Morgunblaðið - 25.08.1968, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. ÁGÚST 1968
Megi það bezta í öllum vorum norrænu
löndum eiga sér gróðrarstöð í þessu landi
— sagði forseti \slands, herra Kristján E Idjárn, við vígslu Norrœna hússins
Ávarp forseta íslands, herra
Kristjáns Eldjáms, við vígslu
Norræna hússins 24. ág. 1968.
Síðustu tvö til þrjú ár höf-
um við sé‘ð eftirtektarvert hús
rísa af grunni hér í Reykjavík.
Sjaldséð form, sterkir litir hafa
blasað við sjónum. Þetta er
Norræna húsið, hafa menn
sagt. Nafnið segir í sjálfu sér
ekki mikið, en það sem í því
felst er mikið og göfugt.
Og nú er húsið fullbúið, það
er í eitt skipti fyrir öll orðið
þáttur í svipmóti borgarinnar,
og í dag verður það vígt. Sam-
eiginleg hugsjón og draumar
margra ógætra manna á Nor'ð-
lUTlöndum ölltum, er orðin að
Herra Kristján Eldjárn.
veruleika. Það er ekki mitt að
segja sögu hússins, hvar og
hvemig hugmyndin fæddist, né
heldur tiðindi af byggingar-
framkvæmdum, en mér er ljóst,
að þar eiga margir hlut að máli,
einstaklingar, stofnanir og fé-
lög og stjómarvöld.
Stundum bryddir á þeirri
skoðun, að norrænt samstarf
bafi ekki það raunverulega inn
tak, sem virðast mætti á sam-
norrænum mótum, þegar fólk
kemur saman í hátíðarskapi og
mælir fögrum orð,um, til þess
svo, segja menn, að flýta sér
að gleyma þeim, þegar hver og
einn kemur heim til sinna dag
legu viðfangsefna. Sem betur
fer er þessi gagnrýni að veru-
legu leyti óréttmæt, og fyrir
því em margar áþreifanlegar
sannanir. Ein þeirra, og sú sem
ef til vill blasir skýrast vi'ð,
er einmitt þetta hús, sem nú
verður vígt.
Fyrir oss íslendinga er það
gleðidagur, þegar vér sjáum
Norræna húsið fullbúið. Meðal
þjóða heimsins eru norrænu
þjóðirnar ein fjölskylda, þar
sem þó hver einstakur hefur
sinn persónuleika eins og £ öll-
um öðrum fjölskyldum. Fjöl-
skylduböndin eru þrátt fyrir
það sterk, og vér íslendingar
finnum rí’kt til þess. Þegiar vér
erum staddir annars staðar á
Norðurlöndum, finnum vér, að
vér enum rneðal frænda, allt
minnir oss á, að þar er upphaf
þjóðar vwrar, þaðan komn for-
feður vorir á vfkingaöld til að
raema fsliand, vér stöndum á
sarna menningargrundvelli og
granmaT vorir á Norðurlöndum
og viljum hialda áfram að
standa á þeim gmndvelli.
Það er stolt þessarar litlu
þjóðar, að oss auðnaðist að
varðveita menningararf, sem
reynet hefur sífelld hvatning
norrænni vitund og norrænu
menningarlífi. Ef ekki væTÍ
þessi menningararfur vor er
meira en vafasamt, hvort nokk
urt Norrænt hús væri hér á
landi nú. Ég hef skilið svo, að
þegar norrænir vinir vorir
fórna tíma, kröftum og fjármun
um ásamt með oss til þess að
reisa norræna menningarstofn-
un hér á íslandi, sé það í viður
kenningu þess, sem þjóð vor
hefur af mörkum lagt til varð-
veizlu norræns menningararfs
yfirleitt. Fyrir þá viðurkenn-
ingu er oss ljúft og skylt að
Halldór Laxness, rithöfundur,
hélt við opnun Norræna húss-
ins í Reykjavik. Þes skal getið,
að ræðan var haldin á dönsku
og fer hér á eftir í lauslegri
íslenzkri þýðingu.
Við erum hér saiman komiin
sem ánægðiir þátttakeindur í at-
höfn, sam ekki telst tifl. dagilagna
vðbuirða .Við höfum niú fyrir
augum áþreifainlegan vitnisburð
þass, að Norðuirlamdaþjóðdmar
heyra samain. Norræma húsið í
Reykjavík hefuir verið reist oig
fullgert, hús, sem að allri sinini
gerð ber vitni fagunri og göfuigiri
hugsuin, sem glætt hefur huiga
mangra, hinni nonrænu hiugsun.
Nonræn buigsum: Ég ætiLa ekki
að fana að ekHigneina nanrœna
hugsuni'; haifi það ekki þegar
verið gert, ar það of seiint nú,
er húsið stenduir hér fuUgient.
Þegiar mienin neisa kirkju, er
það sökiuim þess, að Guð hefiuir
þagar verið skiLgreindur; jafn-
vel þegar byggingin steondur
fuilflbúin, taika rnenin eikki til við
að skilg.reina Guð, heldiur er
kirkjain vígð. Sú staðneynd, að
húsið stendur hér, segir meira
en orð. Það er athyglisvert, að
5 sjáifstæð ríki, sem efldki eru
fyrst Qg fnemist bundin stjóm-
miála- og viðskiptatengslum,
'hafa irneð byiggingu þessa glæsi-
tega húss iátið í ljós ósk um,
■að viðuirikienina meðvitaðaín,
innihalidsríkan og — stoulum
við vonia — virtoan stoilkiiinig á
sögu og memninigu að ógteymdri
þelirri viðuinkemnimigfu á sénstæð-
•uim samlhuig, sem ríkir nú á tím-
um á þeim svæðum, er nomr-
ænir menn bygigja.
Sem ístendinigur vil ég láta í
ljós ánaagju mína yfir því mati
á stöðu íslamds, sem fnam toem-
ur í þeinri ákvörðun Nonður-
landiamna að reiisa Nonræna
húsið í Rieykjavík. Sú átovörð-
un felur í sér sérstataa viður-
toenninigu á fnamlagi fslands til
hínniar monræmiu huigsunar, en
einniig ósk, sem ég vona að á
ísliandi verði skilin sem kæafa,
um, að við stöndiuim í framtáð-
iami vörð sem hvetjandi og
miðfliamdá aðili í hinu nonræna
samféiagi en ekki eámtgönigu
sem útverðir Skandinaviu, í
orði toveðnu. Mangir mundu
itelja það mikinm skaða ef hinn
nonræni anfur glataðist hér á
iandi. Umsjón okkar með þess-
um arfi hefiur á liðnium öldium
gert otokur að því, sem við erum
og við höfuim ef til vúiM einnig
og bjarta listaverk, Norræna
húsið í Reykjavík, sem hefur
það hlutverk að efla norræna
menningu og narxgent samstarf,
verður mér hugsað aftur í tím
ann, til forfeðra vorra, sem
skrifuðu bækur í torfhúsum,
sem voru næstum því glugga-
laus, bækur sem nú eru dýr-
mætustu þjóðlegu gersemar vor
ar og hafa að geyma þau fræði
og menntir, sem enn eru lifandi
ihjálpað öðruim til þess að verða
það, sem þeir eru. Nútíminn
ber með sér steriba stnaiumia
skriæiingjaháttar, sem erfiitt er
að vinnia gegn og við vitium
efldki hver fynsitiur verðiur til
þess að glata sérkeninium sín-
um í róti tíimanna. SkræLingja-
háttu.T nútímians stairfar efldki
af fiáitækt. Á fátætot lands
unrnt að ráða bót, en þegar
hiugsiunin tekur að hrörna
fær aoðtegð engiu við bjeurg-
að. Sú var tíðin í sögu
ísLands, er við vorium að því
komniir að örmiagmiasit undian
þeim byrðiuim, sem arfllögin
Lögðu okkur á herðar; að þuirfia
að baslast áfram sem Einibúinn
í AtLamitishafinu. Þær vonu
stumdir, að ofldkur fannst við
vera litfli bróðir Norðnuriflaind-
anna, sem bæðd guðir og menm
hefiðu yfirigef.ið og eins og siaigði
í ijóði Matthíaisar Jodhutmis-
sonar „Sykki það í myrikan
rmar, mumidlu fáir @ráta.“ Sú
staðreynd, að Norðuirfliöndin
skuli hafa vilj'að reiisa Nonnæna
húsið í Reykjavík anuin veirða
íslendinigum sérstöík hvöt tiil
þess að iátia etaki af hendi sitt
gamia hefiðbundna hiutverk sem
verðir og vemdanar hms norx-
æma airís. Þesisi stórfhiuga vin-
semdarvottur verður etoki van-
meitinn á íslandi.
Hið mótsagmatoennda í að-
stöðu oflckar er, að við höfum
orðið til sem þjóð mieð því að
rífa otakur fná Norðunlönidum.
Við erium Skandimavar, Nor-
manmair, efi miemm vilja beldiuir
mota það orð, sem fiutitust firá
Skamdi'inavíu til eylamdis, sem
Liggur nær veisturhveii jarðar
em Evrópu, Séð firá valdapófli-
tískium sjóiniarhóli liggjum við
mú á miðju æfimgasvæði emgil-
saxmesku flotanmia, sem á srtynj-
aldaritímium miundi jiafimgiiMia
því, að við vænum í miðju starfs
sviði þessara flota og eimmig
fiuigvéia. Lamdfnæðilag tega
oflokar kemiur Nonðuffllömdiuim
efldfcent við. Við tiiheynum efldki
einu simmi því, sem á gamalli
dönsku var kailllað „disse Nör.re-
iamide“ né því, sem blaðamianm
oikkar mieð nokikumri liævísd
neyma að telja ofldkiur trú um,
þegar þeir tafla um Skamdimavíu
og fsland sem „ölil Norðuirdiömd-
'm“ og Skandiaviu ám íöliamds,
sem „hin Norðuirlönidin“, það
©ru landfræðiteig heiiti, sem
akki eimiu simni fimnasit í akóia-
békum.
Það, sem veldur því að þetta
mótsagmakemnda ástamd hefiur
fiamgið hljómigmunn er, að firá
veruleiki. Megi þetta hús erfa
þann anda listar og menningar,
sem þessir menn, í fjarlægri
og að ýmsu leyti frumstæðri
fortfð, báru sér í brjósti. Megi
það bezta í ölluim vorum nor-
rænu löndum eiga sér gróðrar-
stöð í þessu húsi.
Mér er ljóst, að ekki eru
allar hugmyndir um framtíðar-
starfsemi Norræna hússins fuil
mótaðar. En ég tel mig vita,
uppbafi vega femgum við á fs-
lamdi bnezku eyjammar að næstu
mágrönmum og komuimst þanmiig
auðveldilega til miegiinflanjdsims
og í sniertiiimgu við miemmingu,
sem var lemigna á veg komim em
akkar eigim memnimg. í um það
bifl 150 ár bjuggium við á ís-
iandi, ólæs og óstorifamdi. En
fljóttega eftir að við feogum
aði'ld að meninimigaraaimifélagi
Evrópu, sem Rómarikirikjan var
heflzti fuilifltrúi fyrir, komust ís-
lenzkiir forystumiemn í smentimgu
við klassístoa memmitun, sagma-
Titiun enigilsaxa og meginlands-
ims, toaþólska klankallaitínu og
fyrsta mieiriháttar Mkmanmta-
tímabil Frakklamds ,sem hefsit
í uppbaifi 11. aldar. Þatta uirðu
forsemdur þess, að meðal þass-
ama Atlianitshafs-Normiamma
spratt áhugi á menmimigu, sem
hefiði ef tiil viflfl. ekki tekið þá
föstum tökum, hafðu þeir setið
kynrir heiima í Skamdimavíu.
Þessi imienm'imigaráhugi jókst
smám saiman umz hanrn á mið-
öldum var að þjóðarhreif-
imgu á ísiamidii, — hireyfimgu
sem sneiri nonrænium gáf-
uim, hinni hefðbundnu morræmu
tumgu, ásamt ævimtýnalömgum og
lífsviðhonfiuim, er buðu hættum-
um byrigimm, í háfaLaissískar bók-
mienmtir, er tatoa yfir þusumidiir
sjálfstæðma ritverika af ýmisium
greimnm og msismumamdi að
vöxtuim. Það ar aðeins firá með-
vituðum sjómarmiðum eimairugr-
uniar og amdúðar á memmitum,
sam hægit er að líta á guflilaldar-
bótomenmtir íslemdimiga sem ís-
tenztat hjátendiuifyriribæri. Auk
þess er hér um að ræða bók-
menmitir, sem varða ekfki eim-
igömgu Norðurilömdin sem heilld,
haLdur aru óaðskiljamtegíur hluti
aá memmimgiarsögu Evrópu. Þess
vegna 'eruim við hér í diag.
í þessairi miðstöð nonnæmmar
memmáimgar, Nonræna húsiruu í
Reykjavík, mum það sem við fs-
Lendinigar höfiuim firam að færa,
aðallaga vera fólgið í huigimiymd-
um. Tiilag olkkar tifl norræmmar
menmimgaraögu er einifaldilaga
tílvist okkar hér úti í AtJamits-
'hafi og það sem af hemmi leiðir,
þó 'umfiram aLLt himar siígiidu
bótomemntiir olkkar, sem enu
evfflópstoar í þeiim mæli, að þæ;r
©nu einu sígilldu guiialdairtjók-
memmtinnair sem hið saimgeir-
mainstoa tiumgumál'asvæði hefur
finam að fiæra.
Ef litið ar á hið hugmiyinda-
lega eðli aðildar íslamds að
Nariræna húsimu, eyflcur það ©run
ámægjiu otakair að 'heyra, að
firændur otokar í Skaindiinavíu
mumi í fnamitíðimná laggja firam
sinm skenf tmteð því að sýma hirna
að nú þegar hafi verið mörkuð
meginstefna, sem lofar góðu.
Nú þegar geta allir séð, að
Reykjavík er orðinn fagurri
og sérstæðri byggingu ríkari.
Innan skamms mun það eénnig
koma í ljós, að ísland og Norið
urlönd öll eru orðin einni menn
ingarstofnun ríkari. Ég vil leyfa
mér að óska til hamingju öll-
um þeim, sem unnið hafa fyrir
þetta málefni, með það mark,
sem þeir hafa nú náð. Ég óska
prófessor Alvar Aalto tij ham-
ingju með þetta glæsilega og
listræna hús, sem er hans sköp
unarverk. Stjórn Norræna húss
ins og Ivar Eskeland fram-
kvæmdastjóra, sem nú munu í
sameiningu taka til við að
fylla þessa fögru salarkynni
af list og lífi, óska ég allra
heilla I því mikilvæga og hug
tæka starfi, sem nú bíður
þeirra.
Halldór Laxness.
fjöimörgu hluti, sem t>era vitui
mia!ngs]uingi.nini og firamúrdkar-
aodi tæku Jkuininiá ttu og siniilH
— og sem ar engu síðri vitn-
isiburðlur um hámenininigu lauidis
en hiniair svoköLLuðu fögiru listir.
Hu°myndaiaiuðgi, fnumileiíki og
Sköpunairmóttur skandkiaví.siku
þjóðantnia inn-an þeinra lisit-
igreina, sam be'inilLniis varða dag-
teg-t líf, liistiðnaður og hagnýt
iiisrt, vekja aiðdáun um heim aJtl-
'an, og á þessu sviði stöndum við
ístenidimgiar í dag, eikíki mjög
firiamiarlaga að því er vaæðar
©æði, því miður, án þess, að
viið garuim okkur það ljóst sjóltf-
ir. Við hlökkiuim tiil þess að taíka
hér á rnóti listamiönmuim, vís-
indiamiönraum oig öðrum, sam
hafia að bjóða miennimgairverð-
mæti iranan miarika Jiiinmair
norræmu hugsunar. Fátt muindi
ihafia beppiltegri áhrif á srtöðu
oklkar í d-ag en stöðugar sam-
ræður í Norinæna húsinu miflli
h inraa skapamdi miarana í skamd-
imavískri mieraniiragu, jafint i list-
um og tækni sem vísiradum, lýð-
ræðiisliegiri skipulagnimgu og
atviinnuilífi. Að viðuirkarana
kosti hvar ainraars og vara fús
að læria afi hinuim að’ll'anium, þaT
sem hainm ber afi, — það er
firamtíðarsýn, sem við íslend-
iragar voraumst tii að gera að
vemteifka í gagnikvæmum sikdfln-
ingi við nanræna frændiur okk-
ar o,g það tirúi ég sé tiligamgur
hinnar nonænu mennimgamið-
stöðvar, sam við opnium hér
í dag, Norriæna hússiims í
Reykj avík.
þakka.
Og þegar ég sé þetta fagra
Viðurkenning á framlagi Islands til
norrænnar hugsunar -
— Rœða Halldórs Laxness við vígslu Norrœna hússins
HÉR fer á eftir ræða sú, er