sápur, hreinsiefni og
fegrunarlyf í Aachen. Yfirmað-
ur hins nýja fyrirtækis var Her-
mann Wirtz, fjölskyldumeð'lim-
ur. Fyrstu lyfin, sem fyrirtækið
framleiddi vorú fúkalyf; í fyrstu
erlend lyf af þessu tagi, sem
framleidd voru með leyfi, og
síðar tvö ný lyf, sem fyrirtækið
framleiddi í eigin tilraunastof-
um, xan'thocillin og tyrothricin.
í júlímánuði 1946 réði fyrir-
tækið til sín yfirmann rannsókn-
ardeildarinnar, 32 ára gamlan
mann, dr. Heinrich Múckter.
Múckter hafði starfað sem lækn-
ir og efnafræðingur fyrir stríð.
í stríðinu var hann yfirlæknir
taugaveiki- og veirustofnunar-
innar í Kraká í Póllandi, sem
laut yfirstjórn þýzku herstjórn-
arinnar.
1. grein
Samkvæmt sönnunargögnum,
sem lögð voru fram við Núrn-
berg-réttarhöldin yfir læknum
nazista lagði þessi stofnun til
Weigl-blóðvatn úr innyflum
lúsa, sem notað var til að bólu-
setja með þrjátíu manns, sem
valdir voru úr hóp fanga í hin-
um alræmdu Buchenwald-fanga
búðum. Tíu manns létust af völd
um bólusetningarinnar. Hlut-
verk Múckter við stofnunina er
ekki alveg ljóst. Pólsk yfirvöld
segja einungis „Múckter var
trúr þýzkum yfirboðurum sín-
um en framdi enga glæpi gagn-
vart Pólverjum“.
Að undanskildum Wirtz og
Múckter höfðu aðrir yfirmenn
Grúner.thal komizt áfram af eig-
in rarnmleik: Jacob Chauvistré,
sem hóf starf hjá Dalli-Werke
þegar eftir skólanám og vann
sig upp í framkvæmdastjóra-
stöðu; Hermann Leuígens, ann-
ar framkvæmdastjóri og Klaus
Winandi, framkvæmdastjóri
söludeildar, sem starfaði fyrir
stríð. Allir þessir sex menn eru
meðal þeirra níu, sem leiddir
verða fyrir rétt í vikunni.
Fyrstu tilraunirnar með K17.
Thalidomide fannst af tilvilj-
un. Vorið 1953 var Múckter að
leita að áhrifamiklu megrunar-
lyfi. Þar sem fita og hjartasjúk-
dómar af hennar völdum voru
orðin mikið læknisfræðilegt
vandamál á Vesturlöndum var
búizt við, að lyf þetta mundi
seljast vel.
Til þess að ná lokatakmarki
sínu varð Múckter og tveir að-
stoðarmenn hans, Herbert Kell-
er og Wilhelm Kunz, að gera fjöl
margar tilraunir á mörgum stig-
um, sem allar leiddu af sér auka
efni. Að venju reyndu þeir auka-
efnin til að kanna lyfjafræðilegt
gildi þeirra. Eitt þeirra virtist
lofa góðu. Efnafræðiheiti þess
var alfa-phthalimido-glutari-
mide. Það var hvítt 'og bragð-
laust og krystallaðist í fíngerð-
ar flísar. Þeir merktu það K17.
Heimurinn átti eftir að þekkja
það sem thalidomide.
Múckter var nægilega snjall
efnafræðingur til að renna grun
í að vegna mólekúl-byggingar
sinnar gæti K17 haft róandi áhrif
sökum þess hve það líktist
glutethimide, sem þegar var í
umferð sem róandi lyf. Hann var
einnig slunginn fjármálamaður;
hann gerði samning við Grúnent-
hal, sem tryggði honum 1% af
tekjum fyrirtækisins og hann sá,
að í K17 gæti Grúnenthal bætt
fjárhag sinn.
Svefntöfluátið, sem hefur ver-
ið eitt af sérfyrirbrigðum vest-
rænnar siðmenningar, hafði þeg
ar gefið ýmsum lyfjafyrirtækj-
um byr undir báða vængi — í
Bretlandi var talið að ein mill-
jón manns neyttu einhverskonar
svefnlyfja á hverri nótt. Það var
Heinrich Miickter, sem sem uppgötvaði thalidomide og yfirmað-
ur tilraunadeildar Grunenthal.
mikill markaður fyrir hið nýja, I
róandi lyf, sérstaklega þar sem
sem það var laust við barbítúr
og slæmar hliðarverkanir þess
og hættuna á sjálfsmorði.
Múckter breytti vinnuaðferð-
um sínum. K17 varð nú efst í
ránnsóknum hans. Fyrstu viku
ársins 1955 hóf hann ásamt sam-
starfsmönnum sínum að gera til-
raunir með lyfið á dýrum, eink-
um nagdýrum. Árangur tilraun-
anna var skjalfestur af þeim
Múckter, Keller og Kunz og
birtur 1956.
Merkilegasta fyrirbærið í rann
sóknum þeirra var ekki að K17
hefði róandi áhrif — þá hafði
grunað það — heldur að í lyfinu
var sýnilega dos toxalis 50, sem
drepur helming tilraunadýra í
fyrstu tilraunum. Með öðrum
orðum, thalidomide virtist sér-
stakleg skaðlaust jafnvel þótt
það væri tekið í stórum skömmt-
um. Það gat ekki drepið. Þetta
hafði mjög mikla þýðingu. Þetta
átti eftir að verða grundvöllur
áróðursherferðar Grúnenthals
næstu sex árin og ein af megin-
ástæðunum fyrir því hve útbreitt
thalidomide varð. En hversu
traustar voru tilraunir Múckters
og félag hans, sem sögðu að
thalidomide hefði „ákaflega væg-
ar eiturverknir?"
1965 voru vísindamenn við
háskólann í Stokkhólmi beðnir
um að skilgreina þýzku skýrsl-
una. Þeir komust að eftirfarandi
niðurstöðu:
„Fjöldi eiturverkanatilrauna
með dýr var alltof lítill;
vegna þess var ekki hægt að
greina lága tíðni hliðarverk-
ana, þótt það sé mikilvægt
fyrir róandi lyf eins og thali-
domide og lífsnauðsynlegt ef
lýsa á lyfið fullkomlega skað-
laust. Hefðbundnar eitur-
fræðilegar og lyfjafræðilegar
tilraunir voru mjög ófull-
nægjandi. Kunz, Keller og
Múckter reyndu að villa um
fyrir lesendum auglýsing-
anna með því að gefa ranga
hugmynd um tilraunasviðið.“
Saksóknarinn orðar þetta á
þennan veg: „auglýsendur virtu
að vettungi þá staðreynd — við-
urkennda í lyfjafræði — að eng-
inn ákveðinn fjöldi trlrauna
gerðum á ákveðnum fjölda til-
raunadýra .... leyfir framleið-
andanum að tala um „trygg-
ingu fyrir engum eiturverkun-
um“ og „skaðleysi" fyrir mann-
legar verur“.
En Grúnenthal-mönnum flökr-
aði ekki við þessu. Þeir kölluðu
saman „Thalidomide-ráðstefnu“
í verksmiðjunni 16. desember
1955. Meðal þeirra níu 'lækna,
sem Grúnenthal hafði beðið að
segja álit sitt á lyfinu voru húð-
fræðingar, sálfræðingar og
taugalæknar. Dómur þeirra var
tæplega hagstæður Grúnenthal.
Fjórir mæltu með lyfinu, fjórir
voru á báðum áttum og einn
var mjög andvígur lyfinu.
Sá, sem eindregnast mælti með
thalidomide var Hermann Jung,
læknir, sem starfað hafði lítil-
lega við Grúnenthal-rannsóknar-
stofnunina og hafði þar í laun
um 2000 kr. ísl. á mánuði.
Snemma ársins 1955 gaf hann
K17 20 sjúklingum sínum á lækn
ingastofu sinni í Köln. Sjúkling-
unum, sem flestir voru berkla-
veikir, gaf hann lyfið í fjórar
vikur. Á grundvelli þessara til-
rauna lýsti hann yfir þeirri skoð-
un sinni í júní, að lyfið væri
markaðshæft. Hann hélt samt
sem áður áfram að gera tilraun-
ir með það og komst að raun um
að K17 olli svima hjá sjúkling-
unum, harðlífi og kuldaskjálft-
um. Þrátt fyrir það sagði Jung
á ráðstefnunni í Grúnenthal í
desember:
„í K17 höfum við lyf, sem,
ef þess er neytt réttilega, hef-
ur engar óæskilegar hliðar-
verkanir. Ég álít, að K17 sé
fuilnægjandi lyf og með nauð
synlegri auglýsingaherferð
mun það seljast vel á lyfja-
markaðinum".
K17 var sent sérfræðingum á
nýjan leik. Tveir svöruðu og
mæltu með lyfinu, en hafi
Grúnenthal-menn glaðzt yfir
því, þá kollvarpaði skýrsla frá
Ferdinand Piaeenza, yfirlækni
Wasach-heilsuhælisins í grennd
við Oberstdorf, vonum þeirra.
Hann kvaðst hafa orðið að hætta
tilraunum með thalidomide og
lýsti ýmsum hliðarverkunum,
m.a. ofnæmisviðbrögðum.
Múckter varð fyrir svörum af
hálfu Grúenthal: „Við höfum
aldrei séð jafn neikvæða skýrslu
og yðar“. Hann kenndi of stór-.
um skömmum um þær verkanir,
sem lyfið hefði haft á sjúklinga
Piacenza — K17 er svo sterkt
lyf, að smáir skammtar ættu að
nægja“. Hann vísaði á bug þeim
staðhæfingum Piacenza, að K17
ylli ofnæmi. „Eina skýringin er,
að (viðbrögðin) eru truflanir í
taugakerfinu, sem orsakast af of
stórum skömmtum, sem gefnir
hafa verið í langan tíma“.
Þessi athugasemd Múckters
bendir á tvennt — það sýnir, að
hann vissi að K17 gat ha|ft áhrif
á taugakerfið og að hægt væri
að gefa of stóra skammta af því.
Það er þess vegna undarlegt, að
þegar K17 kom á markaðinn
Framh. á bls. 21
J